همه چیز درباره ی مهریه و انواع آن

مهریه میتواند به صورت نقدی، سکه و طلا، سایر اموال منقول یا غیر منقول باشد

مهریه امروزه به هدف پایبندی به زندگی مشترک و رابطه زناشویی یا ضامنی برای حق طلاق زن درآمده است. یکی از مقرراتی که قانون مدنی پیش بینی کرده زمان تملک مهریه است؛ به این معنی که آیا در زمان عقد نکاح، زن صاحب مهر است یا این که زن بعد از آغاز روابط زناشویی حق تملک بر مهریه می یابد.

مهریه چیست؟

مهر در لغت به معنای پول یا مالی است که به ذمه شوهر گذاشته می شود تا به زوجه بدهد و مهریه در اصطلاح عبارت است از مالی که به مناسبت عقد نکاح مرد ناگزیر به دادن آن به زن می شود. مهریه مالی است که قابلیت تملک داشته باشد و در عقد نکاح، مرد تعهد می کند که به زوجه بپردازد. یکی از حقوق مالی زن، مهریه است که با ازدواج با او، زن، مالک مهریه می شود. بعلاوه این که زن از حق حبس در مطالبه مهریه نیز بهره مند است. احتمالا در سال های نه چندان دور، مهریه مالی برای زن در نظر گرفته می شد.

پیشینه مهریه

مهریه در لغت به معنای جنسی است که در موقع نکاح بر عهدۀ شوهر قرار می گیرد و در اصطلاح حقوقی هم مهر یا صداق مالی است که زن بر اثر ازدواج، مالک آن می گردد و مرد ناگزیر به پرداخت آن به زن می شود.

گونه هایی از مهریه پیش از اسلام نیز در قانون حمورابی و در میان زرتشتیان و ایران باستان و اعراب و یونانیان وجود داشته است ولی در میان مسیحیان چنین رسمی وجود ندارد.

در گذشته، پدران و مادران، مهر را حقّ الزحمه و شیربهای خود می دانستند؛ به این جهت، در نکاح شغار که رسم جاهلیت بود، معاوضه دختر یا خواهر، مهریه محسوب می شد بدون آنکه، به زن بهره ای برسد. اسلام این رسم را منسوخ کرد.

مقدار مهریه

در نوع مهریه نیز محدودیتی وجود ندارد و هر چیزی که ارزش اقتصادی و اجتماعی داشته باشد، میتواند مهریه قرار گیرد؛ مثل طلا، نقره، املاک، پول های رایج، لوازم زندگی و حتی آموزش قرآن یا آموزش مهارتی ویژه. در صدر اسلام مهریه از بخشی از اموال موجود مرد یا نزدیکان او مثل پدر مرد پرداخت می شد ولی اکنون با توجه به آنچه مرد در آینده امکان دارد کسب نماید یا مقداری که مرد در صورت تصمیم به طلاق به دلیل عدم توانایی در پرداخت مهریه نتواند زن را طلاق دهد در نظر گرفته می شود.

مطابق قانون جدید خانواده، برای نپرداختن مهریه بیش از ۱۱۰سکه، مرد بازداشت نمی شود

انواع مهریه

- مهریه عندالمطالبه:

مهریه عندالمطالبه به این معناست که هر موقع زوجه اراده کند و مهر خود را از همسرش مطالبه بنماید، مرد مکلف است که آنرا بطور کامل بپردازد، مگر آنکه بتواند عدم استطاعت و عدم توانایی مالی خود را به اثبات برساند که در این صورت دادگاه با توجه به توانایی های مالی و درآمد مرد، مهریه را تقسیط می نماید. مهریه عندالمطالبه یعنی به محض انعقاد عقد نکاح زوجه مالک مهریه می شود. در صورت بطلان نکاح و یا فسخ آن از سوی مرد یا زن مهریه به زن تعلق نمی گیرد. در زمان عقد زوجین میتوانند توافق نمایند که شخص خاصی تضمین پرداخت مهریه را بنماید یا ضمانت جهت پرداخت آن اخذ شود. بعد از فوت زن مهریه از روش وراثت قابل مطالبه می باشد. یعنی وراث میتوانند به نسبت سهم الارث ادعای مهریه را داشته باشند.

- مهریه عند الاستطاعه:

در مهریه عند الاستطاعه در صورتیکه زن تقاضای مهریه نماید، این تکلیف بر عهده اوست که ثابت کند مرد از دارایی و اموال کافی جهت پرداخت مهریه بهره مند است و بر عکس مرد در اینجا نیازی ندارد که برای دادگاه دلیل بیاورد که قادر به پرداخت مهریه نمی باشد. در این نوع مهریه این امتیاز برای مرد در نظر گرفته شده تا زن نتواند تحت هر شرایطی و هر زمانی که اراده کند با توسل به مهریه او را تحت فشار قرار دهد.

فسخ نکاح

شرایط فسخ نکاح به این صورت است که هر یک از زوجین با اثبات این که پیش از جاری شدن صیغه نکاح از آن بی خبر بودند و شریک زندگیشان از او پنهان کاری کرده است، میتواند تقاضای طلاق و جدایی را از دادگاه مورد نظر داشته باشد. گرفتن مهریه بعد از فوت شوهر از اموال او نیز امکانپذیر بوده و همینطور زن میتواند به گرفتن مهریه بدون طلاق هم اقدام کند. نکته قابل توجهی که در رابطه با تعلق مهریه به زن وجود دارد آن است که سر زدن هر عملی از طرف زن از جمله عدم تمکین او، ناشزه بودن زن و یا برقراری رابطه نامشروع به وسیله زن سبب نمی شود تا او حق مهریه خود را از دست بدهد. به دلیل آن که به محض وقع عقد نکاح، زن مالک مهریه شده است و مرد مدیون به زن جهت پرداخت آن است. اگر موقع عقد نکاح مهریه ذکر نشود، زوجین میتوانند آنرا بعد از عقد تعیین کنند، ولی در صورتیکه یکی از زوجین قبل از تعیین مهریه و پیش از آغاز زندگی مشترک بمیرد، زن مستحق هیچ مهری نیست. همچنین اگر در عقد موقت هم مهریه تعیین نشود، زن حق مهر ندارد.

می توان هر شرطی را درباره مهریه در سند رسمی ازدواج نوشت

شرایط عدم تعلق مهریه به زن

یکی از راههای نپرداختن مهریه به وسیله مردان، طلاق قبل از رابطه زناشویی است. طبق ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی، هرگاه مرد پیش از رابطه زناشویی زن خود را طلاق بدهد، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود و در صورتیکه شوهر تمام آنرا پرداخته باشد، میتواند نصف آنرا پس بگیرد ولی چنانچه زن را طلاق ندهد، زن حتی پیش از رابطه زناشوئی مستحق تمام مهریه است.

باطل بودن عقد نکاح بین زن و مرد و عدم نزدیکی بین آن دو باعث می شود که مهریه ای به زن تعلق نگیرد؛ به علت این که عقد نکاحی که مهریه را بر ذمه مرد قرار داده است، باطل بوده، بنابراین عقد و تعیین مهریه به درستی انجام نشده است.

چنانچه زن و مرد مهریه ای تعیین نکرده باشند و پیش از تعیین مهریه، زن فوت کند و رابطه زناشویی هم شکل نگرفته باشد، باز هم مرد الزامی به پرداخت مهریه ندارد ولی در صورتی که رابطه زناشویی شکل گرفته باشد زن مستحق مهرالمثل است که ورثه زن میتوانند آنرا مطالبه کنند.

در مواردی که طلاق به درخواست زن و به دلیل کراهت از مرد صورت گرفته باشد، یا در صورت طلاق توافقی، چون از نوع طلاق خُلع هستند، زن بخشی از مهریه خود را بذل یا بخشش می کند تا جدا شود. به همین علت، عدم استحقاق زن نسبت به این مقدار از مهریه به تقاضای خود زن است، نه این که مرد از پرداخت مهریه معاف باشد. به همین علت زن هر زمان بخواهد میتواند آنرا مطالبه کند.

شرایط پرداخت نکردن مهریه چیست؟

تمامی مردان به دنبال شرایط پرداخت نکردن مهریه هستند. مهریه یک بدهی است که با نظر دادگاه به جای پرداخت یک باره به صورت قسطی اخذ می شود و این مسئله هیچ تأثير خاصی در ماهیت آن ندارد. اگر مرد توانایی پرداخت مهریه را داشت ولی از پرداخت آن پرهیز کرد و گفت شرایط پرداخت نکردن مهریه فراهم است، زوجه مهریه خود را به اجرا می گذارد. چنانچه ظرف مدت ده روز مالی، زن اموال شوهر را معرفی کند، بلافاصله نسبت به توقیف آن ها اقدام می شود، اگردارایی زوج فقط حقوق او باشد، (درصورتی که مرد همسر دیگری نداشته باشد) تا یک چهارم آن ماهانه به زوجه اختصاص داده می شود، تا زمانی که مهریه کاملاً پرداخت شود و مرد تا پرداخت کامل مهریه زن نمی تواند از کشور خارج شود ولی در صورتی که مرد اموال دیگری غیر از حقوق داشته باشد دادگاه اموال او را می فروشد و مهریه از این روش پرداخت می شود.

مهریه را می توان پس از صدور اجرائیه از طریق اداره اجرای اسناد رسمی دریافت کرد

در شرایطی که مرد توانایی مالی نداشت، زن میتواند به دادگاه خانواده مراجعه کند و دادخواستی بر اساس استرداد مهریه به دادگاه بدهد و شرایط پرداخت نکردن مهریه را ایجاد کند. دادگاه به دادخواست او رسیدگی می کند در صورتی که زوجه مستحق دریافت مهریه باشد، دادگاه حکم به پرداخت مهریه می دهد. در این صورت مرد مکلف می شود از زمان تعیین شده به وسیله دادگاه، مهریه همسرش را بپردازد.

مهریه در قرآن

چنان که از فرهنگ موضوعی قرآن کریم بر می آید کلمه ی مهر عینا در قرآن مجید بکار نرفته است. بلکه در قرآن از مهر بعنوان صدقات در آیه ی چهارم از سوره نساء یاد شده و در آیات گوناگون تحت عنوان اجور آمده است و اطلاق اجور بیشتر در خصوص متعه و ازدواج با کنیزان است. مهریه در قرآن کریم بعنوان صدقات، اجرت و فریضه و نحله آمده و در حدیثی از امام رضا (ع) نیز مهر زنان ۴۰۰ تا ۵۰۰ درهم معادل ۱۷۰ تا ۲۲۳ گرم طلا عنوان شده است. اما کلمه ی دیگری هم که به جای مهر بکار میرود صداق، به فتح اول یا کسر اول است که آنرا نیز اینگونه تعریف کرده اند که: مالی است که مرد در عقد ازدواج به زن می دهد.

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم فرمودند: برترین زنان امّت من، خوب روترین و كم مهریه ‏ترین آنان هستند.

انواع مهریه در دین اسلام

> مهر المُتعَه:

هر زمان در عقد نکاح مهریه ذکر نشده باشد و شوهر پیش از نزدیکی و تعیین مهریه، زن خود را طلاق دهد زن مستحق مهر المتعه است.

> مَهرُ المُسَمّی:

مَهر المسمی مهری است که زن و شوهر پیش از انعقاد عقد نسبت به مقدار و میزان آن توافق کرده و آنرا در عقد ذکر می کنند یا بعد از عقد بر روی مقدار معینی توافق می کنند. مهریه باید بین دو طرف تا حدی که رفع جهالت آن ها بشود معلوم باشد نه این که چیز گنگ و مبهمی باشد.

> مفوضه البضع:

زوجه را در عقد نکاحی که دائم بوده و مهریه ذکر نشده باشد با شرط عدم مهر شده باشد مفوضه النضع نامند.

مهريه را مي توان به اصطلاح بخشيد يا بذل كرد

> تَفویض مهر:

در صورتیکه در عقد تعیین مهریه به یکی از زوجین یا شخص دیگری واگذار شود صحیح است و به آن تفویض مهر گویند که در این وضعیت زن نمی تواند مهری بیش از مهر المثل تعیین کند.

> مفوضه المهر:

زوجه را در نکاح دائم که تعیین مقدار مهریه را به اختیار شوهر یا زوجه یا ثالث گذاشته باشند، مفوضه المهر گویند.

> مهر المثل:

اگر در حین انعقاد عقد دائم راجع به مهریه توافق نشده یا این که مهریه تعیین شده باطل باشد ولی عمل زناشوئی بین زوجین صورت گرفته باشد، در این حالت طبق عرف و عادت محل و وضعیت خاص زوجه مثل خانواده، تحصیلات، سن، شغل و امثال آن مهریه ای هم شأن زنان مشابه او تعیین می گردد که به این نوع مهریه، مَهرُالمِثل می گویند یعنی مهریه ای معادل زنان مثل او.

مهریه زندان دارد؟

بر اساس ماده ۲۲ قانون جدید مهریه، تنها در صورت تمکن مالی مرد و عدم پرداخت مهریه به میزان ماکزیمم ۱۱۰ سکه بهار آزادی، امکان زندانی شدن مرد وجود دارد و برای مقدار بیش از ۱۱۰ سکه، بحث زندان برای مرد مطرح نمی باشد.

مهریه در طلاق توافقی

عموم مردم در مورد طلاق توافقی اینگونه فکر می کنند که بخشش مهریه در طلاق توافقی اجباری است، در صورتی که چنین نیست و وجود توافق به معنای بخشیدن مهریه نمی باشد. بلکه هر تصمیمی که زوجین در خصوص مهریه حین انجام توافقات پیش از طلاق خود بگیرند، با انجام طلاق توافقی منافاتی ندارد و مهم این است که در خصوص مهریه توافقی صورت گرفته باشد که مورد قبول هر دوی آن ها می باشد. قوانین جدید صرفاً درباره‌ی نحوه وصول مهریه و اجرای محکومیت مالی و بازداشت مرد می باشد.

اجرا گذاشتن مهریه طبق قانون جدید

قبل از بخشنامه جدید، نحوه گرفتن مهریه به دو روش بود. یکی از طریق دادگاه خانواده و دیگری از طریق اجرای ثبت. ولی بر اساس بخش نامه جدید مهریه زوجین نمی توانند مستقیم به دادگاه مراجعه کنند و اول باید از طریق اجرای ثبت اقدام شود.