بارداری حتی با نارسایی زودرس تخمدان

یائسگی زودرس یكی از نام‌هایی است كه شاید بارها و بارها به گوش مان رسیده باشد اما شاید تا به حال به اندازه میزان اهمیتش به آن توجه نكرده باشیم. هفته گذشته پژوهشگاه رویان با برگزاری نشست صمیمانه‌ای میان پزشكان و بیماران مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان (POF)، از افتتاح كلینیكی در این پژوهشگاه برای تمركز فعالیت‌های مورد نیاز برای شناسایی، بررسی و اقدامات درمانی مورد نیاز این بیماران خبر داد. زمانی كه وارد این نشست شدم انتظار روبه‌رو شدن با خانم‌های جا افتاده و حدود ۴۰ ساله را داشتم كه چند سالی زودتر از آنچه منتظرش بودند دچار اختلال قاعدگی یا قطع قاعدگی شده‌اند. اما بیماران حاضر در جمع بسیار جوان‌تر از تصور ذهنی من بودند. زنان جوانی كه حتی برخی از آنها در سنین كمتر از ۲۰ سالگی با این اختلالات روبه‌رو شده‌ بودند. برخی از آنها به دلیل نداشتن آگاهی كافی در مورد این بیماری، بدون درمان‌های حمایتی مورد نیاز چند سالی آن را به حال خود رها كرده بودند و حالا به دنبال مشكل ناباروری به‌دنبال راه چاره‌ای به پژوهشگاه رویان آمده بودند. با توجه به اهمیت ویژه این بیماری در موفقیت فرزندآوری، افتتاح این كلینیك تخصصی می‌تواند تلنگری باشد برای همه ما تا به اهمیت واقعی این بیماری شایع پی ببریم و كمی بیشتر در مورد آن، علل بروز و راهكارهای كنترلش بدانیم.

نارسایی زودرس تخمدان به چه معناست؟

۹۰ درصد زنان در ۴۵ تا ۵۲ سال با قطع قاعدگی و پدیده یائسگی روبه‌رو می‌شوند. در صورت بروز هرگونه اختلال در فرآیند قاعدگی در سنین زیر ۴۰ سال - كه منجر به عقب افتادن قاعدگی به مدت چهار ماه یا بیشتر می شود- و قطع كامل قاعدگی، فرد احتمال ابتلا به نارسایی زودرس تخمدان یا در اصطلاح رایج، یائسگی زودرس را خواهد داشت. دكتر مهری مشایخی، متخصص زنان و فلوشیپ ناباروری و عضو كارگروهPOF رویان، درخصوص نحوه شناسایی قطعی بیماران مبتلا به نارسایی زودرس توضیح می‌دهد: «برای تشخیص قطعی این بیماری حتما باید سطح هورمون FSHدر فرد بررسی شود و اگر میزان آن در دو آزمایش با فاصله چهار هفته بالای ۲۵ واحد بر لیتر باشد فرد مبتلا به نارسایی زودرس خواهد بود.» وی همچنین در ادامه درخصوص میزان شیوع این بیماری تصریح می‌كند: «براساس آمارهای جهانی از هر صد خانم زیر ۴۰ سال معمولا یك نفر به این اختلال مبتلا می‌شود كه میزان قابل توجهی است. در نارسایی اولیه فرد از ابتدا دوران قاعدگی را تجربه نمی‌كند اما در نارسایی ثانویه، فرد پیش از رسیدن به سنین مورد انتظار با اختلال قاعدگی و سپس قطع قاعدگی مواجه می‌شود.»

دكتر مشایخی علل متعددی مانند اختلالات ژنتیكی، بیماری‌های خودایمنی، اختلالات هورمونی و حتی برخی از عفونت‌ها مانند اچ‌آی‌وی را عامل بروز این نارسایی می‌داند اما همچنان در برخی موارد محدود علت خاصی برای بروز این بیماری مشاهده نمی‌شود. به همین جهت افراد مبتلا باید همزمان مورد مشاوره پزشك متخصص زنان، غدد، ژنتیك، تغذیه و روانپزشك قرار بگیرند.

با نارسایی زودرس تخمدان هم می‌توان باردار شد

گرچه نارسایی زودرس تخمدان یكی از عوامل ناشناخته برخی از ناباروری‌ها در گذشته بوده است. اما در حال حاضر روش‌های حمایتی گوناگونی برای امكان زادآوری این بیماران فراهم شده است. دكتر مشایخی در این رابطه توضیح می‌دهد: «در برخی موارد محدود كه علت بروز نارسایی بیماری‌های خودایمنی است، ممكن است فرد پس از دو تا سه سال مجددا قاعدگی را تجربه كند و حتی باردار شود. اما در سایر موارد معمولا از روش تخمك اهدایی یا پیوند تخمدان استفاده می‌شود. البته از آنجا كه در روش تخمك اهدایی نتیجه تفاوتی با پیوند تخمدان نخواهد داشت، توصیه اول ما به بیماران استفاده از روش غیر تهاجمی تخمك اهدایی است. با این روش بیمار مانند هر فردی كه با روش IVF باردار شود، احتمال ۳۰ تا ۴۰ درصد بارداری موفقیت‌آمیز را خواهد داشت و پس از تولد نوزاد، امکان شیردهی  به فرزندشان را نیز خواهند داشت.»

نسل بعدی، بدون نارسایی زودرس تخمدان

همان‌گونه كه مطرح شد، یكی از علل ایجاد نارسایی زودرس تخمدان، عوامل ژنتیكی است. به گفته دكتر سیدنویدالمدنی،پزشك و مشاور ژنتیك مركز درمان ناباروری رویان و عضو كارگروهPOF، در صورتی كه فردی به دلایل اختلالاتی در ساختار كروموزم جنسی ایكس- موسوم به سندرم ایكس شكننده-به این نارسایی مبتلا شده باشد، احتمال بروز این بیماری در وابستگان نزدیك خانم مانند خواهر و خواهرزاده بسیار بالا خواهد بود. همچنین از آنجا كه سندرم ایكس شكننده علاوه بر این نارسایی می‌تواند موجب بروز بیماری‌های دیگری در نسل بعدی مانند عقب‌افتادگی فرزند پسر شود، بهتر است فرد مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان، در كنار دنبال كردن روش‌های درمانی، آزمایش كامل ژنتیك و كروموزم شده و مورد مشاوره ژنتیك قرار بگیرد تا در صورت وجود مشكل ژنتیكی از بروز این اختلال و سایر مشكلات وابسته به آن در افراد نزدیك فرد و نسل بعدی پیشگیری شود. همچنین با شناسایی به موقع آن در نزدیكان می‌توان تخمك خودشان را پیش از آن كه تخمدان غیرفعال شود، ذخیره كرد و از تخمك‌های سالم برای زادآوری خودشان استفاده كرد.

هورمون درمانی را خودسرانه متوقف نكنید!

یكی از مهم‌ترین فعالیت تخمدان‌ها علاوه بر تخمك‌گذاری و باروری زنان، ترشح هورمون‌های متعدد است. دكتر مشایخی با اشاره به نقش استروژن به‌عنوان یكی از هورمون‌های مفید در دوران فعال جنسی زنان، عوارض متعدد كمبود آن را برمی‌شمرد: «كاهش میزان این هورمون در بدن عوارض متعددی مانند بیماری‌های قلبی، فشار خون، پوكی استخوان، چربی خون و حتی دیابت نوع ۲ در سنین پایین را می‌تواند به‌دنبال داشته باشد. بنابراین هورمون درمانی برای این بیماران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار خواهد بود. دكتر رویا حسینی، فوق تخصص غدد و عضو كارگروه POF نیز در رابطه با سایر مشكلات هورمونی كه ممكن است به‌صورت همزمان با نارسایی زودرس تخمدان بروز پیدا كند، توضیح می‌دهد: در مواردی كه علل بروز نارسایی زودرس ژنتیكی نباشد یا به دلیل بیماری‌های خودایمنی در بدن ایجاد شده باشد، احتمال بروز كم‌كاری تیروئید نیز به صورت هم‌زمان وجود خواهد داشت. به همین جهت بررسی وجود آنتی‌بادی آنتی تی‌پی‌یو (AntiTPU) كه در بیماری‌های خودایمنی بدن برای از بین بردن غده تیروئید آن را ترشح می‌كند، می‌تواند فرد را از وجود بیماری خودایمنی آگاه كند. علاوه بر این بررسی دوره‌ای غده تیروئید و غده فوق كلیوی در این بیماران بسیار مهم است و حتما باید سطح هورمون‌های بدن كاملا تحت نظر باشد. همچنین سنجش دوره‌ای تراكم استخوان نیز از جمله مواردی است كه باید حتما به آن توجه شود.

وی با تأكید بر حفظ تعادل هورمون‌های جنسی در این افراد برای پیشگیری از عوارض ثانویه جدی مانند پوكی استخوان و دیابت به همه بیماران توصیه می‌كند به محض تشخیص بیماری، هورمون درمانی خود را آغاز كنند و تحت هیچ شرایطی بدون مشورت تیم درمانی خود آن را متوقف نكنند.

تغذیه سالم و سبك زندگی سالم

افزایش وزن و بروز چاقی شكمی از جمله عوارضی است كه با غیرفعال شدن تخمدان‌ها چه در افراد یائسه و چه در افرادی كه مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان هستند، بروز پیدا می‌كند. دكترمرجان افغان، فیزیولوژیست ورزشی و عضو كارگروه POF با اشاره به افزایش احتمال بروز بیماری‌های قلبی و عروقی به‌دنبال اضافه وزن و تجمع چربی شكمی تأكید می‌كند:  تغذیه مناسب و سبك زندگی سالم مانند داشتن برنامه منظم ورزشی در كاهش بروز بیماری‌های ثانویه در این افراد بسیار تأثیرگذار خواهد بود. محدود كردن غذاهای چرب، شیرینی‌ها، مصرف حداقل ۵ واحد میوه در روز و حفظ تعادل در میزان كالری دریافتی از جمله نكاتی است كه با كمك مشاور تغذیه باید در زندگی روزانه این افراد رعایت شود.  همچنین مصرف نكردن دخانیات و الكل نیز از جمله موارد بسیار مهم و ضروری برای این افراد است. وی درخصوص پیشگیری از پوكی استخوان در سنین پایین در افراد مبتلا به این نارسایی تصریح می‌كند: استفاده از مواد غذایی غنی از كلسیم و ویتامین Dو همچنین مكمل‌های دارویی بر اساس تجویز پزشك برای این افراد باید حتما لحاظ شود. از سوی دیگر انجام ورزش‌های تعادلی علاوه بر افزایش تعادل بدن، به كاهش وزن و افزایش تراكم ماهیچه‌ها كمك می‌كند تا از بروز حوادث و زمین‌خوردگی‌ها تا حد زیادی پیشگیری شود.