به گزارش علم و فناوري، مار يكي از مفيدترين حيوانات اين كره خاكي براي توليد انواع داروها و سرم ها و واكسن ها است و جالب اينكه اين داروها يا همان زهر مارها تهيه مي شوند.
از با اين حال تخمين زده مى شود كه سالانه ۵ ميليون مار گزيدگى در سراسر جهان اتفاق مى افتد كه مسئول ۱۲۵ هزار مرگ در طول سال است. مار گزيدگى خصوصاً در مناطق گرمسيرى و نواحى كه قطب كشاورزى است به وفور ديده مى شود زيرا در اين مناطق تعداد زيادى مار در همزيستى با انسان به سر مى برند.
در ایران، بیش از ۲۱ گونه مار سمی و نیمه سمی و ۳۵ گونه مار غیرسمی و بیش از پنج گونه مار دریایی، زاد و ولد می کنند، افعی یا گرزه مار، مار جعفری، مار شاخدار، کبرا، یله مار، تیرمار، طلحه مار، آلوسر، افعی پلنگی، کورمار، مارشتری، مار درفشی و کوتوله مار برخی از این گونه ها هستند.
عوامل زیادی بقای این مارها را تهدید می کنند که شامل تخریب زیستگاه ها، برداشت بی رویه یا ناپایدار از گونه، تهدید به واسطه حضور گونه های غیر بومی، قرار گرفتن در معرض عوامل آلاینده ای همچون سموم و آفت کش های کشاورزی و توسعه فعالیت های صنعتی و کشاورزی هستند.
قاچاق مارها برای استفاده از پوست با هدف تولید پوشاک یکی دیگر از تهدیدات جدی فراروی این گونه های در خطر انقراض است که باید جدی گرفته شود، این جانوران همچنین برای سم گیری و تولید دارو به کشورهای دیگر قاچاق می شوند.
درحالی که متخصصان و کارشناسان محیط زیست سال هاست نسبت به صید بی‌رویه انواع مارهای سمی و غیر سمی کشور برای تهیه پادزهر هشدار می‌دهند حالا در تازه‌ترین رخداد، یکی از بزرگترین شرکت‌های تهیه و فروش زهر و سم جانوران در اروپا در فهرست فروش خود زهر ۳ گونه از مارهای کمیاب ایران و یک گونه عقرب را نیز به حراج گذاشته است. شرکت لاتوکسان در فرانسه که تهیه‌کننده سموم و زهر گیاهی و جانوری برای شرکت‌های داروسازی دنیا است
در بخش فروش زهرهای جانوری خود آگهی کرده که هر گرم زهر افعی دماوندی را که یک گونه اندمیک و انحصاری ایران است و در هیچ نقطه‌ای از ایران و جهان بجز پارک ملی لار و چند نقطه محدود در دامنه‌های جنوبی البرز یافت نمی‌شود، به قیمت ۳۲۰۰ یورو به فروش می‌رساند. در همین حال هر گرم سم مار قفقازی ایران به قیمت ۱۳۵۰ یورو، هر گرم سم کفچه مار ایران ۶۳۰ یورو و نیز هر گرم زهر عقرب مزوبوتوس که در منطقه تایباد در استان خراسان یافت می‌شود، به قیمت ۱۹۶۵۶ یورو به فروش گذاشته شده است.
مواد سازنده سم مارها و خاصيت سم
سم مار در حقيقت نوع تغيير يافته بزاق دهان مار است كه از غدد بزاقى تغيير يافته براى اين كار توليد مى شود و از طريق دندان هاى تو خالى جلوى دهان مار به بدن جاندار تزريق مى شوند.
در سم مار تعداد زيادى مواد شيميايى وجود دارد كه هر كدام به قسمتى از بدن جاندار آسيب مى رساند:
سم مار مايعى است روغنى شكل و بر حسب نوع مار به رنگ سفيد تا زرد پررنگ، شفاف يا كدر و اندكى اسيدى است. سم مار مخلوطى است از مواد پيچيده پروتئينى با خواص سمى و آنزيمى و مواد غير پروتئينى از قبيل انواع ليپيد ها، كربوهيدرات ها، نمك هاى مختلف فلزى و شبه فلزى، ريبوفلاوين و آب.
سم ماده ايست سرشار از آنزيم.
حدود ۲۶ نوع آنزيم در سم مار ها وجود دارد. در حدود ۹۰ تا ۹۲ درصد از وزن خشك سم را مواد پروتئينى تشكيل مى دهند، كه برخى از آنها روى دستگاه عصبى تأثير مى گذارند، برخى تراوايى غشاى ياخته را تغيير مى دهند و بعضى ديگر موجب تخريب تار هاى ماهيچه اى مى شوند.
به طور خلاصه اين مواد شيميايى به ۴ دسته تقسيم مى شوند. سموم سلولى كه باعث آسيب موضعى بافت در محل گزش مى شوند. سموم خونى كه باعث خونريزى داخلى مى شوند. سموم عصبى كه روى سيستم عصبى اثر مى گذارند و سموم قلبى كه مستقيماً قلب را تحت تأثير قرار مى دهند. گزش توسط مار مى تواند از يك زخم سوراخ مانند كوچك و ساده تا بيمارى تهديد كننده حيات و مرگ را باعث شود. هميشه بايد اين نكته را مد نظر داشت كه علائم اوليه متعاقب گزش مى توانند گمراه كننده باشند و گاهى قربانى در حالى كه علائم قابل توجه اوليه ندارد ناگهان به طرف شوك و مشكلات تنفسى سوق پيدا مى كند.
دانشمندان دريافته اند بهره گيرى از سم يك نوع مار كشنده مى تواند جان هزاران بيمار را از مرگ نجات دهد. سم مار تايپان حاوى پروتئين معجزه آسايى است كه بلافاصله خون را منعقد مى كند. از اين پروتئين كه فاكتور رايكس نام دارد مى توان براى توقف خون ريزى به هنگام جراحى قلب و عمل جراحى روى كسانى كه در حوادث مجروح شده اند بهره برد. فاكتور رايكس اين پروتئين احتمالاً قوى ترين عامل انعقاد خون است كه تاكنون كشف شده است.
محدود بودن مقدار زهر هر مار عامل گران بودن آن است
در حال حاضر كشورهايي همچون آلمان و فرانسه براي هر انس سم مار كبري ۳۰ هزار دلار پرداخت مي كنند. همين موضوع چشم بسياري از توليدكنندگان اين محصول را به روي حفظ حيات اين گونه با ارزش بسته است .
اگرچه تحریم ها و مسائل بین المللی سموم ایرانی را روی دست تولیدکنندگان گذاشته است. با اینحال سرم های حاوی سم مار تولید اروپا در ایران معادل ۲ تا ۲.۵ میلیون تومان ارزش دارد.
تحقیقات انجام گرفته توسط یک جوان ایرانی نشان می دهد افعی لطیفی یکی از خطرناکترین افعی های دنیا که تنها در ایران یافت می شود به علت شکار بی رویه در معرض انقراض است.
در مجموعه ای در جنوب شرقی فرانسه بیش از هفتاد گونه از مارهای سمی در آزمایشگاهی مجهز و ایمن نگهداری می شوند و از آنها با استفاده از فن آوری پیشرفته در تولید زهر استفاده می شود.
هارولد دو پومیرز مدیرعامل شرکت “لاتوکسان” بیشتر توضیح می دهد: “ مارهایی که اینجا نگهداری می کنیم از سراسر دنیا جمع آوری شده اند. ما با تولید پادزهرها سعی می کنیم تولیدات پادزهری منطقه را ارتقاء دهیم و برای اینکار به گونه های متفاوتی از مارها نیاز داریم.”
مارها و عقربها در قفس هایی که از نظر دما و رطوبت تنظیم می شوند تغذیه می کنند و همانجا نگهداری می شوند. ماهی یکبار زهر آنها دوشیده می شود تا از آن در تحقیقات پزشکی استفاده شود. تقاضای زهر بالاست برای اینکه زهر قابلیت تولید طیف وسیعی از ملوکولها را دارد که تاثیرات زیادی بر دامنه گسترده ای از اهداف دارویی از جمله سیستم عصبی، کلیه ها، ماهیچه ها، قلب و جریان خون می گذارد.”
هارولد دو پومیرز مدیرعامل شرکت لاتوکسان در مورد قیمت زهرها می گوید: “مقدار زهری که از طریق دوشیدن زهردان مارها بدست می آید خیلی محدود است بخاطر همین است که قیمتش گران به نظر می رسد. قیمت زهر مارها گرمی بین ۵۰۰ تا ۴۰۰۰ یورو در نوسان است.”
دانشمندان بر این باورند که اسرار زیادی در زهر مارهای سمی نهفته است که هنوز کشف نشده اند و لذا تحقیق بر روی آن می تواند آینده روشن تری را در دنیای پزشکی برای بشریت به همراه داشته باشد.
محققان کشورمان ترکیب ضد سرطانی با سموم مار و عقرب ساختند
محققان کشورمان پس از ۱۵ سال تحقیق موفق به ساخت نوعی ترکیب دارویی ضدسرطان با استفاده از سموم مار و عقرب شدند که این ترکیب دارویی با تاثیرگذاری روی چند رده سلولی قادر است ۴ نوع سرطان شایع شامل سرطانهای خون، ریه، رحم و سینه را درمان کند. این ترکیب دارویی که در موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی ساخته شده با آزمایش روی موارد حیوانی نتایج بسیار خوبی به دنبال داشته است.
به گفته رئیس بخش جانوران سمی این موسسه، ایران در زمره معدود کشورهایی است که به این دستاورد علمی دست یافته است و آزمایش‌های انسانی این ترکیب جدید با نام ICD۸۵ پس از اخذ مجوز از وزارت بهداشت آغاز می‌شود.
دکتر عباس زارع رئیس بخش جانوران سمی موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی با اشاره به جزئیات ساخت ترکیب دارویی ضد سرطان اظهار می کند: پس از ۱۵ سال تحقیق و پژوهش با استفاده از سم مار و عقرب موفق به ساخت یک ترکیب پروتئینی شدیم که اثرات آن روی چند رده سلولی ازجمله سلول‌های سرطانی سینه، ریه، خون و رحم مورد آزمایش قرار گرفته و در فاز حیوانی نتایج بسیار خوبی به دنبال داشته است.
وی بیان می کند: نتایج موفقیت آمیز آزمایش این دارو در فازحیوانی در ۴ ژورنال بین المللی نیز به چاپ رسیده و ۱۰ مقاله نیز در کنگره‌های مختلف در این زمینه ارائه شده است.
رئیس بخش جانوران سمی موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی با اشاره به آغاز آزمایش‌های انسانی این دارو در آینده نزدیک می گوید: در حال حاضر با وزارت بهداشت و انستیتو کانسر (سرطان) در حال مذاکره هستیم تا بتوانیم پس از کسب موافقت آنها و اخذ مجوز، آزمایش‌های انسانی این دارو را آغاز کنیم البته لازمه آن این است که طی جلسه‌هایی نتایج آزمایش‌های حیوانی را به انستیتو کانسر ارائه کنیم.
وی با بیان آنکه این ترکیب دارویی از چربی (پپتید) این حیوانات استخراج شده است، تصریح می کند: در حال حاضر در برخی کشور‌ها کارهای تحقیقاتی برای کشف داروی ضد سرطان از سموم این حیوانات در حال انجام است اما هنوز به مرحله نهایی نرسیده است. البته در آمریکا یک ترکیب دارویی ضدسرطانی با استفاده از سم عقرب برای کنترل سرطان مغز ساخته شده وحتی تحت آزمایش‌های انسانی هم قرار گرفته و منجر به مهار این نوع سرطان نیز شده است.
اما تفاوت ترکیب دارویی ساخته شده در ایران با داروی ضدسرطان مغز تولید شده در آمریکا این است که ترکیب دارویی ایرانی روی چندین رده سلولی سرطانی تاثیرگذار است، به نحوی که ما با آزمایش این دارو روی موارد حیوانی مبتلا به سرطان خون، سرطان ریه و سرطان سینه و رحم به نتایج بسیار خوبی رسیده‌ایم و آزمایش‌ها نشان داده که این ترکیب جدید تنها سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهد.
وی یادآور می شود: هر دارویی که مراحل آزمایشگاهی را طی می‌کند، چند سال به طول می‌انجامد تا وارد بازار شود بنابراین امیدواریم بتوانیم ظرف این مدت این دارو را به بازار عرضه کنیم. وی گفت: متاسفانه استقبال کشورهای دیگر برای استفاده از این دانش ایرانی بیشتر از کشور خودمان بوده است.
استفاده از سم مار برای درمان بیماریهای قلبی و سرطان
دانشمندان ژاپنی در یك تحقیق جدید با بررسی چگونگی واكنش بدن به سم مارها به یافته های جدیدی دست یافته اند كه نشان می دهد: می توان از این سموم برای كشف روشهای جدید درمان بیماریهای قلبی و سرطان استفاده كرد.
این پژوهشگران ادعا كردند كه با مسدود كردن پروتئین یافت شده روی سطح گلبولهای خونی موسوم به پلاكت ها توسط این سم ها هم می توان با لخته شدن نامنظم خون مقابله كرد و هم از انتشار سرطانهای خاص در سرتاسر بدن جلوگیری نمود.
كاتسو سوزوكی استادیار دانشگاه یاماناشی در این تحقیق خاطرنشان كرد: درك اعمال و تغییرات و اصلاحات در واكنش های شیمیایی مهمی كه در این زمینه تاثیرگذار هستند، می تواند جان بسیاری از انسانها را از مرگ نجات دهد.
به گزارش روزنامه آنلاین یو اس ای تودی، سم مار حاوی تعداد زیادی از مواد سمی است كه پروتئین های موجود در پلاكت ها را مورد هدف قرار می دهند و برخی از این سموم مانع از تشكیل لخته های خونی توسط پلاكت ها می شوند، به همین خاطر است كه محل مارگزیدگی در بدن انسان دچار خونریزی شدید می شود.
محققان معتقدند كه كشف اهداف مولكولی بسیاری از این سموم، كاربردهای زیادی در درك فعالیت پلاكت ها و بیماریهای مرتبط با آنها خواهد داشت.
به گفته پژوهشگران سم بسيار كشنده نوعى مار مى تواند در درمان ايست قلبى بر اثر ضعف عضلانى مؤثر باشد. به گفته پژوهشگران استراليايى، سم مار تاپيان در پيشگيرى از ايست قلبى در خرگوش هاى آزمايشگاهى مؤثر است و اميد است اثر آن در چند سال آينده در انسان نيز بررسى شود.
نحوه تشخيص مارهاي سمي و غيرسمي
به طور كلى دو شيوه مختلف براى تشخيص يك مار «سمى» از مار«غير سمى» وجود دارد. روش اول، تشخيص اندازه و نوع حركت مارهاست. مارهاى سمى دمى كوتاه و كلفت و طرز حركتى بطئى دارند ( با انبساط و انقباض ). در حالى كه مار هاى غير سمى از قطر وسط بدن تا انتهاى دم باريك تر مى شوند و طرز حركتشان نيزبه هردوشيوه مستقيم و مارپيچ است .
اما راه دوم تشخيص گزش مار از روى آثار دندانى آنهاست. به دليل تفاوت درشكل و موقعيت دندان ها در مار هاى سمى و غير سمى، با دقت در محل گزيدگى مى توان سمى يا غير سمى بودن آن را تشخيص داد .
عواملی مانند برداشت بی رویه و تخریب زیستگاه ها از جمله تهدیدهای فراروی گونه های متنوع مار در کشور هستند، اما سم گیری از مارها برای تهیه پادزهر موضوعی است که در صورت رعایت نشدن ملاحظات محیط زیستی، می تواند خطر انقراض این گونه جانوری را تشدید کند
- 15
- 6
