بیش فعالی (ADHD) در کودکان و بزرگسالان چیست؟

اختلال بیش فعالی بیماری پیچیده‌ای است و اغلب تشخیص داده نمی‌شود

بیش فعالی

بیش فعالی به حالتی دلالت می کند که در آن کودک به نحوی مفرط و بیش از حد فعال و پرجنب و جوش است. تحرک زیاد این کودکان نه تنها خود آن ها را بلکه اطرافیان، همکلاس ها، اولیای مدرسه را دچار مشکل می کند. از آن جایی که در بین درصد بالایی از معتادین و افرادی که ترک تحصیل کرده اند علائم بیش فعالی در کودکی قابل رویت است. اختلال بیش فعالی یا کمبود توجه یک اختلال عصبی- رفتاری است که با علائم بی توجهی، اختلال حواس، بیش فعالی و دمدمی مزاج بودن شناخته می شود.

بر اساس بررسی های انجام شده اختلال بیش فعالی (ADHD) رایج ترین اختلال سلامت روان است که با تخمین شیوع ۵ تا ۱۱ درصدی آن در کودکان، بیش ترین آمار مبتلایان را دارد. در حالت کلی بیش فعالی در بزرگسالان شیوع کمتری دارد و تقریباً ۲ تا ۵ درصد بالغین به این اختلال مبتلا هستند.

از طرفی کودکان بیش فعال در معرض خطر بالایی از اختلال سلوک، شخصیت ضد اجتماعی و سوء مصرف مواد مخدر قرار دارند بنابراین آگاهی همگان علی الخصوص والدین و معلمان در این حالات از اهمیت به سزایی بهره مند است. نقص در تمرکز یا اختلال بیش فعالی (ADHD) شرایطی را برای کودک ایجاد می کند که نتواند آرام و بدون حرکت بنشیند، رفتارش را کنترل کرده و توجه خود را به یک موضوع خاص معطوف کند. علائم اختلال بیش فعالی یا ADHD میتواند در کار، مدرسه، وظایف خانه داری و روابط تداخل ایجاد کند. مدیریت این بیماری هم برای کودکان و هم برای بالغین میتواند یک چالش تلقی شود.

فعالیت بدنی منظم برای افراد مبتلا به بیش فعالی مفید است

انواع کودکان بیش فعال

بیش فعالی دارای ویژگی های بارزی است که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز، بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی می شود. اختلال بیش فعالی سه نوع است؛

- اختلال بیش فعالی از نوع بی توجهی:

در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد. در این نوع بیش فعالی شخص نمی تواند روی تکلیفی که به او می دهند و یا یک فعالیت خاص تمرکز داشته باشد.

- اختلال بیش فعالی از نوع تکانشگری:

در این نوع از اختلال بیش فعالی شخص بسیار فعال است و بدون فکر اقدام به فعالیت و انجام کار می کند و سرانجام نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد این اختلال در کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر رایج تر از دختران است و اغلب در پسران اول خانواده مشاهده می شود.

- اختلال بیش فعالی از نوع ترکیبی:

معمولاً اختلال بیش فعالی از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود. کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اکثرا پرتحرک هستند و دست ها و پاهای خود را زیاد حرکت می دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می کنند. در این نوع اختلال شخص بسیار فعال است و بدون فکر اقدام به فعالیت و انجام کار می نماید. کودکان با این نوع اختلال علائمی از هر دو نوع قبل را که متذکر شدیم دارا هستند.

آن ها در توجه کردن، بیش فعال بودن و کنترل تکانش های خود دچار مشکل هستند. البته گاهی تمام بچه ها بی توجه هستند و یا اینکه بیش از حد فعالیت می کنند و حرکات تکانشی دارند ولی در کودکان دچار بیش فعالی این حرکات دائمی هستند نه استثنایی این رفتارها برای کودک در منزل، مدرسه و با دوستان مشکلات حقیقی ایجاد می کنند در نتیجه اکثر کودکان دچار این اختلال، حس افسردگی، اضطراب و عدم اطمینان بخود را دارند. این احساسات جزء علامت های ADHD شمرده نمی شوند و در اثر مشکلات مکرر در خانه و مدرسه در بچه ها ایجاد می شوند.

اختلال بیش فعالی هم زمینه‌ی ژنتیکی و هم زمینه‌ی محیطی دارد

دلایل بیش فعالی

دلیل بوجود آمدن بیش فعالی احیانا ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. احیانا کودکان در قسمت های مربوط به توجه و تمرکز در مغز دچار نقص جزئی هستند. از عواملی که میتوانند در بروز این اختلال مؤثر باشند سیگار کشیدن و یا مصرف الکل در دوران بارداری توسط مادر است. 

حتی استشمام تحمیلی دود سیگار توسط مادر باردار، سبب اختلال در رفتار کودک می شود. اضطراب مادر هم با این موضوع ارتباط دارد. تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده بیانگر این است که اختلال بیش فعالی معمولاً در خویشاوندان و نزدیکان افراد هم وجود دارد. مسمومیت ناشی از سرب حاصل از دود اتومبیل و آلودگی هوا، غذاهای محتوی مواد افزودنی مانند شیرین کننده های مصنوعی و یا رنگ دهنده های خوراکی، مواد جلوگیری کننده از فاسد شدن غذا که در برخی از غذاهای آماده وجود دارد، نیز در ایجاد این اختلال سهیم هستند.

در صورت بی توجهی به کودکان بیش فعال و معالجه نشدن آن ها احتمال این که این افراد در آینده به افسردگی مبتلا شوند و یا در نوجوانی رفتارهای ضد اجتماعی و گاه بزهکارانه داشته باشند زیاد است. بدین ترتیب به والدین توصیه می شود که حتماً در دوران کودکی برای معالجه فرزند خود اقدام کنند. این بیماری در دوران مدرسه بیشتر مشکل آفرین می شود چون کودک تمرکز کافی برای گوش دادن به درس ندارد و مدام برای بیرون رفتن از کلاس اجازه می خواهد. این بچه ها نمی توانند آرام روی صندلی بنشینند، معمولاً پرحرف هستند و مدام سر کلاس با دوستان خود حرف می زنند و این موضوع سبب می شود از نظر تحصیلی با مشکل روبرو شوند. والدین باید به رفتار کودکان خود توجه داشته باشند و تنها در صورتی که مجموعه ای از این نشانه ها را در مدت طولانی مشاهده کردند با یک متخصص مشورت کنند. در غیر این صورت نمی توان به هر کودک پرتحرک برچسب بیش فعالی زد.

علایم بیش فعالی

والدین باید متوجه باشند كه اعمال و رفتار كودك در كنترل خودش نیست و در اثر بیماری میباشد و بسیار مهم است كه در صورت شك به این اختلال، یك شخص متخصص این بیماری را از شیطنت مربوط به این سن تشخیص دهد و درمان مناسب را شروع كند تا از ایجاد تبعات شدید و آسیب رسان جلوگیری شود. برخی از علایم بیش فعالی عبارتست از:

- مشکل در توجه و تمركز كه در افت تحصیلی كودك نقش مهمی دارد.

- فعالیت بیش از حد (بیش فعالی) كه منجر به تنبیه شدن و انزوای اجتماعی كودك می شود.

- انجام عمل پیش از فکر کردن به آن (حرکات تکانشی) كه سبب آسیب دیدن بیمار و اطرافیان می شود.

تشخیص بیش فعالی (ADHD)

کودکان مبتلا به بیش فعالی ممکن است آشفته و یاغی باشند و یا در کنار آمدن با والدین، همسالان یا معلمان با مشکل روبرو شوند. کودکانی که درگیر اختلال بیش فعالی و دمدمی مزاجی هستند، اکثراً چالش های رفتاری دارند که مدیریت آنها برای بزرگسالان میتواند بسیار سخت باشد. از سوی دیگر، بزرگسالان مبتلا به اختلال بیش فعالی بیشتر حس بیقراری یا ناآرامی دارند.

بیش ‌فعالی به طور واضح با مشکلات تحصیلی، کاری و روابط در ارتباط است

در صورتی که بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی دمدمی مزاج باشند، امکان دارد تصمیم های عجولانه ای بگیرند که زندگی آنها را بطور نامطلوبی تحت‌تأثیر قرار دهد. هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان مبتلا به اختلال بیش فعالی، عملکرد اجرایی یعنی برنامه ریزی، تنظیم عواطف و تصمیم گیری تحت‌تأثیر قرار می گیرد. خیلی از کودکان و بزرگسالان یکی از علائم بیش فعالی یا بی توجهی را از خود نشان میدهند، ولی امکان دارد هر دو علامت با هم نیز وجود داشته باشند که به آن معمولاً نوع ترکیبی ADHD گفته می شود.

آیا بیش فعالی بیماری زندگی به سبک مدرنیته است؟

بعضی از کارشناسان می گویند که چیزی که به آن بیش فعالی گفته می شود، در واقع یک بیماری مرتبط با تمدن است؛ به این معنی که این اختلال به دلیل ناهماهنگی در بین ریشه های تکاملی انسان و محیط مدرن اطراف ایجاد می شود. به عنوان مثال، سطوح بالای انرژی امکان دارد یک ویژگی تطابقی برای یک شکارچی باشد ولی همین انرژی در کلاس درس مدرن میتواند مشکل ساز باشد. برخی از کارشناسان برجسته ی رشد کودک معتقد هستند که افزایش آمار کودکان مبتلا به ADHD با افزایش تمرکز برای موفقیت در امتحانات دشوار و استاندارد و کاهش زمان بازی ارتباط دارد. این موضوع نشان می دهد که حداقل برای بعضی از کودکانی که تشخیص ابتلا به بیش فعالی داده شده است، در محیط هایی قرار داشته اند که این ناهماهنگی تکاملی را تشدید کرده است.

عوارض بیش فعالی – کم توجهی

اختلال بیش فعالی با موارد زیر مرتبط است:

• عملکرد ضعیف در مدرسه
• مشکل با قانون
• مشکل در کار
• مصرف الکل و یا مواد مخدر 
• تصادفات مکرر و یا سایر حوادث
• روابط متشنج
• سلامت ذهنی و فیزیکی ضعیف
• اختلال های خلقی
• اختلالات اضطراب
• اختلال های شخصیتی
• ناتوانی در یادگیری

قرار گرفتن در معرض سرب حتی مقادیر کم آن می‌‌تواند باعث بیش فعالی شود

علت ابتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی در دوران کودکی چیست؟

علت ابتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی هنوز بطور کامل مشخص نشده است. یک فرضیه از مشاهدات مبتنی بر تغییرات عملکردی در تصاویری که از مغز افرادی که دارای علائم هستند و افرادی که علامتی ندارند چشمه گرفته است. در پژوهش های ساختار مغز افراد مبتلا به این اختلال نسبت به افراد عادی نیز تغییرات مشابه مشاهده شده است. مطالعات حیوانی نیز تفاوت هایی در شیمی ساختار مغز شامل قضاوت، کنترل تکانش، هوشیاری، برنامه ریزی و انعطاف پذیری ذهنی را نشان داده است.

تمایل و استعداد ژنتیکی نیز در دوقلوهای یکسان و خواهران و برادران مورد بررسی قرار گرفته است. اگر یکی از دوقلوهای یکسان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) باشد، احتمال اینکه خواهر یا برادر وی نیز به این اختلال مبتلا باشد، ۹۲ درصد است. زمانی که این احتمال در دوقلوهای ناهمسان بررسی می شود، احتمال ابتلای خواهر یا برادر دیگر، ۳۳ درصد است. بنظر میرسد که حدود ۸ تا ۱۰ درصد جمعیت جامعه به این اختلال مبتلا باشند. ژن هایی که سطح نسبی مواد شیمایی مغز به نام انتقال دهنده های عصبی را کنترل می کنند در افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی متفاوت است و سطوح این انتقال دهنده های عصبی خارج از حد طبیعی است.

درمان بیش فعالی

روش درمان بیش فعالی میتواند درمان دارویی یا روان درمانی به تنهایی و یا ترکیب این دو روش باشد. درمان دارویی ADHD طبق داروهای محرک عصبی و غیر محرک استوار است که در ادامه توضیح داده شده:

> تأثير دارو در درمان بیش فعال:

درصورتی که بیش فعالی در نوجوانان درمان نشود با گذشت زمان سبب ایجاد بیماری های دیگر در بزرگ سالی می شود. امروزه پزشکان تأکید زیادی بر استفاده از دارو در درمان بیش فعالی در نوجوانان می کنند. این داروها، داروهای محرک هستند که برای این نوجوانان تجویز می شوند. از آنجایی که نوجوانان بیش فعال تمرکز ندارند، این داروها سطح هشیاری افراد بیش فعال را بالا می برند و در بهبود تمرکز کمک می کنند. نوجوانان با مصرف این داروها در انجام وظایف شخصی و همینطور تکالیف مدرسه خود بهتر هستند. این داروها در مسئولیت پذیری افراد نقش مهمی دارند و به آن ها در به پایان رساندن کارها کمک می کنند.

> تأثیر ورزش در درمان بیش فعالی کودکان:

امروزه علاوه بر درمانهای روانشناختی و دارویی از ورزش های مناسب برای کودکان بیش فعال جهت تخلیه انرژی و بالا بردن تمرکز آنها استفاده می شود. از ورزش های مناسب برای کودکان بیش فعال میتوان به جودو، کاراته، شنا و فوتبال، کونگ فو اشاره کرد. این ورزش ها همچنین که منجر به تخلیه انرژی در کودکان می شود، به تقویت عضلات و استخوان بندی و از آن مهمتر افزایش کیفیت خواب آنها کمک می کند. 

> اختلال رفتاری برای بیش فعالی:

رفتاردرمانی که به عنوان تغییر رفتار هم شناخته می شود، یک درمان بسیار موفق برای افراد با اختلال بیش فعالی می باشد. این کار بالاخص برای بچه ها مؤثر است که داروهای محرک را مصرف می کنند و حتی ممکن است به شما اجازه دهند که میزان مصرف دارو را تقلیل دهید. رفتار درمانی شامل تقویت رفتارهای موردنظر از طریق پاداش و تعریف و کاهش رفتارهای مشکل با تنظیم محدودیت ها و عواقب است. مثلا، یک مداخله امکان دارد این باشد که معلم به کودکی پاداش می دهد که اختلال کم توجهی بیش فعالی دارد به دلیل اینکه قبل از این که صحبت کند انگشت خود را بالا گرفته است.

فردی که دچار اختلال بیش فعالی است قابلیت سازش پذیری را دارد

سبک زندگی و درمانهای خانگی بیش فعالی

از آنجایی که اختلال بیش فعالی یک اختلال پیچیده است و برای هر فردی منحصر به فرد میباشد، دادن پیشنهادات مفید برای همه بسیار سخت است ولی بعضی از پیشنهادات زیر امکان دارد کارساز و مفید باشد:

۱- لیستی از کارهایی که باید روزمره انجام دهید را تهیه نمایید. خاطرجمع شوید که کارهای زیادی برای انجام نداشته باشید.

۲- وظایف بزرگ خود را به وظایف کوچکتر تقسیم کنید. اینکار سبب می شود وظایف و کارها قابل مدیریت باشد.

۳- از یادداشت های چسب دار استفاده کنید و آن ها را بر روی فریزر، اینه حمام و یا ماشین خود بچسبانید.

۴- یک دفترچه ملاقات داشته باشید. شما میتوانید از تقویم های الکترونیکی نیز برای ثبت رویدادها و قرار ملاقات های خود استفاده کنید.

علائم بیش ‌فعالی می‌تواند در کار، مدرسه، وظایف خانه‌داری و روابط تداخل ایجاد کند

۵- یک دفترچه و یا دستگاه الکترونیکی دیگر بهمراه خود داشته باشید تا بتوانید مواردی که باید یه یاد داشته باشید را در آن یادداشت نمایید.

۶- اطلاعات خود را به خوبی سازمان دهی کنید. شما میتوانید از فایل های کاغذی و یا الکترونیکی برای انجام اینکار بهره ببرید.

۷- از یک برنامه منظم و روتین استفاده کنید و هر روز آنرا تکرار نمایید. به عنوان مثال کلید و کیف خود را در یک مکان مشخص قرار دهید.

۸- از اعضای خانواده و دوستان کمک بگیرید.

توصیه های تغذیه ای برای بیماران مبتلا به بیش فعالی

مطالعات نشان داده اند که خیلی از موارد بیش فعالی، ناشی از رعایت نکردن رژیم غذایی مناسب در این افراد است و حذف بعضی مواد غذایی، میتواند در کاهش عوارض ناشی از بیش فعالی، بسیار کمک کننده باشد. پرهیز از مصرف شکر، نوشابه، شیرینی جات، غذاهای چرب و غذاهای آماده و فرآوری شده مثل سوسیس و کالباس میتواند به کاهش بروز علائم بیش فعالی در این کودکان کمک کند. نوشیدنی های دارای کافئین مثل قهوه ها، نوشابه های گازدار و چای پررنگ علائم این بیماری را تشدید می کنند.

بیش فعالی یک اختلال پیچیده است و برای هر فردی منحصر به فرد میباشد

گردآوری: بخش سلامت سرپوش