در دین مبین اسلام انعطاف زیادی درباره تغییر احکام و قوانین براساس مقتضیات زمان وجود دارد. این در حالی است که در اسلام توصیه شده در هر مقطع زمانی علمای اسلامی باید براساس شرایط جدید جامعه اسلامی قوانین را تغییر بدهند تا جامعه در مسیر پیشرفت قرار داشته باشد. در شرایط کنونی نیز برخی مسائل مهم مانند اجباری و یا اختیاری بودن حجاب برای توریست‌هایی که به کشور سفر می‌کنند و همچنین دغدغه‌های نسل جدید درباره شکل و شیوه اجرای حجاب به وجود آمده است. از سوی دیگر پخش اعترافات چند دختر جوان در صداوسیما به دلیل انتشار فیلم در اینستاگرام با واکنش‌های زیادی در فضای رسانه‌ای کشور مواجه شده است. به همین دلیل و برای تحلیل و بررسی این موضوع «آرمان» با آیت‌ا... محسن غرویان استاد حوزه علمیه قم گفت‌وگو کرده که می‌خوانید.
به تازگی مسائلی درباره اختیاری بودن حجاب توریست‌هایی که به ایران سفر می‌کنند در فضای رسانه‌ای کشور مطرح شده است. دیدگاه شما در این زمینه چیست؟ آیا حجاب برای این افراد نیز مانند زنان کشور لازم الاجرا است؟
در شرایط کنونی که چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد ما با مسائلی مواجه شده‌ایم که در گذشته با آن مواجه نبوده‌ایم. به همین دلیل نیز درمسائل جدید سوالات زیادی برای مردم و به خصوص نسل جدید به وجود آمده که نیازمند تبیین عمیق‌تر و جدیدتری است. عدم شفاف سازی و باز نکردن گره‌های ذهنی در این زمینه نه تنها به حل مشکلات کمک نمی‌کند بلکه مشکلات را بیشتر نیز می‌کند. به همین دلیل باید برای دغدغه‌های نسل جدید پاسخ‌های قانع کننده و مستدل ارائه کرد. موضوع حجاب توریست‌ها در گذشته کمتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته و به همین دلیل از نظر فقهی در این مسأله جای کار بیشتری وجود دارد.
این در حالی است که برخی در مقابل تغییر دیدگاه‌های از کارافتاده گذشته مقاومت می‌کنند و اجازه نمی‌دهند چنین موضوعاتی در یک فضای خلاق و همراه با تعامل مورد بررسی قرار بگیرد. در شرایط کنونی تماس‌های زیادی با علما در این زمینه گرفته می‌شود و تقاضای زیادی برای روشن شدن ماهیت این مباحث علمی و فقهی وجود دارد. از سوی دیگر برخی بدون تأمل و تفکر درباره ماهیت مسأله خیلی زود این گونه مسائل را سیاسی و حزبی می‌کنند و اجازه نمی‌دهند چنین موضوعات مهمی که برای افکار عمومی دارای اهمیت است در یک فضای علمی مورد بررسی قرار بگیرد. در شرایط کنونی در جامعه ایران قوانینی وجود دارد که برای همه شهروندان لازم الاجرا است. مسأله حجاب زنان نیز یکی از موضوعاتی است که به صورت قانون در جامعه وجود دارد. این در حالی است که هر گونه تغییردر این قانون باید با نظر مقام معظم رهبری صورت بگیرد و تنها در چنین شرایطی می‌توان شرایط دیگری را در نظر گرفت.
برخی از توریست‌ها تنها برای چند ساعت در خاک ایران هستند و تنها در فرودگاه‌های کشور حضور دارند. آیا می‌توان شرایط جدیدی برای این افراد در نظر گرفت؟
طرح چنین مسائلی جدید است و به همین دلیل علما باید دیدگاه‌های خود را در این زمینه بیان کنند. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «کسی که عالم به زمان خویش باشد مشکلات به وی هجوم نمی‌آورد». درقرآن کریم نیز آمده که کسانی باید وجود داشته باشند که رسالت‌های الهی را برای مردم تببین کنند. در موضوع حجاب توریست‌های خارجی نیز ما باید تلاش کنیم توریست‌هایی که به کشور وارد می‌شوند را به احکام اسلامی دعوت کنیم. عملی کردن قوانین کشور درباره حجاب آن هم برای توریست‌هایی که تنها چند ساعت در خاک ایران هستند نیازمند بررسی‌های بیشتر از سوی علما است.
به نظر بنده می‌توان این مسأله را اختیاری کرد که خود فرد تصمیم بگیرد که با چه نوع پوششی در خاک ایران حضور داشته باشد. با این وجود قبل از اینکه این اختیار را به توریست‌ها بدهیم باید برای آنها توضیح بدهیم که ایران یک کشور مذهبی است و در جامعه ما حجاب اجباری است. در چنین شرایطی فرد باید تصمیم بگیرد که از چه نوع پوششی استفاده کند.
به نظر می‌رسد که اغلب این افراد خود را مقید به قوانین ایران وحفظ حریم‌ها خواهند کرد. موضوع اصلی اینجاست که آیا ما می‌توانیم توریست‌های خارجی را ملزم کنیم که پوشش خود را تغییربدهند؟به نظر می‌رسد هنوز برای این مسأله دلیل محکمی وجود ندارد. ما باید با استفاده از فرهنگ عمومی انسان‌ها از توریست‌های خارجی بخواهیم که پوشش عمومی انسان را رعایت کنند. در کشورهای خارجی نیز حدی از پوشش متعارف انسان وجود دارد و برخی قوانین نیز در این زمینه لازم الاجراست. به همین دلیل نیز ما باید شرایطی را به وجود بیاوریم که توریست‌ها با پوشش متعارفی که دارند بتوانند با احترام به قوانین جامعه ما با اختیار پوشش خود را انتخاب کنند. هدف بنده از طرح این مسأله این است که صاحب نظران و علما مسائل جدید جامعه را مورد بررسی قرار بدهند تا نسل جدید با گره‌های فکری و عقیدتی مواجه نشود.
مسئولان مربوطه چه واکنشی نسبت به طرح این مسأله داشته‌اند؟
رئیس منطقه آزاد کیش از جمله مسئولانی بودند که نسبت به این مسأله واکنش نشان دادند و خواستار نظر علما در این زمینه شدند. از سوی دیگر این مسأله در مجلس شورای اسلامی نیز مطرح شده است. نکته مهم در این زمینه این است که ما باید به صورت علمی و منطقی به چنین مسائلی نگاه کنیم و از سیاسی شدن آن جلوگیری کنیم. هر چه چنین مسائلی که از ضروریات جامعه ما است رنگ و بوی سیاسی به خود بگیرد از هدف اصلی خود دور می‌شود و شکل دیگری به خود می‌گیرد. مسأله فقهی باید با نگاه فقهی حل شود، مسأله علمی با نگاه علمی و مسائل سیاسی نیز باید در زمینه تخصصی خود مورد بررسی قرار بگیرد. در نتیجه نباید اجازه نداد مسائل تخصصی به حوزه‌های غیر تخصصی وارد شود تا بتوان به نتیجه مطلوب و کاربردی رسید.
آیا مقوله حجاب می‌تواند به مرور زمان زمینه بررسی‌های بیشتر باشد؟
در این زمینه بین علما اختلاف نظر وجود دارد و هنوز این مبحث به یک جمع بندی جدی نرسیده است. این اختلاف نظر در زمان پیامبر اسلام نیز وجود داشت و علما دغدغه‌های متفاوتی نسبت به این مسأله داشتند. اختلاف اصلی در این زمینه نیز بر سر اجبار و الزام است. به همین دلیل نیز علما بین حجاب اجباری و التزام به حجاب تفاوت قائل می‌شوند. از نظر فقه اسلامی حجاب الزام دارد، اما اجباری نیست. الزام به این معناست که حجاب واجب است و از واجبات دین اسلام است. «اجبار نیست» نیز به این معنی است که فرد مسلمان باید از نظر شرعی به این نتیجه برسد که حجاب برای وی واجب است و رعایت کردن آن در جامعه اسلامی واجب است. اجبار به معنای اینکه تحت فشار و با زور حجاب را به زنان تحمیل کنند نیست.
با این وجود واجب و لازم شرعی است. هیچ تردیدی در واجب بودن حجاب در جامعه اسلامی وجود ندارد. با این وجود باید سازوکاری برای حجاب در جامعه وجود داشته باشد که فرد احساس نکند که حجاب به وی تحمیل شده است. از سوی دیگر برخورد با مسأله حجاب به عنوان یک امر اخلاقی و فرهنگی نباید به صورت سلبی و خشن صورت بگیرد. در این زمینه علما دیدگاه‌های سازنده‌ای دارند و هر گونه برخورد خشن را منع کرده اند. در شرایط کنونی برخی کشورهای اسلامی مانند مالزی، اندونزِی، سوریه و ترکیه قوانینی درباره حجاب دارند که این قوانین با قوانین جمهوری اسلامی متفاوت است. به نظر من این گونه موضوعات باید به صورت جدی در کمیسیون‌های مجلس شورای اسلامی مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرد. این در حالی است مسائل مهمی مانند حجاب در جامعه اسلامی باید تحت نظر مقام معظم رهبری باشد و دیدگاه ایشان در نهایت بر همه دیدگاه‌ها ارجح خواهد بود.
چه موانعی در این زمینه وجود دارد؟
نحوه اجرای حجاب در جامعه می‌تواند مورد بحث حکومتی، سیاسی و اجتماعی قرار بگیرد. با این وجود حجاب و پوشش برای زنان در جامعه اسلامی ضروری است و به هیچ عنوان قابل انکار نیست. به هر حال ما باید تلاش کنیم همراه با تحولات نسل جدید، در قوانین و دغدغه‌های گذشته بازنگری کنیم و شرایطی را به وجود بیاوریم که نسل جدید نیز بتواند از قوانین و احکام اسلامی استفاده کند. بسیاری از علما نیز به ضرورت تغییر احکام اسلامی براساس تغییرات جامعه و تغییر نوع زندگی مردم اشاره کرده اند. در نتیجه پافشاری و اصرار روی قوانینی که در گذشته تدوین شده و در شرایط کنونی کارکرد خود را از دست داده به مصلحت نیست و بهتر است که در این قوانین تغییرات مثبت و سازنده‌ای صورت بگیرد.
دیدگاه شما درباره انتشار تصاویر و فیلم‌های خصوصی در فضای مجازی چیست؟ آیا کشاندن چنین افرادی برای اعتراف در تلویزیون درست بود؟ این برنامه با چه هدفی صورت گرفت؟
این قضیه با واکنش‌های زیادی همراه بوده و به نظر می‌رسد در بین مراجع تصمیم‌گیر در این زمینه اختلاف وجود داشته است. از یک طرف قوه قضائیه دخالت خود را در این ماجرا تکذیب می‌کند و از طرف دیگر صداوسیما عنوان می‌کند که قوه قضائیه به ما دستور داده تا این برنامه در تلویزیون پخش شود. این در حالی است که پلیس «فتا» نیز موضع‌گیری دیگری در این زمینه داشته است.
به همین دلیل در شرایط کنونی افکار عمومی با سوالات جدی در این زمینه مواجه شده است. درباره موضوع «رقص» نیز دیدگاه‌های مختلفی در بین علما وجود دارد. این در حالی است که برخی رقص زن برای شوهر و رقص زنان در مجالس زنان را بدون اشکال دانسته و در مورد رقص زن برای شوهر توصیه نیز کرده‌اند. با این وجود به نظر می‌رسد پخش اعترافات دختران جوان برای انحراف افکار عمومی از مشکلات معیشتی بوده است. به هر حال در شرایط کنونی مردم با مشکلات معیشتی و اقتصادی جدی مواجه هستند. به همین دلیل نیز این شائبه وجود دارد که پخش این برنامه به نوعی برای انحراف افکار عمومی بوده است.
اقدام صداوسیما که چنین موضوعی را به افکار عمومی کشانده دارای چه مصداقی است؟ آیا این نوع اقدامات سبب پیچیده‌تر شدن موضوع نشده و پیامدهای منفی به همراه نخواهد داشت؟
به هر حال اقدام صداوسیما در این زمینه سوال برانگیز بوده وبهتر بود که چنین اتفاقی رخ نمی‌داد. مسائل اخلاقی و فرهنگی باید با راه حل‌های فرهنگی مرتفع شود. در نتیجه هرگونه برخورد سلبی و افشاگرایانه اشتباه است. از سوی دیگر باید پیامدهای چنین اتفاقی را در سطح جامعه نیز در نظر گرفت. به هر حال در شرایط کنونی پخش این اعترافات پیامدهای مناسبی در بین افکار عمومی نداشته و بسیاری از چهره‌های سیاسی و فرهنگی نسبت به این مسأله موضع گرفته‌اند. به همین دلیل نیز بهتر بود این مسأله به این شکل در بین افکار عمومی مطرح نمی‌شد.
احسان انصاری
- 18
- 2
