آیا اتحادیه اروپا رفیق نیمه راه می شود؟!

یادداشت/ رازقی - عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران و رییس اتاق بازرگانی شیراز

مشکلات و معضلات امروز اقتصاد ایران نشان از ده ها سال بیانضباطی و بیکفایتی مسئولان دارد. از وابستگی به درآمدهای نفتی گرفته تا عدم استقلال بانک مرکزی، همه و همه طی این سالها در نهایت سبب نارضایتی مردم و حکومت شده است.

در چند سال اخیر که اقتصاد ایران در آستانه قفل شدن به دلیل تحریم های بین المللی از سوی کشورهای بزرگ بود، دستیابی به توافق برجام اقدامی ارزشمند بود که توانست درهای تجارت را بر روی اقتصادهای جهانی و کشورهای توسعه یافته بگشاید و اقتصاد ایران را در مسیر بازسازی قرار دهد. پروژههای تازه ای شروع به کار کردند که توانست تا حدودی صنایع داخلی را به حرکت درآورد.

با دستور اجرایی ترامپ در اردیبهشت ماه امسال، ایران دوباره در معرض تحریم ها قرار خواهد گرفت. این تحریم ها عمدتا بخش انرژی و روابط بانکی را هدف قرار داده است. از آن جایی که ۷۵ درصد صادرات نفت ایران به اتحادیه اروپا، چین و هند است، هم میزان خرید نفت و هم روابط کارگزاری بانکی برای پرداخت پول نفت تحت تاثیر قرار میگیرد.

هر چند که اتحادیه اروپا بر پایبندی به برجام تاکید دارد و مذاکراتی را در این رابطه آغاز کرده اما شکی نیست که آثار روانی این امر روزهای سختی را پیش روی اقتصاد ایران قرار داده است که احتمال افزایش نارضایتی را بیشتر خواهد کرد و دولت را مجبور به توزیع بیشتر منابع برای پاسخگویی به تقاضاهای داخلی خواهد کرد. برجام به مثابه آب باریکهای برای جان بخشیدن به پیکره نحیف اقتصاد ایران بود که توانسته بود مشکلات کشور را در حوزه سیاست خارجی تا حدودی بر طرف کند. در واقع برجام یک راه حل دیپلماتیک و صلح آمیز برای حل تنش های بین المللی بود و اگر به طور کامل لغو شود، یک شکست بزرگ برای اتحادیه اروپا رقم خواهد خورد؛ چرا که برجام دستاوردی مثبت در کارنامه سیاست خارجی آنها بوده است.

به‌نظر می‌رسد که اتحادیه اروپا به واسطه کشورهایی مانند ترکیه و هند تمایل به استمرار برجام در دوره پیش رو دارد. در واقع تجربه تحریم های گذشته ایران، نشان داده است که در این گونه توافقها هر دو طرف به طور مساوی از مزایای آن بهره میبرند. اتحادیه اروپا نیز از این قاعده مستثنی نیست.

مسئله ای که بیش از منافع اقتصادی برای اتحادیه اروپا مهم است ثبات امنیتی در منطقه است. قطعا بهره بردن از منابع طبیعی غنی ایران در این فضا مسئلهای نیست که به راحتی قابل صرف نظر باشد. اصرار سران کشورهای اروپایی جهت ماندن در برجام، باعث ایجاد مناقشه اروپا و آمریکا شده است. هشدار آمریکا به اعمال تحریم ها بر شرکتهایی که با ایران همکاری خود را ادامه دهند، ریسک به خطر انداختن مبادلات تجاری با آمریکا را نیز در پی خواهد داشت. به همین سبب اتحادیه اروپا به دنبال رسیدن به فرمولی است تا بتواند حداقل روابط تجاری شرکتهای کوچک و متوسط خود با ایران را حفظ و تقویت کند؛ اما به نظر می رسد شرکتهای بزرگی مانند توتال و پژو از بیم از دست دادن سرمایههای خود زیر بار این ریسک نخواهند رفت.

دغدغه و نگرانی اصلی صنایع در فضای تحریم مسائل بانکی است. این مسئله از دو جنبه قابل بررسی است؛ نخست اعمال تحریمهای بانکی باعث خواهد شد تا روند ثبت ترازنامههای بانکی به طور شفاف و مطابق با استاندارهای جهانی صورت نگیرد. دوم اینکه خطوط اعتباری به دلیل تحریم و جریمه بانکهای اروپایی توسط آمریکا به دلیل همکاری با ایران بسته خواهند شد. همین موضوع سهامداران اروپایی را بر سر دو راهی توقف فعالیت یا پرداخت جریمه قرار خواهد داد.

در واقع تحریم های بانکی ابزار قدرتمند آمریکا برای ضربه زدن به بخش بانکی ایران است. در حال حاضر اتحادیه اروپا بسته پیشنهادی را برای ماندن در برجام در سفر روحانی به اتریش ارائه کرده است که جزئیات آن هنوز منتشر نشده است اما برخی از رسانه ها مدعی شده اند که در این بسته اروپا خرید یک میلیون بشکه نفت از ایران را متعهد شده و همچنین مقرر شده است که مبلغ ۱۰ میلیارد دلار در ایران سرمایهگذاری کنند.

به نظر می رسد اروپاییان در پایبندی به برجام یک مقایسهای میان منفعت از اقتصاد ایران و اقتصاد آمریکا در نظر گرفتهاند اما آنها در نهایت نمیتواند شرکتهای خود را مجبور کنند تا فعالیت های خود را در ایران ادامه دهند؛ اما کاری که میتوانند انجام دهند این است که بیمههای اعتباری مالی را برای کار با ایران در نظر داشته باشند. باید منتظر شد تا هفته آینده جزئیات بسته پیشنهادی اتحادیه اروپا منتشر و مشخص شود که موضع آنها در برابر برجام چه خواهد بود و آیا آینده اقتصادی ایران به جمله " چه خواهد شد ؟" منتهی می شود یا خیر.