داوطلبی راهکار امام برای مشارکت مردم مملکت اسلامی همه‌اش باید نظامی باشد و تعلیمات نظامی داشته باشد. همه جا باید این طور بشود که یک مملکتی بعد از چند سالی که ٢٠میلیون جوان دارد، ٢٠میلیون تفنگدار داشته باشد و ٢٠میلیون ارتش داشته باشدهمواره از ابتدای انقلاب موضوع مشارکت‌طلبی و همراه ساختن مردم برای ایجاد فضای مناسب زندگی چه در سازندگی و چه در دفاع از میهن با دو عنوان جهاد سازندگی و بسیج مستضعفان شناخته شده است. دو سازمانی که محصول تفکر امام بودند و نقش بسزایی در تاریخ انقلاب و جنگ ایفا کردند. جالب این است که هر دو نهاد بر پایه داوطلبی و استضعاف‌ستیزی بنا شدند و می‌توانند امروز الگوی بسیاری از حرکت‌های مردمی و مشارکت‌جویانه قلمداد شوند.
جهاد سازندگی چگونه شکل گرفت
جهاد سازندگی ٢٧خردادماه سال ١٣٥٨ با فرمان امام خمینی(ره) و به هدف فراهم‌کردن نهضت و فعالیتی همه‌جانبه برای مبارزه با فقر و محرومیت و توسعه و عمران روستایی تاسیس شد. این نهاد به منظور فراهم کردن نهضتی همه‌جانبه در جهت مبارزه با فقر، اقدام به محرومیت‌زدایی، توسعه و عمران روستاها و حرکت در جهت استقلال و خودکفایی از متن توده‌های میلیونی مردم محروم و مستضعف به وجود آمد. وظیفه اصلی این جهادگران ابلاغ پیام اسلام و انقلاب و کاشتن بذر استقلال و آبادانی در دل روستاها بود. وظایف اصلی جهاد سازندگی رساندن اولیه‌ترین امکانات مانند آب، جاده و امکانات بهداشتی به روستاها بود. غالب اعضای جهاد سازندگی جوانان داوطلب و دانشجویان بودند که به‌صورت افتخاری کار می‌کردند، همین موضوع باعث شده بود جهاد سازندگی در سراسر کشور مورد استقبال و علاقه مردم روستاها قرار گیرند. در مناطق مرزی که ضدانقلاب فعالیت گسترده‌تری داشت، با وجود نبود امنیت، جهاد سازندگی همچنان به فعالیت خود ادامه می‌داد. خدمات ارزنده جهاد سازندگی علاوه‌بر سازندگی و آبادانی مناطق محروم کشور در طول هشت‌سال دفاع‌مقدس، از نقش موثر این نهاد انقلابی در حفظ استقلال و تمامیت ارضی ایران حکایت دارد. جهاد سازندگی در زمینه‌های صنایع روستایی، کشاورزی، دامداری، سدسازی، منابع طبیعی، آبخیزداری و دهها مورد دیگر فعالیت گسترده‌ای در سطح ایران و برخی کشورهای آفریقایی انجام داده است.
ویژگی‌های اصلی جهاد سازندگی
جهاد سازندگی را می‌توان یک نهاد مردمی و انقلابی با ویژگی‌هایی مانند حضور در فعالیت‌های اضطراری و قدرت جابه‌جایی با توجه به روحیه همکاری فی‌مابین بخش‌ها و مناطق، در جهت رسیدن به اهداف کلی جهاد، توانایی پذیرش ماموریت برمبنای ضرورت‌ها و نیازهای انقلاب اسلامی، سادگی و بی‌آلایشی و پرهیز از تشریفات غیرضروری، ایجاد فضای مناسب جهت رشد و ارتقای نیروها، در ابعاد فرهنگی و تخصصی، خدمت به محرومان و روستاییان با اولویت‌دادن به مناطق دوردست و مستعد، مردمی‌بودن و تاکید بر مشارکت مردم در اجرای طرح‌ها و پروژه‌ها و التزام عملی به ولایت فقیه دانست.
وزارت جهاد سازندگی
جهاد سازندگی درنهایت به دلیل گستردگی فعالیت و تشکیلات در آذرماه سال ١٣٦٢ به وزارتخانه تبدیل شد. این تغییر طی طرحی در سه فصل شامل اهداف، وظایف و مقررات عمومی در ١١ماده و ٥تبصره در جلسه روز سه‌شنبه هفتم آذر ١٣٦٢ مجلس به تصویب نهایی و ١٠روز بعد به تایید شورای نگهبان رسید و از آن پس با تقسیم فعالیت خود در کمیته‌‌های مختلف شرح وظایف خود را طبقه‌بندی کرد. از مهمترین این کمیته‌ها می‌توان به کمیته فرهنگی، عمران و فنی، کشاورزی و بهداشت و درمان، بخش روابط عمومی، امور استان‌ها، مدیریت داخلی، تدارکات، کمیته پشتیبانی مناطق جنگی و صنایع و امور مالی اشاره کرد.
فرمان امام برای تاسیس جهاد سازندگی
پیام امام خمینی که در حقیقت پاسخی به نیاز اساسی روستاهای کشور برای بازسازی بود، در ٢٧خرداد ١٣٥٨ به این شرح انتشار یافت:
باید به ملت متوسل بشویم. ملتی که بحمدلله مهیای خدمت و فداکاری بوده و هستند. ملت ما با فداکاری بحمدالله مراحل بااهمیت را پشت‌سرگذاشته، موانع مرتفع شد، خائنین رفتند و اگر تتمه‌ای هم باشد با همت ملت خواهند رفت. لکن این دیوار شیطانی بزرگ که شکست، پشت این دیوار و خرابی‌های زیادی هست و ناچاریم که برای سازندگی به ملت متوجه بشویم. برای این‌که خرابی‌هایی را که در طول مدت حکومت جائر پهلوی در مملکت ما حاصل شده است ترمیم کنیم و بحمدالله ملت ما راجع به سازندگی مهیابودن خود را اعلام کردند. دانشجوهای عزیز، متخصصین، مهندسین و بازاریان، کشاورزان همه قشرهای ملت داوطلب‌اند که ایرانی که به‌طور مخروبه به دست ما آمده، بسازند از این جهت باید ما این جهاد را به سازندگی موسوم کنیم... خداوند به همه ملت و به همه کسانی که در این راه تشریک مساعی می‌کنند و این وظیفه اخلاقی شرعی را ادا می‌کنند توفیق عنایت کند. همه موفق باشند که در این جهاد شرکت کنند و این خرابه‌ها را بسازند و برادران خودشان را کمک نمایند که شاید هیچ عبادتی بالاتر از این عبادت نباشد. بلکه من از اشخاصی که برای زیارت‌ها مثل زیارت مکه معظمه و مدینه منوره می‌‌خواهند به‌طور استحباب بروند از آنها می‌خواهم و تقاضا می‌کنم که شما که برای ثواب می‌خواهید به مکه مشرف بشوید و یا می‌خواهید به مدینه منوره و یا به عتبات عالیات مشرف بشوید، امروز ثوابی بالاتر از این نیست که به برادران خودتان کمک کنید و این سازندگی را همه با هم شروع کنیم که ایران خودتان درست ساخته بشود و برادران شما نجات یابند. خداوند به همه شما اجر عنایت می‌کند و همان ثوابی را که شما از زیارت می‌خواهید خداوند در این جهاد به شما خواهد داد.
تشکیل ارتش ٢٠ میلیونی
امام خمینی(ره) ۵ آذر ۱۳۵۸ خواستار آموزش نظامی همگانی و تشکیل ارتش ۲۰ میلیونی شد و در جمع اعضای سپاه پاسداران مرکز تهران با تاکید بر لزوم وحدت و آمادگی در برابر تهدیدهایی که علیه کشورمان در جریان است، تاکید کرد: «مملکت اسلامی همه‌اش باید نظامی باشد و تعلیمات نظامی داشته باشد. همه جا باید این‌طور بشود که یک مملکتی بعد از چند سالی که ٢٠میلیون جوان دارد، ٢٠میلیون تفنگدار داشته باشد و ٢٠میلیون ارتش داشته باشد.»
این سخنان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران مبنی‌بر لزوم آموزش نظامی همگانی و تشکیل ارتش ۲۰میلیون خیلی زود مورد استقبال طیف‌های مختلف گروه‌های سیاسی و مردم قرار گرفت و چند روز بعد در ۱۲آذر همان‌سال بود که قانون اساسی جمهوری اسلامی در یک همه‌پرسی به تایید مردم رسید. در اصل ۱۵۱ این قانون تصریح شده بود که «به حکم آیه کریمه «واعدوالهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل ترهبون به عدوالله و عدوکم و آخرین من دونهم لا تعلمونهم الله یعلمهم» دولت موظف است برای همه افراد کشور برنامه و امکانات آموزش نظامی را طبق موازین اسلامی فراهم کند، به‌طوری که همه افراد همواره توانایی دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند، ولی داشتن اسلحه باید با اجازه مقامات رسمی باشد.»
این‌گونه بود که مقدمات تشکیل بسیج با نام اولیه سازمان بسیج ملی فراهم شد. چند ماه پس از سخنان امام درباره ارتش ۲۰میلیونی، شورای انقلاب در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ لایحه قانونی تشکیل سازمان بسیج ملی را تصویب و برای اجرا به وزارت کشور ارسال کرد.
متن لایحه قانونی تشکیل سازمان بسیج ملی شامل سه ماده زیر بود:
ماده ۱: در اجرای فرمان رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران مبنی بر ایجاد، آموزش و بسیج ارتش ٢٠ میلیونی جهت پیشگیری و مقابله با هرگونه تهدید و تجاوز نظامی سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و سوانح طبیعی، سازمانی به نام سازمان بسیج ملی زیرنظر فرمانده کل قوا و وابسته به وزارت کشور تشکیل می‌گردد.
ماده ۲: شرح وظایف و تشکیلات و پست‌های سازمانی سازمان بسیج ملی با تایید سازمان امور اداری و استخدامی کشور تهیه خواهد شد.
ماده ۳: آیین‌نامه اجرایی این لایحه قانونی به وسیله وزارت کشور و سازمان امور اداری و استخدامی کشور تنظیم می‌شود و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
نیروهای بسیج از بدو تاسیس تا پایان مسئولیت سردار سیدیحیی(رحيم) صفوی، زیرمجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بودند. سال ١٣٨٧ با انتصاب سرلشکر جعفری (فرمانده جدید سپاه پاسداران) و با اجرای طرح تحول در سپاه و راه‌اندازی سپاه‌های استانی، سرلشکر جعفري فرماندهی بسیج را خود به عهده گرفت و حجت‌الاسلام طائب را به‌عنوان جانشینش در نیروی مقاومت بسیج برگزید. مناطق و نواحی بسیج در این تحول به سپاه‌های استانی ملحق و تحت فرماندهی واحد، مستقیما به فرماندهی کل سپاه متصل شدند و ادامه ماموریت یافتند. در ستاد نیروی مقاومت بسیج نیز معاونت‌هايی در قالب نیروهای ستاد تخصصی نمسا به فعالیت خویش ادامه دادند. سرانجام در تاريخ دوازدهم مهرماه ١٣٨٨ نام بسيج از «نيروي مقاومت بسيج» به «سازمان بسيج مستضعفين» تغيير پيدا كرد و سردار سرتيپ محمدرضا نقدي فرماندهي اين سازمان را عهده‌دار شد.
- 16
- 6
