با وجود این که رئیس‌جمهور سابق در اردیبهشت ۱۴۰۳ یعنی چند هفته قبل از شهادت خود، در مجموع باغ گیاه‌شناسی ملی ایران حضور پیدا کرده و به شهردار تهران دستور داده بود که نباید ساخت‌وسازهای بیش از پنج‌طبقه در حریم این باغ انجام شود، اما بررسی میدانی خبرنگار دیده‌بان ایران نشان می‌دهد که اولا برخلاف دستور رئیس‌جمهور فقید و ثانیا با بی‌توجهی محض به ضوابط تعیین‌شده برای ساخت‌وساز در حریم درجه یک باغ گیاه‌شناسی به عنوان یک اثر ملی ثبت‌شده در وزارت میراث فرهنگی، در حال حاضر چهار بلوک ساختمانی در عرصه ۲۲ هکتاری شمال این باغ در حال ساخت است. شهرداری تهران و بنیاد تعاون ارتش به عنوان متولی احداث این ساختمان‌ها، باید پاسخگوی این تخلف باشند.
به گزارش دیده بان ایران؛ در حالی که اسفندماه ۱۴۰۲، حمیدرضا صارمی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران ضمن تاکید بر «بسته شدن پرونده ساخت‌وساز در حریم درجه یک باغ ملی گیاه‌شناسی ایران برای همیشه»، گفته بود که «مقرر شده است تا پروانه صادره ساخت‌وساز در حریم باغ گیاه‌شناسی اصلاح شود و براساس مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری، با حفظ حقوق تعاونی‌های ساخت مسکن در حریم این باغ که در آنجا دارای حق مکتسبه هستند، در مکان دیگری به آنها زمین معوض داده شود»، اما بررسی‌های میدانی ما نشان می‌دهد که نه‌تنها ساخت‌وساز چهار بلوک ساختمانی از ۲۲ ساختمان بلندمرتبه‌ای که پیش از این بنیاد تعاون ارتش برای ساخت آنها با شهرداری به توافق رسیده بود، در حریم شمالی باغ گیاه‌شناسی ادامه دارد، بلکه احداث یکی از این ساختمان‌ها حتی تا ۱۱ طبقه روی زمین نیز پیش رفته است.
این در حالی است که سید مجتبی خیام نکویی، رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی روز سوم اردیبهشت امسال در یک نشست خبری تاکید کرده بود که با پیگیری‌های سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور فقید، قرار شده است که شهرداری تهران ساخت‌وساز در حریم باغ گیاه‌شناسی را تا سقف پنج‌طبقه محدود کند، اما عموم شهروندان با مراجعه به حریم شمالی این باغ می‌توانند مشاهده کنند که حداقل درباره یکی از بلوک‌های ساختمانی در حال احداث در این عرصه ۲۲ هکتاری، دستور رئیس‌جمهور رعایت نشده و یک مجتمع ساختمانی ۱۱ طبقه در حال ساخت است. همچنین علاوه بر این ساختمان، سه بلوک ساختمانی دیگر نیز در این مجموعه در دست احداث قرار دارد که اگرچه ارتفاع آنها کمتر است، ولی به گفته علی علیزاده علی‌آبادی، رئیس مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، حتی احداث بناهای پنج‌طبقه در حریم باغ گیاه‌شناسی نیز می‌تواند تبعات محیط‌زیستی جبران‌ناپذیری را برای این باغ به همراه داشته باشد.
جزئیات تفاهم ارتش و شهرداری تهران برای ساخت‌وساز در حریم باغ گیاه‌شناسی
تفاهم اولیه بنیاد تعاون ارتش و شهرداری برای ساخت‌وساز در حریم باغ گیاه‌شناسی به سال ۱۳۸۷ بازمی‌گردد که براساس‌آن، ارتش جمهوری اسلامی ایران با شهرداری تهران توافق کرده بود که از ۵۱۱ هکتار زمین‌های متعلق به خود در منطقه ۲۲، ۳۵۰ هکتار را برای توسعه سرانه‌های شهری به شهرداری واگذار کند و در عوض مجوز ساخت ۲۲ بلوک مسکونی ۳۸ طبقه با مجموع ۵ هزار و ۲۸۰ واحد مسکونی را در ۱۶۱ هکتار باقیمانده از این زمین‌ها دریافت کند. بر همین اساس نیز شهرداری تهران در سال ۹۳ پروانه ساخت ۲۲ برج مسکونی را برای بنیاد تعاون ارتش صادر کرد، اما چالش اصلی از زمانی آغاز شد که باغ گیاه‌شناسی در سال ۹۵ توسط وزارت میراث فرهنگی و گردشگری به عنوان میراث طبیعی ملی به ثبت رسید و مانند سایر آثار طبیعی و تاریخی کشور، برای جلوگیری از ساخت‌وساز در اطراف آن، حریم مشخصی برایش در نظر گرفته شد.
البته معاونت شهرسازی شهرداری تهران خردادماه ۱۴۰۳ در جوابیه‌ای که به گزارش یکی رسانه‌ها درباره آخرین وضعیت ساخت‌وسازها در حریم باغ ملی گیاه‌شناسی ایران ارسال کرده، اعلام کرده است که «با وجود پروانه صادرشده درباره ساخت‌وساز در حریم باغ گیاه‌شناسی در سال ۹۳، در سال ۱۴۰۱ مقررات جدیدی برای صدور پروانه در آن محدوده وضع شد، ولی چون مقررات جدید از نظر قانونی عطف به ماسبق نمی‌شود، لذا امکان اصلاح پروانه صادره سال ۱۳۹۳ بدون توافق طرف‌های ذی‌نفع وجود نداشت. از سوی دیگر، به دلیل ضرورت حفظ باغ گیاه‌شناسی و رعایت حریم آن، صدور پروانه در آن محدوده سبب نگرانی بسیاری از شهروندان، کارشناسان و دلسوزان محیط‌زیست شده بود و همچنین معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران در دوره کنونی مدیریت شهری نیز دغدغه حفظ این باغ ثبت‌ملی‌شده از هرگونه آسیب در آینده را داشته و دارد.»
در ادامه جوابیه معاونت شهرسازی شهرداری تهران تاکید شده است که «براساس جلسات برگزارشده با تمام نهادهای ذی‌ربط، علی‌رغم این که ابطال پروانه ساختمانی مربوطه در اختیار مراجع دیگر بود، اما نهایتا با تدبیر شهردار تهران و فرمانده‌کل ارتش جمهوری اسلامی ایران، در حال حاضر پرونده ساخت‌وساز در حریم درجه یک باغ ملی گیاه‌شناسی برای همیشه بسته شده است. اما بسته شدن این پرونده، ابدا به معنای از بین رفتن حقوق مکتسبه ۵ هزار و ۲۸۰ عضو تعاونی ارتش نیست، زیرا مقرر شده است که براساس مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی و با حفظ حقوق مکتسبه تعاونی مذکور، در مکان دیگری برای ساخت مسکن زمین معوض داده شود. همچنین باید توجه داشت که اعضای تعاونی مذکور صرفا از کارکنان محترم ارتش نیستند، زیرا در سال‌های گذشته، بسیاری از کارکنان ارتش، سهام خود را به دیگران واگذار کرده‌اند و اکنون آنها دارای دفترچه و حقوق مکتسبه هستند.»
از اعتراض موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع تا مخالفت معاون دادستان کل کشور
باغ گیاه‌شناسی ملی ایران که در سال ۱۳۴۸ ساخته شده، در طول ۵۵ سال گذشته مهمترین پژوهشگاه میدانی متخصصان علوم گیاهی کشور بوده است. این باغ که در حوالی پارک جنگلی چیتگر و در منطقه ۲۲ تهران قرار دارد، متعلق به موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی است. این مجموعه مساحتی بالغ بر ۱۴۵ هکتار دارد که در آن بیش از ۴ هزار و ۴۴۴ گونه گیاهی در قالب رویشگاه‌ها و کلکسیون‌های منحصربه‌فرد گیاهی، با اهداف علمی، آموزشی و ترویجی کاشته شده‌اند. همچنین باغ گیاه‌شناسی ملی ایران از نظر تنوع گونه‌های گیاهی جزو ۱۰ باغ گیاه‌شناسی برتر جهان محسوب می‌شود و وسیع‌ترین باغ گیاه‌شناسی خاورمیانه است. یکی از مهمترین کارکردهای این مجموعه، حفظ نمونه‌هایی از گونه‌های گیاهی در معرض انقراض ایران است و این باغ نقش مهمی در حفاظت از تنوع ژنتیکی گیاهان کشورمان ایفا می‌کند.
برخی کارشناسان محیط‌زیست معتقدند که بلندمرتبه‌سازی در حریم باغ گیاه‌شناسی نه‌تنها می‌تواند در بلندمدت موجب خشک شدن چاه‌های حفرشده برای آبیاری گیاهان آن شود، بلکه سایه برج‌ها، باعث کاهش نور دریافتی گونه‌های گیاهی ارزشمند این مجموعه خواهد شد. بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد که برج‌سازی در حریم شمالی باغ گیاه‌شناسی باعث تغییر در رژیم جریانات هوایی بادهایی می‌شود که به صورت طبیعی از سمت شمال و شمال غرب این مجموعه می‌وزد که همین مساله می‌تواند ریزش پیش از موعد برگ‌های درختان و در نتیجه، خزان زودرس درختان باغ را در سال‌های آتی به همراه داشته باشد. به همین دلیل است که علی علیزاده علی‌آبادی، رئیس موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع در مهرماه ۱۴۰۲ با ارسال نامه‌ای به سران سه‌قوه خواستار توقف برج‌سازی در حریم باغ گیاه‌شناسی شده و تاکید کرده بود که «این پروژه تیر خلاصی به باغ ملی، به‌عنوان میراث علمی، تخصصی، طبیعی و فرهنگی کشور است.»
موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع همچنین از بنیاد تعاون ارتش و شهرداری تهران بابت آنچه بی‌توجهی به ضوابط قانونی در پروژه احداث مجتمع‌های مسکونی در حریم شمالی باغ گیاه‌شناسی می‌داند، به دیوان عدالت اداری نیز شکایت کرده و اگرچه دیوان عدالت هنوز رأی مشخصی درباره این پرونده صادر نکرده است، اما اردیبهشت ۱۴۰۲ غلامعباس ترکی، معاون حقوق عامه دادستانی کل کشور درباره این پروژه گفته بود که «احداث ۲۲ بلوک و بالغ بر ۵ هزار واحد مسکونی در این محل، مشکلات متعددی از جمله مشکل آب، آب‌وهوا و نقض استانداردهای ملی و بین‌المللی را برای باغ گیاه‌شناسی به وجود خواهد آورد. موضوعی که در حال حاضر مسلم است، اجرای طرح در خارج از چارچوب مشخص و بدون رعایت استانداردهای لازم است؛ بنابراین ساخت‌وساز در این محوطه از نظر دادستانی ممنوع است و ما با آن مخالف هستیم.»
باز بودن پرونده ساخت‌وساز در حریم باغ گیاه‌شناسی برخلاف ادعای معاون شهردار
با توجه به اختلاف نظرهای دستگاه‌های دولتی، قضایی و نظامی درباره موضوع برج‌سازی در حریم باغ گیاه‌شناسی و با عنایت به این نکته که پروانه ساخت‌وساز ۲۲ بلوک مسکونی ۳۸ طبقه در سال ۹۳ به صورت رسمی توسط شهرداری تهران برای بنیاد تعاون ارتش صادر شده است، برخی اعضای شورای شهر تهران با تاکید بر لزوم رعایت ملاحظات میراثی و محیط‌زیستی، خواستار توقف ساخت‌وسازها در حریم باغ گیاه‌شناسی هستند. این افراد معتقدند که مشکل پیش‌آمده باید با تفاهم بین ارتش، وزارت جهاد کشاورزی و شهرداری حل شود. مهدی عباسی، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تهران در آذرماه ۱۴۰۲ در این زمینه گفته بود که «درباره ساختمان‌هایی که قبلا در حریم باغ گیاه‌شناسی ساخته شده است، نمی‌توان اقدامی انجام داد، ولی درباره ساخت‌وسازهایی که هنوز به پایان نرسیده و براساس توافق‌های قبلی در حال انجام است، شهرداری می‌تواند به تعاونی مربوطه زمین معوض بدهد.»
البته به نظر می‌رسد که ایده پیشگیری از شروع احداث بلوک‌های ساختمانی جدید در حریم باغ گیاه‌شناسی و همچنین جلوگیری از بیشتر بالا رفتن ساختمان‌هایی که بخشی از فرآیند احداث آنها در این محل طی شده است، به همراه تحویل زمین معوض به بنیاد تعاون ارتش در بخش دیگری از شهر تهران به‌منظور احداث واحدهای مسکونی مورد نیاز کارکنان ارتش و سایر افرادی که در تعاونی مذکور دارای حقوق مکتسبه هستند، مورد استقبال مسئولان شهرداری نیز قرار دارد؛ زیرا در روزهای پایانی سال گذشته، صارمی، معاون شهرسازی شهرداری تهران تاکید کرد که «در آستانه سال جدید باید این مژده را به شهروندان و هموطنان عزیز داد که با تدبیر شهردار محترم تهران و امیر فرمانده کل ارتش جمهوری اسلامی ایران، به تعاونی‌های دارای حقوق مکتسبه ساخت مسکن در حریم باغ گیاه‌شناسی، زمین معوض داده خواهد شد.»
اما با وجود گذشت حدود سه ماه از این صحبت معاون شهردار تهران، اولا هنوز در خبرهای رسمی هیچ صحبتی مبنی بر این که زمین‌های معوض در کدام نقطه از پایتخت برای ساخت واحدهای مسکونی به بنیاد تعاون ارتش تخصیص داده می‌شود، مطرح نشده است و ثانیا بررسی‌های میدانی خبرنگار دیده‌بان ایران نشان می‌دهد که در حال حاضر چهار بلوک ساختمانی در زمین‌های متعلق به ارتش در حریم شمالی باغ گیاه‌شناسی در دست احداث قرار دارد که ارتفاع یکی از آنها به ۱۱ طبقه روی زمین رسیده است. همچنین وجود تاسیسات ساختمانی و ماشین‌آلات سنگین و فعالیت مداوم کارگران در محوطه اطراف این بلوک‌ها نشان می‌دهد که دست‌کم درباره این چهار ساختمان، هیچ نشانه‌ای از توقف احداث ساخت‌وساز وجود ندارد؛ بنابراین، مشخص نیست که معاون شهردار بر چه اساسی اسفندماه سال گذشته گفته است که «پرونده ساخت‌وساز در حریم درجه یک باغ ملی گیاه‌شناسی برای همیشه بسته شد» و البته در جوابیه خردادماه امسال معاونت شهرسازی نیز دقیقا از همین جمله استفاده شده است؟!
تا تعیین تکلیف آرای کمیسیون ماده صد شهر تهران، کُل پروژه باید متوقف شود
در همین راستا از «مهدی عباسی»، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تهران درباره آخرین وضعیت قانونی پرونده برج‌سازی در حریم شمالی باغ گیاه‌شناسی سوال کردیم و او نیز در پاسخ به خبرنگار سایت دیده‌بان ایران گفت: باغ ملی گیاه‌شناسی یک مجموعه بسیارمهم و میراث طبیعی است که براساس مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، دارای حریم مشخصی است که ساخت‌وساز در آن ممنوع است. همچنین با توجه به اهمیت گونه‌های گیاهی ارزشمند موجود در باغ گیاه‌شناسی، حفاظت از آن یک وظیفه عمومی است و علاوه بر آنچه در ضوابط و مقررات شهرسازی و میراث فرهنگی آمده است، همه ما به عنوان یک تکلیف اجتماعی موظف به کمک برای حفظ این مجموعه هستیم.
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تهران ادامه داد: در گذشته طبق توافق بین ارتش و شهرداری تهران، قرار شد که به‌ازای واگذاری زمین‌های معینی به شهرداری تهران برای توسعه سرانه‌های شهری در غرب پایتخت توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران، پروانه‌ای برای ساخت مجتمع‌های مسکونی بلندمرتبه در مساحت باقیمانده از زمین‌های ارتش به بنیاد تعاون ارتش جمهوری اسلامی داده شود. البته این توافق، یک موضوع کلی بوده است و این که از سال‌های قبل، پروژه احداث مجتمع‌های ساختمانی در زمین‌هایی تعریف شده بود که در حریم درجه یک باغ گیاه‌شناسی قرار گرفته‌اند، نوعی خطای راهبردی محسوب می‌شود که در گذشته رخ داده است.
وی با بیان این که در پروژه احداث مجتمع‌های مسکونی در حریم باغ گیاه‌شناسی تخلفاتی رخ داده و کمیسیون ماده صد شهر تهران نیز به این پرونده ورود پیدا کرده است، اظهار داشت: از نظر شورای شهر، تا زمانی که موضوع آرای صادرشده توسط کمیسیون ماده صد درباره ساخت‌وسازهایی که در حریم باغ گیاه‌شناسی در حال انجام است، تعیین تکلیف نشود، کُل این پروژه باید متوقف شود؛ یعنی هم باید جلوی ادامه احداث ساختمان‌هایی که اکنون در حال ساخت هستند، گرفته شود و هم نباید فرآیند احداث هیچ ساختمان دیگری که مشمول پروانه‌ای است که از گذشته برای این پروژه صادر شده، آغاز شود.
تراکم مورد نیاز برای ساخت‌وساز باید در محلی دیگر به تعاونی مربوطه داده شود
عباسی با تاکید بر این که براساس ضوابط قانونی، در محدوده‌ای که بنیاد تعاون ارتش در حال احداث مجتمع‌های مسکونی است، ساختمان‌ها باید دارای تعداد طبقات مشخصی باشند و نباید ارتفاع آنها از تعداد طبقات تعیین‌شده بیشتر باشد، عنوان کرد: تعاونی مربوطه که در حال ساخت مجتمع‌های مسکونی در حریم شمالی باغ گیاه‌شناسی است، باید حقوق شهر را رعایت کند و نباید از حد ارتفاعی معین‌شده تجاوز کند؛ براساس توافقی که بین تعاونی مربوطه و شهرداری شکل گرفته است، ساخت‌وساز واحدهای مسکونی در زمین‌های مربوط به این تعاونی حداکثر تا حد ارتفاعی پنج طبقه مجاز است، اگرچه شورای شهر با احداث همین ساختمان‌های پنج‌طبقه هم چندان موافق نیست.
عضو شورای اسلامی شهر تهران ادامه داد: در یکی از جلسات اخیر کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر که با حضور معاون حقوق عامه دادستانی کل کشور برگزار شد، شهرداری تهران را ملزم کردیم که جلوی تداوم ساخت‌وساز مجتمع‌های مسکونی در حریم باغ گیاه‌شناسی را بگیرد. شورای شهر بر لزوم متوقف شدن این پروژه اصرار دارد و پیش از شهادت رئیس‌جمهور فقید نیز در هیات دولت این نکته مطرح شده بود که نباید ساخت‌وساز جدیدی در حریم باغ گیاه‌شناسی انجام شود و اگر تعاونی مربوطه حقوق تراکمی مشخصی در این پروژه دارد، باید ساخت‌وسازهای خود را در زمین‌های دیگری که محل آن توسط شهرداری تعیین خواهد شد، انجام دهد.
وی در پایان تصریح کرد: در حال حاضر مهمترین مساله درباره احداث مجتمع‌های مسکونی در حریم شمالی باغ گیاه‌شناسی، توقف ساخت پروژه‌های در دست احداث و جلوگیری از ساخت بناهای جدید است. در گام بعدی نیز اگر ثابت شود که تخلفی صورت گرفته است، باید ساختمان مربوطه تخریب شود و وضعیت زمین به شرایط مطلوب و قانونی برگردد. البته اگر حقوقی هم از تعاونی مربوطه تضییع شده است، باید تراکم مورد نیاز برای ساخت‌وساز در محلی دیگر، اعم از زمین‌های خود ارتش یا زمین‌های دستگاه‌های دیگر، به تعاونی مربوطه واگذار شود.
- 12
- 5
