تهران شهري کوهپايه‌اي بوده است، اصلا همين آب‌وهوا و پوشش گياهي خوب در کنار موقعيت جغرافيايي مناسبي که داشت، آغا‌محمد‌خان را به اينجا کشيد اما امروز بعد از گذشت نزديک به ۲۵۰ سال از روزي که آغا‌محمد‌خان تهران را به‌عنوان پايتخت انتخاب کرد، تقريبا چيزي از ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد تهران باقي نمانده است. تکليف هواي تهران را که انواع آلاينده‌ها روشن کرده‌اند و پوشش گياهي را هم به‌سرعت از دست داده‌ايم. نتايج بررسي‌هايي که گروهي از کارشناسان محيط‌زيست و شهرسازي انجام داده‌اند، نشان مي‌دهد که از مجموع ۱۴ هزار هکتار مساحت اراضي سبز و باغات تهران، حدود هشت هزار هکتار باقي مانده است که سهم زمين‌هاي باغي، فقط ۱۲۰۰ هکتار، يعني معادل کمتر از دو درصد مساحت پايتخت برآورد مي‌شود؛ ضمن اينکه با روند پرشتاب ساخت برج-باغ در سال‌هاي اخير، احتمال مي‌رود همين عرصه محدود قابل حفاظت، سريع‌تر از گذشته تخريب و محو شود. در قالب مجوز برج-باغ همه مالکان اراضي باغي در پايتخت مي‌توانند براي تغييرکاربري زمين مشجر به مسکوني يا تجاري، پروانه قانوني از شهرداري دريافت کنند.
تا قبل از سال ۸۲، ساختوساز در زمين‌هاي باغي، حداکثر تا چهار طبقه مجاز بود اما از آن سال تا قبل از رونمايي از طرح تفصيلي جديد (سال۹۱)، تراکم ساختماني در اين زمين‌ها تا دوبرابر افزايش پيدا کرد و کل ارتفاع مجاز براي بارگذاري مسکوني در باغات تهران به هشت طبقه رسيد. درحال‌حاضر ميزان پيشروي ساختماني به اراضي سبز به‌واسطه پهنه‌بندي‌هاي طرح تفصيلي تهران، باز هم بيشتر شده، طوري که در قالب برج- باغ، بلندمرتبه‌هاي متوسط ۱۲ تا ۱۴ طبقه در باغات پراکنده شهر در حال ساخت است. هرچند مجوز برج-باغ، اجازه احداث در حداکثر ۳۰ درصد از مساحت زمين مشجر را مشروط به حفظ ترکيب سبز ۷۰ درصد مابقي عرصه در اختيار مالک قرار مي‌دهد اما اخيرا برخي برج‌سازها با تبصره‌ها و امضاهاي طلايي مسئولان شهري، در عمل بيش از يک‌سوم زمين باغي تحت مالکيتشان را به برج و مشاعات مورد نياز سازه، تبديل مي‌کنند. اين شکل ساختوساز در اراضي باغي، کاملا چهره رسمي به خود گرفته و نهادهاي مختلف مالک باغات بزرگ در پايتخت در فراخوان‌هاي خود براي به‌کارگيري برج‌سازها، به صراحت از درخواست ساخت بلندمرتبه مسکوني يا تجاري در باغ نام مي‌برند؛ به طوري که مقايسه نقشه‌هاي هوايي طي سال‌هاي ۶۸ تاکنون، از کاهش دست‌کم چهار هزار هکتاري مساحت اراضي سبز و باغات شهر تهران خبر مي‌دهد.
کارشناسان شهري معتقدند برج‌هايي که به‌واسطه مصوبه برج-باغ در مساحت باقي‌مانده باغات تهران سبز شدند، علاوه بر آنکه زيبايي و امکان رؤيت کوه‌هاي شمال شهر تهران را مسدود کردند، موجب شدند که ۷۰ درصد باقي‌مانده اراضي به جاي کاشت درختان، عملا به ساخت قسمت‌هاي مشاع ساختمان شامل پارکينگ‌ها، استخر و... اختصاص پيدا کند. کمبود زمين براي ساخت و نرمش مديريت شهري تهران طي سال‌هاي اخير، رونق ساختوساز در باغات و زمين‌هاي مشجر شهر تهران را در پي داشته و باعث شده است در اين زمين‌ها ساختمان‌هايي بلندمرتبه سبز شوند. ازاين‌رو، برخي اعضاي شوراي شهر تهران با بيان اينکه احداث برج- باغ سه پيامد منفي شامل «تخريب عرصه‌هاي سبز محدود شهري»، «کاهش منابع تصفيه هواي آلوده پايتخت از طريق قلع و قمع درختان قديمي باغات» و همچنين «اختلال در سيما و منظر طبيعي شهر به‌واسطه گرفتگي ديد ارتفاعات البرز بر اثر برج‌سازي در باغات شمال و غرب تهران» به همراه دارد، در نظر دارند اين مجوز را که در مغايرت با ضوابط طرح جامع شهر تهران است، ابطال کنند.
در جلسات اخير شوراي شهر تهران، رئيس کميسيون شهرسازي و معماري شوراي شهر تهران گفت: «به سبب حفظ و صيانت از باغات شهر تهران پيشنهاد داريم مجوز فعلي برج باغ‌ها لغو شود.» محمد سالاري، رئيس کميسيون شهرسازي شوراي شهر تهران گفت: «در جلسات مشترک بين کميسيون شهرسازي و معماري و کميسيون سلامت، محيط‌زيست و خدمات شهري شوراي اسلامي شهر تهران به اين نتيجه رسيديم که تداوم اجراي مجوز برج باغ‌ها، خسارات جبران‌ناپذيري به شهر تهران وارد مي‌کند. پيشنهاد داريم در دستور جلسه شورا تصميم‌گيري براي لغو اين قاعده صورت گيرد و ساختوساز در باغات در حد تراکم املاک مجاور باشد.» به گفته سالاري: «بهترين راه صيانت از باغات باقي‌مانده در شهر، استفاده از ظرفيت طرح موضوعي TDR يا همان حق انتقال توسعه است که از تکاليف طرح جامع و طرح تفصيلي است و شهرداري تهران بايد طي ساليان گذشته توسط مرکز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران، آن را به نتيجه و در فرايند قانوني به تصويب برساند که متأسفانه تاکنون به سرانجام نرسيده است.»
اين درخواست، چندمين پيگيري اعضاي شوراي شهر براي لغو مصوبه برج-باغ است و به نظر مي‌رسد اعضاي شوراي شهر تهران خيلي دير به فکر حفظ باغات شهر افتاده‌اند اما در صورتي که هيأت‌رئيسه شورا براي به‌نتيجه‌رسيدن اين درخواست همراهي کند، مي‌توان به حفظ اندک باغات باقي‌مانده شهر تهران اميدوار بود. تشت نواقص مصوبه برج- باغ، چنان از بام پايين افتاده که مدت‌هاست سراغ هرکدام از مسئولان که بروي، انتقادهاي تندي را نثار آن مي‌کنند اما کسي نسبت به اصلاح آن قدم درستي برنمي‌دارد؛ حتي خود اعضاي شوراي شهر تهران که روي صندلي همان افرادي نشسته‌اند که اين قانون را تصويب کردند، با وجود مخالفت شديد، فکري براي اين مصوبه نمي‌کنند؛ البته در چند روز گذشت بحث‌هايي درباره اصلاح آن به گوش مي‌رسد. اصلاحاتي مانند کاهش تعداد مجاز ساخت طبقات در برج-باغ‌ها اما به نظر مي‌رسد اين اصلاحات هم کفايت نمي‌کند و نمي‌تواند فضاي سبز تهران را نجات بدهد.
کاهش طبقات، دواي درد نيست
نايب‌رئيس کميسيون معماري و شهرسازي شوراي شهر تهران در مورد پيشنهاد کاهش طبقات در باغات که از سوي رحمت‌الله حافظي، رئيس کميسيون سلامت شوراي شهر مطرح شده، گفت: «اين برخوردهاي سلبي و توبيخي، فقط مردم را به نابودي باغات تشويق مي‌کند.» محمدمهدي تندگويان در گفت‌وگو با ايسنا با اشاره به ايرادات مصوبه برج-باغ و ارائه پيشنهادات جايگزين اين مي‌گويد: «دو سال است که در راستاي حل اشکالات مصوبه برج-باغ، جلساتي با کميسيون‌هاي سلامت و حقوقي برگزار کرديم اما اتفاق مثبتي رقم نخورده و نتوانستيم هيچ راه‌حل و پيشنهاد جايگزيني در‌اين‌زمينه داشته باشيم. کاهش طبقات ساختمان‌ها در باغ چه دردي از باغ دوا مي‌کند؟ کاهش طبقات، فقط باعث بهبود منظر شهري و تسهيل در تردد شبکه معابر شهري مي‌شود، وگرنه دردي از باغ و شهر دوا نمي‌کند زيرا هر نوع ساختوساز در باغ موجب نابودي باغ مي‌شود.» نايب‌رئيس کميسيون شهرسازي شوراي شهر تهران با بيان اينکه ما در جلساتمان به جمع‌بندي درباره گزينه‌هاي پيشروي برج-باغ نرسيديم، گفت: «آقاي حافظي، رئيس کميسيون سلامت، يکي از منتقدان مصوبه برج-باغ است اما طرح‌هايش از لحاظ ساختاري، کارکردي ندارد و بيشتر جنبه توبيخي است و اين درحالي بوده که با اين تصميمات، مالک را در شرايطي قرار مي‌دهيم که باغش را که هيچ نوع مزيت شهرسازي نداشته و ساخت‌و‌سازي نيز نمي‌تواند در آن انجام دهد، عملا به سمت اين موضوع که باغش را تخريب کند، سوق مي‌دهيم و بر همين اساس بايد راه‌حلي را پيش‌بيني کنيم که باغ حفظ شده و مالک از اينکه باغ دارد نيز خوشحال باشد.»
او با بيان اينکه پيشنهاد کاهش طبقات در باغات موجب سلب امتياز مالکان شده و هيچ جايگزيني هم بابت اين موضوع به مالک ارائه نشده است، ادامه داد: «به همين دليل، مالک را عملا به نابودي باغ تشويق مي‌کنيم زيرا باغش هيچ آورده‌اي ندارد؛ بنابراين سلب امتياز و برخوردهاي توبيخي بايد درحالي باشد که بسته‌هاي تشويقي مانند معافيت از پرداخت هزينه پروانه ساخت، آبياري درختان و... هم در نظر گرفته شود.» تندگويان با بيان اينکه در دنيا نمونه‌هاي مختلف موفقي داريم، گفت: «در کشورهاي ديگر ساختار متفاوت است، يعني اينکه حفظ و نگهداري فضاي سبز داخل فضاهاي خصوصي بر عهده شرکت‌هاي خصوصي است و اين شرکت‌ها در ملک حاضر شده و نسبت به نگهداري فضاي سبز و درختان اقدام مي‌کنند و از‌سوي‌ديگر، هزينه‌هاي نگه‌داشت و... را نيز از مالک دريافت مي‌کنند اما در ايران به‌دليل ديدگاه‌هاي اقتصادي ای که وجود دارد، مردم از اين موضوع استقبال نخواهند کرد.»
او با بيان اينکه بايد به راه‌حل‌هاي بهتري براي مصوبه جايگزين برج-باغ دست يابيم، گفت: «برخوردهاي سلبي براي حفظ باغات جوابگو نيست زيرا مالک با آتش‌زدن باغ، زمين را براي ساختوساز آماده مي‌کند و بايد به دنبال راه‌حل بهينه باشيم و اين راه‌حل‌ها کمکي به نگهداري باغ نمي‌کنند.» تندگويان با بيان اينکه از سال ۸۲ (درپي مصوبه برج-باغ) تاکنون به استناد تصاوير هوايي شهر مي‌توان گفت که ۷۰ درصد باغات از بين رفته‌اند، گفت: «اين نتيجه مصوبه برج- باغ است و باغاتي که مانده، همچون کن و... نيز بزرگ‌مقياس هستند و البته بايد بگويم که باغي نيز براي تهران باقي نمانده؛ به گونه‌اي که در کميسيون ماده «۷»، تقريبا پرونده باغ نداريم و عمدتا پرونده مربوط به جرايم براي بررسي مي‌آيد.» او با بيان اينکه در پي مصوبه برج - باغ حتي تخلفات نيز افزايش يافته و مدلش تغيير کرده است، گفت: «در گذشته مالک کل زمين را نابود مي‌کرد اما حالا به گونه‌اي فضاي سبز را نابود مي‌کند که در راستاي تأمين منافعش باشد و اين تغيير مدل، تخلف سؤال‌برانگيز است.»
سازمان محيط‌زيست: مصوبه را لغو کنيد
در حالي که بعضي از اعضاي شوراي شهر در تلاش براي اصلاح مصوبه باغ- برج هستند، کارشناسان محيط‌زيست مي‌خواهند که به کلي براي لغو آن تلاش شود. محمد درويش، مديرکل مشارکت‌هاي مردمي سازمان حفاظت محيط‌زيست، يکي از همين افراد است. او با تأکيد بر اينکه اين مصوبه يکي از بدترين مصوبه‌هاي شوراي شهر تهران در بين همه شهرهاي ايران بود، مي‌گويد: «در شرايطي که بيش از ۷۰ درصد پوشش گياهي تهران در طی ۶۰ سال اخير از بين رفته است، در سال ۸۲ مصوبه‌اي تنظيم شد و به تصويب رسيد که به‌واسطه آن مجوز داديم پوشش گياهي و باغ‌هاي باقي‌مانده نابود شوند.»
او ضمن انتقاد شديد از مصوبه برج- باغ مي‌گويد: «اين مصوبه، قابل‌قبول نيست و متأسفانه برخي هنوز از آن دفاع مي‌کنند و شرم‌آورتر اين است که برخي از کساني که از آن دفاع مي‌کنند، خود را اصلاح‌طلب مي‌دانند.» مديرکل مشارکت‌هاي مردمي سازمان حفاظت محيط‌زيست با بيان اينکه اين مصوبه به‌هيچ‌وجه قابل پذيرش نيست، مي‌گويد: «مردم ايران کساني را که اين موضوع را تصويب کردند، نمي‌بخشند و کساني که همچنان اصرار دارند مصوبه باقي بماند يا حتي اصلاح شود، مورد بخشش مردم قرار نمي‌گيرند.»
درويش با تأکيد بر اينکه مصوبه برج- باغ حتما بايد لغو شود، مي‌گويد: «بايد تلاش کنيم اندک باغ‌هاي باقي‌مانده در تهران حراست شوند. دولت بايد بتواند محوطه‌هاي ارزشمند را حفظ کند و حتي اگر مالکان باغ‌ها توان، قدرت و ميل حفاظت از فضاهاي سبز را ندارند، دولت بايد آنها را به کمک شهرداري‌ها خريداري و حفاظت کند؛ نبايد ديگر شاهد آن باشيم که باغ‌هاي ارزشمند تهران، همدان، شيراز، اصفهان و... قرباني ساخت‌و سازها شوند.»
- 16
- 2
