به گزارش ایرنا،بارندگی های ایران یک سوم دنیا و میزان تبخیر آب آن سه برابر میانگین جهانی است؛ حال اگر این آمار را کنار مصرف غیراصولی، بی حساب و هدررفت نجومی منابع آبی بگذاریم نتیجه آن جز یک فاجعه ملی نخواهد بود.
افزایش گرمای هوا، کاهش بارندگی ها، ادامه خشکسالی، کاهش سطح منابع آبی زیرزمینی، فرونشست زمین و مصرف نادرست و غیرعلمی آب در کشور کار را به جایی رسانده که 'بحران آب' اکنون به دغدغه اصلی مسئولان تبدیل شده؛ طوری که رئیس جمهوری در مراسم تحلیف در کنار بیکاری و آلودگی هوا از این بحران به عنوان مشکلات اصلی کشور نام برد.
شدت بحران آب در استان های مختلف متفاوت و وضع برخی استان ها کمی از میانگین کشوری بهتر است اما آمارها نشان می دهد که هیچ نقطه ای از خطر بی‌آبی دور نیست.
تاکنون تصور می شد که وضعیت منابع آبی استان کرمانشاه خوب است و همین موضوع باعث ادامه بی توجهی به مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی شده بود اما به گفته مسئولان این تصور کاملا نادرست است.
استان ۲ میلیون نفری کرمانشاه ۹۴۰ هزار هکتار زمین کشاورزی و باغ دارد که بیش از ۶ درصد اراضی کشاورزی کشور است اما مدیریت و مصرف غیرعلمی آب در این مزارع باعث شده که داده و ستانده کشاورزان استان کاملا نامتوازن باشد.
بخش قابل توجهی از ۹۰ درصد آب مصرفی استان کرمانشاه در بخش کشاورزی، به روش های نادرست صرف کشت محصولات آب بر می شود که کشت آنها اصلا توجیه اقتصادی ندارد.
خبرگزاری ایرنا مرکز کرمانشاه برای پیگیری آخرین وضعیت منابع آبی و شیوه ها و راهکارهای مصرف درست آن میزگردی را با حضور مجتبی نیک کردار معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری کرمانشاه، کیاست امیریان مدیرعامل آب منطقه ای استان کرمانشاه و بهمن فرهادی عضو هیات علمی گروه مهندسی آب دانشگاه رازی کرمانشاه برگزار کرد که مشروح آن را در ادامه می خوانید:
** وضعیت منابع آبی کرمانشاه چگونه است؟ آیا این تصور درست است که منابع آبی استان در وضعیت خوبی قرار دارد؟
مجتبی نیک کردار: وضعیت منابع آبی ما نسبت به سایر استان ها خوب است نه به نسبت وضعیت مطلوب. این یک واقعیت است که آب در سراسر کشور در شرایط بحرانی قرار دارد و استان کرمانشاه نیز در آستانه بحران است. هرگز نباید اینگونه وانمود شود که وضع استان عادی است بلکه باید در نهایت صرفه جویی و حتی خست آب را مصرف کنیم.
امروزه آب به راهبردی ترین کالای جهان تبدیل شده است و برنامه ریزی تمام دنیا بر خروج از مصرف سوخت فسیلی و روی آوردن به سایر سوخت هاست زیرا مصرف سوخت فسیلی صرفه سابق را ندارد.
ایران در یک منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد و از ایام بسیار دور هم در معرض خشکسالی قرار داشته به گونه ای که یکی از دعاهای داریوش هخامنشی در کتیبه بیستون این است که 'خدایا مملکت مرا از خشکسالی حفظ کن'.
متوسط بارندگی در ایران کمتر از یک سوم میانگین جهانی است. بنابراین هر سیاستی که باعث استفاده نادرست از منابع کمیاب آبی شود، محکوم است.
۹۲ درصد از منابع آبی کشور در بخش کشاورزی و با راندمان بسیار پایین در حال مصرف است که اگر ما به سمت فناوری های نوین و با راندمان بالا حرکت نکنیم، حتما آینده خوبی در انتظار کشور نخواهد بود.
خط قرمز و سرانه سالانه آب در دنیا به ازای هر نفر هزار و ۷۰۰ متر مکعب است اما این رقم در ایران به هزار و ۵۰۰ متر مکعب کاهش یافته است که وضعیت خطرناکی است.
برای افزایش راندمان آب در بخش کشاورزی حتما باید از روش های سنتی دست برداریم و روشهای نوین راه جایگزین آن کنیم.
- کیاست امیریان: در شرایطی که میزان بارش های کشور حدود یک سوم میانگین جهانی است اما ما سه برابر میانگین جهانی تبخیر آب داریم. حال اگر در این شرایط آب را هم به درستی مصرف نکنیم ظلم مضاعفی به منابع آبی است.
در سایر انرژی ها با اتمام آن می توان سراغ یک انرژی جایگزین رفت اما آب کالایی نیست که جایگزینی داشته باشد.
هم اکنون متوسط تولید جهانی محصول به ازای مصرف هر متر مکعب آب ۲.۸ تا سه کیلوگرم است اما این رقم در ایران تنها ۸۰۰ گرم است؛ یعنی یک چهارم میانگین جهانی.
- بهمن فرهادی: مطالعات ما در باره بازه زمانی سال های ۱۳۸۰ تا ۹۰ نشان می دهد که این رقم در استان کرمانشاه برای محصول گندم ۷۵۰ و برای جو ۸۵۰ گرم است.
** وضعیت منابع استان کرمانشاه اکنون چگونه است؟
امیریان: ما از ۱۸ سال پیش وارد یک دوره خشکسالی شده ایم که ۱۲ سال از آن بارندگی استان زیرمیانگین کشوری بوده که حدود ۷۰۰ میلی متر می شود. درست است که میانگین بارندگی استان ۴۷۵ میلیمتر و حدود ۲ برابر میانگین کشور است اما این رقم حدود ۵۰ درصد میانگین جهانی است.
کرمانشاه حدود ۶ درصد از روان آبهای کشور را دارد اما این روان آب ها در نقاط و زمانهای غیر نیاز از جمله فصل های پاییز و زمستانی از استان عبور می کنند که نیاز چندانی به آنها نیست. استفاده از این آب ها نیازمند احداث شبکه، ذخیره سازی، صرف هزینه زیاد و رعایت حق آبه بالادست و پایین دست است که اقدام هایی هزینه بر محسوب می شود.
** پراکنش بارش ها در استان کرمانشاه چگونه است؟
امیریان: پراکندگی بارش ها در سطح کشور به صورت متعادل نیست و برخی نقاط بسیار بالا و برخی مناطق بسیار کم بارش است. مشابه این وضعیت با شدت کمتری در استان کرمانشاه هم وجود دارد به گونه ای که بارندگی های استان بین ۲۶۰ تا ۷۰۰ میلی متر در مناطق مختلف در نوسان است.
** آمار ورودی به منابع آبی زیرزمینی و خروجی آن به چه صورتی است؟
امیریان: مطالعه وضعیت ۲۳ دشت استان، افت سطح آب زیرزمینی تجدید شونده در همه مناطق را نشان می دهد؛ یعنی ما بیش از ظرفیت برداشت مجاز از منابع آبی زیرزمینی در حال برداشت هستیم.
هم اکنون سالانه یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب وارد منابع زیرزمینی ما می شود و در مقابل یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب از این منابع برداشت می کنیم به عبارت دیگر سالانه ۱۰۰ میلیون مترمکعب اضافه برداشت داریم.
** با توجه به مصرف حدود ۹۰ درصد از آب مصرفی استان در بخش کشاورزی بهتر است تمرکز بیشتری بر این بخش داشته باشیم زیرا کوچکترین اصلاحی در این حوزه برابر با یک انقلاب در بخش شرب یا صنعت است.
امیریان: بله درست است. ببینید اگر ما تنها ۱۰ درصد راندمان مصرف آب را در بخش کشاورزی افزایش دهیم، به اندازه کل مصرف آب در بخش شرب و صنعت صرفه جویی می شود؛ این عدد کمی نیست.
** آقای فرهادی به نظر شما گیر اصلی بحران کنونی آب کجاست؟
فرهادی: عمده مشکل ما نوع مدل آب در مزرعه است. هزینه های بسیاری برای ساخت سد و شبکه و هدایت آب به مزارع کشاورزی صورت می گیرد اما متاسفانه آب به درستی در مزارع مصرف نمی شود. گرچه طی سال های اخیر جهاد کشاورزی برای توسعه آبیاری تحت فشار هزینه های زیادی انجام داده اما این کار به اندازه کافی بر روی راندمان آب تاثیر نگذاشته است.
به عبارت دیگر کشاورزان عمدتاً برای راحتی آبیاری، اقدام به تغییر سیستم آبیاری از سنتی به تحت فشار می کنند و به زعم خود از یک وام مناسب بانکی برای راحتی خودشان بهره می برند.
همچنین کشاورز اطلاع و شناخت کافی از نحوه درست آبیاری محصول خود ندارد و مثلاً نمی داند که روزانه چند ساعت باید به محصول آب بدهد. در واقع به همان اندازه که با سیستم سنتی به محصولاتش آب می داد با سیستم جدید و آبیاری تحت فشار هم به همان اندازه به محصول آب می دهد.
** مدیریت آب صرفاً باید توسط کشاورز صورت گیرد؟
فرهادی: خیر؛ مثلا برای کمک به کاهش مصرف مسئولان آب منطقه ای می توانند به همان اندازه ای که سیستم آبیاری یک مزرعه تغییر کرده و بروز شده است، سهمیه آب آن را کاهش دهند.
البته از کشاورز انتظاری نیست که نسبت به نحوه آبیاری انواع محصولات اطلاعات کافی داشته باشد و نهادهای مسئول می توانند اطلاعات لازم را در زمان مناسب در اختیار او بگذارند. البته تاکنون کار جامعی در مورد نحوه آبیاری انجام نشده است.
** سیستم های آبیاری بارانی فعلی بهینه و به صرفه است؟
فرهادی: سیستم آبیاری کنونی بارانی کلاسیک ثابت و آبپاش متحرک است که فاصله آبپاش ها در آن ۲۰ تا ۲۲ متر است و در نقاط بادخیز هرگز جوابگو نیست و آب را به صورت کاملاً یک غیر یکنواخت توزیع می کند. طبق ارزیابیهای ما از مزارع استان، یکنواختی توزیع آب در این سیستم حدود ۵۰ درصد است.
این موضوع هم مطرح است که از سیستم آبیاری بارانی به سمت سیستم آبیاری قطره ای حرکت کنیم که البته در این زمینه هم مطالعات کافی صورت نگرفته و هنوز هیچ کار علمی و اصولی بر روی سیستم های متناسب با وضعیت فعلی استان صورت نگرفته است.
البته دانشگاه و نخبگان علمی استان آماده انجام کار پژوهشی و علمی در این زمینه هستند اما متاسفانه حمایت کافی از آنان صورتی نمی گیرد. با این حال ما به صورت خودجوش اقدام به پیگیری یک سری کارهای علمی کرده ایم.
** مثلا چه کارهایی؟
فرهادی: یکی از کارهایی که ما هم اکنون دنبال می کنیم، هوشمندسازی آبیاری مزارع کشاورزی است. به این معنی که با دریافت اطلاعات هواشناسی و همچنین در نظر گرفتن زمان کشت، موقعیت و رشد گیاه، نوع آب پاش ها، میزان و نحوه آبیاری مورد نیاز برای محصول را به کشاورز اعلام می کنیم. در این سیستم میزان آبیاری به صورت هفتگی و حتی روزانه ممکن است متفاوت باشد. در حالی که اکنون مبنای تخصیص آب به مزارع بر مبنای میزان بارش بلند مدت ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته صورت می گیرد.
**خلاصه سخنان دکتر فرهادی این است که سیستم آبیاری کشاورزی در حال مدرن شدن اما میزان مصرف آب همچنان سنتی است. جناب آقای امیریان شما برای کنترل مصرف آب در مزارع کشاورزی طرح بسیار مهم و ملی را در دستور کار دارید به نام طرح 'احیا و تعادل بخشی منابع آبی زیرزمینی' که برخی از زیرشاخه های آن به موضوع کنترل و نظارت بر مصرف آب های زیرزمینی در مزارع کشاورزی است. در باره این طرح و میزان پیشرفت اجرای آن توضیح دهید.
امیریان: طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی مصوبه شورای عالی آب در سال ۱۳۹۳ است که ۱۵ محور را برای پیگیری توسط توسط وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی مشخص کرده. مهمترین محور آن تشکیل شورای حفاظت آب در استان ها به ریاست استاندار است و مسدود کردن چاههای غیرمجاز، نصب کنترل هوشمند روی چاههای مجاز، ساماندهی کشت محصولات و تغییر سیستم آبیاری قدیمی به فناوری های جدید از دیگر محورهای مهم این طرح است.
** یکی از محورهای طرح احیا و تعادل بخشی منابع آبی زیرزمینی، مسدود کردن چاه های غیرمجاز است. هدف گذاری شما برای این بخش مسدود کردن هزار حلقه چاه در سال ۹۵ بود آیا این هدف محقق شده است؟
امیریان: ما در سال گذشته ۵۱۳ حلقه چاه غیرمجاز را مسدود کردیم.
** چرا موفق به مسدود کردن حدود ۵۰۰ حلقه چاه دیگر نشدید؟
امیریان: اصلی ترین مانع کمبود اعتبار بود. به طوری که تنها حدود ۱۰ درصد از منابع مالی طرح در سال گذشته محقق شد.
** برنامه شما برای مسدود کردن چاه های غیرمجاز در سال ۹۶ چیست؟
امیریان: برنامه ما برای امسال هم مسدود کردن هزار حلقه چاه است.
** تعداد کل چاه های مجاز و غیرمجاز ما چقدر است؟
امیریان: در استان کرمانشاه حدود ۱۷ هزار حلقه چاه وجود دارد که پنج هزار حلقه آن غیرمجاز است. البته این رقم نسبت به ۳۵۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز کشور عدد زیادی نیست.
** مسدود کردن همه های غیرمجاز استان چقدر زمان می خواهد؟
امیریان: قطعا مسدود کردن این چاه ها در یکسال شدنی نیست و نیازمند مهیا کردن مقدمات حقوقی، قضایی، اجتماعی و مالی است. البته طبق قانون تا پایان برنامه ششم توسعه باید همه چاه های غیرمجاز مسدود شوند.
** در واقع اگر سالانه هزار چاه مسدود شود و البته هیچ چاه غیرمجازی هم حفر نشود، شما می توانید طی پنج سال برنامه ششم توسعه، همه چاه های غیرمجاز استان را مسدود کنید. در زمینه نصب کنتور حجمی و کنتور هوشمند آب و برق چه کرده اید؟
امیریان: تاکنون بر روی هزار و ۲۰۰ حلقه چاه مجاز کنتور حجمی مصرف آب نصب شده است.
** طبق آمار شما تاکنون تنها هزار و ۲۰۰ حلقه چاه کنتوردار شده اند و در واقع هیچ نظارتی بر میزان برداشت و مصرف سایر چاههای مجاز هم وجود ندارد.
امیریان: البته حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ حلقه از این چاه های مجاز، مربوط به بخش شرب است. اما طبق برنامه ششم توسعه باید همه چاههای ما به کنتور حجمی و کنتور هوشمند آب و برق تجهیز شوند.
** جناب آقای فرهادی در وضعیت فعلی راهکارهای سریع تری برای کنترل میزان برداشت آب از منابع زیرزمینی در بخش کشاورزی وجود دارد؟
فرهادی: به نظر من می توان تا زمان هوشمند سازی کنتور همه چاههای استان، از قبض برق به عنوان مبنایی برای محاسبه تقریبی میزان آب مصرفی استفاده کرد زیرا یک رابطه ریاضی بین آب برداشت شده و میزان مصرف برق وجود دارد.
** آقای امیریان تاکنون چه مقدار از زمین های کشاورزی استان به سیستم آبیاری تحت فشار تجهیز شده اند؟
امیریان: آب منطقه ای استان کرمانشاه تاکنون حدود ۲۳ هزار هکتار از شبکه های اصلی و چهار هزار هکتار از شبکه های فرعی را مجهز به سیستم آبیاری نوین کرده است. البته من آماری از اجرای سیستم های نوین بر روی چاه های کشاورزی در دست ندارم و اطلاعات آن در دست جهاد کشاورزی است.
** با توجه به وضعیت منابع آبی کنونی استان کرمانشاه چه مقدار از زمین های زراعی استان قابلیت تجهیز به سیستم آبیاری نوین و آبی شدن را دارد؟
امیریان: با اصلاح شیوه های آبیاری و رفتن به سمت فناوریهای نوین می توان حدود یک سوم از زمین های زراعی استان را آبی کرد.
** آقای نیک کردار اگر مسئولان جهاد کشاورزی آماری را مقابل شما بگذارند که حاکی از افزایش تولید محصولات کشاورزی نسبت به مدت مشابه سال های گذشته است، آیا برای آنها کف می زنید یا ابتدا می پرسید که این افزایش تولید به چه بهایی از مصرف به دست آمده است؟
نیک کردار: حتما برای صرف افزایش تولید دست نمی زنیم و ابتدا سوال می کنیم که چه میزان آب برای این محصول مصرف شده است زیرا خیلی از محصولات آب بر هزینه آب مصرفی خود را جبران نمی کنند. برای تولید هر کیلو هندوانه حدود ۵۰۰ لیتر آب مصرف می شود؛ هندوانه ای که هم اکنون کیلویی ۵۰۰ تومان فروخته می شود.
بنابراین راهی نمی ماند جز اینکه به سمت کشت محصولات کم آب بر با توجه به اقلیم و سایر ابعاد و ویژگی های استان کرمانشاه حرکت کنیم. خوشبختانه طی سال های اخیر جهاد کشاورزی کرمانشاه کشت محصولات آب بر را کاهش داده و محصولات کم آب بری مانند کلزا را توسعه داده اند.
** در بخش کشت گلخانه ای که بسیار کم آب بر است، چه اقدام هایی در استان انجام شده است؟
نیک کردار: کشت گلخانه ای یک اقدام بسیار علمی و با راندمان بالا و یکی از راه های صرفه جویی در مصرف آب است.
هم اکنون حدود ۲۵ تا ۳۰ هکتار کشت گلخانه ای در استان کرمانشاه وجود دارد. در حالی که این آمار در کشور هشت هزار هکتار است. با توجه به وجود بیش از ۶ درصد از زمین های زراعی کشور در استان کرمانشاه دست کم باید حدود ۵۰۰ هکتار کشت گلخانه ای در استان وجود داشته باشد یعنی وضعیت فعلی باید حدود ۱۷ برابر شود.
هم اکنون شرکت جهاد نصر در اسلام آباد غرب و شرکت کوثر در سرپل ذهاب طرح احداث گلخانه را کلید زده اند و طرح گلخانه تنگه کنشت هم در مرحله مذاکره قرار دارد.
امیریان: یکی از این روش های کاهش مصرف آب همین توسعه کشت گلخانه ای است. مصرف آب در گلخانه یک چهارم سایر روش هاست. در کشت گلخانه ای برای هر هکتار یک لیتر آب مصرف می شود اما در عمل تولید محصول پنج برابر بیشتر از سایر روش هاست؛ به عبارتی به جای توسعه، درصد عملکرد در هکتار بالا می رود.
** برای بهبود میزان مصرف آب در استان و بالا بردن راندمان آبیاری مزارع راهکارهای دیگری هم وجود دارد؟
فرهادی: سند ملی آب کشور قدیمی است و باید به روز شود. باید نگاه واقع بینانه تری به میزان نیاز آب در مناطق مختلف داشت تا کشاورز ما دنبال راه های غیرقانونی و برداشت آب بیشتر از میزان تعیین شده نرود.
مهمترین مشکل فعلی در وضعیت کنونی، مدیریت نادرست مصرف آب است. می توان با ایجاد تشکل های آب بران و عضویت کارشناسان کشاورزی در این تشکل ها، گروه های مختلفی برای نظارت و کنترل مصرف آب داشت و خود این تشکل ها برنامه مشخصی برای میزان و نوع مصرف آب در مزارع کشاورزی در نقاط مختلف تعیین کنند.
سیستم های آبیاری کنونی نیز چندان مناسب نیست ضمن اینکه کشاورز از ساعات مناسب آبیاری اطلاع کافی ندارد و باید اطلاعات لازم را در اختیارش گذاشت.
** در کنار آموزش عمومی و فرهنگ سازی چه اقدام های عملی و اساسی دیگری باید صورت گیرد؟
امیریان: نخست اینکه باید منابع آب را با رعایت حق آبه های بالادست و پایین دست مهار و مدیریت کنیم و دوم اینکه اقتصاد آب را در نظر بگیریم و قیمت واقعی آن را در محصولات خود محاسبه کنیم؛ در نهایت به سمت اصلاح نوع مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی برویم. زمان کاشت، بذور اصلاح شده و عملکرد در هکتار از نکات اساسی در این زمینه است.
فرهادی: با تغییر نگرش بهره برداران می توان راندمان مصرف آب در بخش کشاورزی را بیش از ۲۰ درصد کاهش داد.
امیریان: آموزش بهره برداران و اطلاع رسانی به مردم یک رکن اساسی برای کنترل بحران آب است. چون اثرات کم آبی و خشکسالی در درازمدت مشخص می شود، متاسفانه شهروندان به مروز به آن عادت می کنند. در حالیکه کشور ما در یک منطقه خشک و کم است اما همچنان در راندمان آبیاری و نحوه استفاده درست از آن رتبه پایینی داریم. اگر آینده و حیات فرزندانمان و نسلهای بعدی برایمان مهم است، باید بدانیم که آب میراث گذشتگان نیست، بلکه امانت آیندگان در دست ماست.
نیک کردار: باید سیاستگذاری ها به گونه ای باشد که مردم بدانند آب بسیار گرانبهاست و نکته مهم دیگر اینکه آموزش کافی را برای بهره برداری از آب و مصرف آن به مصرف کنندگان و بویژه کشاورزان ارائه کنیم.
استان کرمانشاه با بیش از ۲۴ هزار کیلومتر مربع وسعت دارای ۲ میلیون نفر جمعیت با ۳۱ شهر و ۲ هزار و ۶۲۰ روستا است.
- 11
- 6
