دو اصل در قانون اساسی وجود دارد که به حدود اختیارات نمایندگان و این که بتوانند درباره موضوعات مختلف اظهار نظر کنند مربوط می‌شود. در اصل ۸۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی آمده است: «هر نماینده در برابر تمام ملت مسئول است و حق دارد در همه مسایل داخلی و خارجی کشور اظهار نظر نماید.» در این اصل گفته می‌شود که این که فرد نماینده کدام شهر باشد مهم نیست، بلکه یک نماینده در برابر تمام ملت ایران مسئول است و حق دارد در همه مسائل داخلی و خارجی کشور اظهار نظر کند. به عبارت دیگر اظهار نظر نماینده را تنها به یک حوزه داخلی یا خارجی محدود نکرده است.
همچنین اصل ۸۶ قانون اساسی می‌گوید:«نمايندگان مجلس در مقام ايفاي وظايف نمايندگي در اظهارنظر و رأي خود كاملاً آزادند و نمي‌توان آنها را به سبب نظراتي كه در مجلس اظهار كرده‌اند يا آرايي كه در مقام ايفاي وظايف نمايندگي خود داده‌اند تعقيب يا توقيف كرد.» در واقع این اصل ۸۶ مکمل اصل قبلی شده است و می‌گوید که نمایندگان هم در اظهار نظر و هم در رای آزاد هستند. در این اصل بین اظهار نظر و رای تفاوت ایجاد شده ولی هر دو را برای نماینده آزاد گذاشته است.
می‌توان گفت که اظهار نظر در خارج از مجلس صورت می‌گیرد. رای در صحن مجلس انجام می‌شود. اظهار نظر ممکن است هر کجا صورت بگیرد. گاهی ممکن است نماینده در رسانه‌ای یا جمعی نظری بدهد. اما آنچه باعث اختلاف شده این مطلب است که در این اصل گفته شده: نمي‌توان آنها را به سبب نظراتي كه در مجلس اظهار كرده‌اند يا آرايي كه در مقام ايفاي وظايف نمايندگي خود داده‌اند تعقيب يا توقيف كرد.
این بخش از اصل هشتاد و شش قانون اساسی چون برای کلمه نظرات از عبارت «در مجلس» استفاده شده است در نتیجه همین باعث ایجاد ابهام شده است. از زمان قاضی مرتضوی یک تفسیری صورت گرفت و او می‌گفت اگر نماینده در روزنامه مصاحبه کند یا نظرش در سایتی باشد این اظهار نظر در مجلس نیست و می‌توان تحت تعقیب قرار داد. اما یک نظر کلان‌تر هم در این باره وجود دارد و ما باید در این موارد تفسیر موسع از قانون داشته باشد. باید در نظر گرفت که فردی که درباره آن صحبت می‌کنیم نماینده مجلس است و با سایرین تفاوت دارد.
او در برابر همه ملت ایران مسئول است و آنچه او به عنوان نماینده درباره ملت و کشور سخن می‌گوید و نه درباره مسائلی مانند ساختمان شخصی‌اش، مربوط به مجلس و وظیفه نمایندگی می‌شود. در این باره هم قانون اساسی می‌گوید اگر نماینده در مجلس اظهار نظر کند یا رای دهد، تعقیب نمی‌شود. اما نمی‌توان گفت که اگر این اظهار نظر خارج از مجلس باشد نظر یک فرد در جایگاه نماینده نیست. اما در این باره شورای نگهبان هم یک نظر تفسیری دارد که در سال ۱۳۸۰ و در پاسخ به نامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی رئیس وقت قوه قضاییه منتشر شده است.
آیت الله جنتی نظر تفسیری شورای نگهبان را در پنج بند توضیح می‌دهد و می‌نویسد: نظر تفسیری شورا پس از بحث و بررسی مفصل و با مطالعه و امعان نظر در آرا و نظرات فقها، حقوقدانان و صاحب نظران، بدین شرح اعلام می‌گردد.«با عنایت به:
۱- مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در خصوص اصل هشتاد و ششم، حاکی از اینکه مصونیت ریشه اسلامی ندارد و تمام مردم در برابر حق و قانون الهی یکسان و برابرند، و هر فردی که در مظنّة گناه یا جرم قرار گیرد قابل تعقیب است و اگر شکایتی علیه او انجام گیرد دستگاه قضائی باید او را تعقیب کند.
۲- اصول متعدد قانون اساسی از آن جمله اصول نوزدهم و بیستم دایر بر برخورداری همه ملت ایران از حقوق مساوی،
۳- اختصاص موضوع اصل هشتاد و شش مربوط به اظهار نظر و رأی نمایندگان در مجلس و در مقام ایفای وظائف نمایندگی و عدم ملازمه آن با ارتکاب اعمال و عناوین مجرمانه،
۴- عدم توجیه شرعی منع تعقیب یا توقیف مجرم،
۵- نظر مبارک حضرت امام خمینی (ره) به عنوان ناظر و راهنمای تدوین قانون اساسی دایر بر ضرورت پرهیز از هتک حرمت اشخاص و لزوم جبران آن در مجلس و رسیدگی توسط قوه قضائیه،»
بر این اساس می‌توان گفت که ما از معدود کشورهای جهان هستیم که در قانون اساسی ما مصونیت نمایندگان به صراحت گفته شده، اما شورای نگهبان در یک نظر تفسیری عملا مصونیت نمایندگان مجلس را برابر موارد گفته شده حذف کرده است. اما واقعیت آن است که ما با صراحتی که در اصل هشتاد و ششم قانون اساسی به کار برده، مواجه می‌شویم. این دیگر یک اشکال هست. ولی با این نظر تفسیری شورای نگهبان عملا راه بسته شده است و نماینده را هم می‌شود تعقیب کرد. سابقه این اتفاق هم در باره آقای لقمانیان، خویینی‌ها، ابراهیم اصغرزاده و خیلی از دیگر نمایندگان بوده است. همین اتفاقات هم باعث شد که مجلس از نطق‌های آتشین تهی شود و تفاوتی بین یک نماینده و فرد عادی جامعه وجود ندارد. هرچند که اصول نوزدهم و بیستم قانون اساسی تفاوتی بین مردم نگذاشته‌اند، اما مسئله نمایندگی چه می‌شود؟ نماینده‌ای که در برابر همه ملت مسئول است.
اما نکته دیگر این است که اگر نماینده‌ای اظهار نظر کرد و به خاطر این اظهار نظر تحت تعقیب قرار گرفت، قطعا مصداق بارز جرم سیاسی باید باشد. مصداق اعلای فعال سیاسی، نماینده مجلس است. از نماینده مجلس به عنوان یک فرد سیاسی بالاتر نیست. اما آیا نماینده مجلس را در یک دادگاه عادی و در کنار سایر مجرمان محاکمه می‌کنند یا بر اساس قانون جرم سیاسی به اتهام او رسیدگی می‌شود؟
نعمت احمدی
- 13
- 2
