تفاضل دیه چیست؟/ نحوه محاسبه تفاضل دیه

تفاضل دیه از سوی ولی دم در مواردی که قصاص قاتل را می خواهند پرداخت می گردد

تفاضل دیه چیست؟

تفاضل دیه، میانگین حداقل و حداکثر دیه قاتل و مقتول یا مقتولین است که در زمان قصاص از سوی خانواده مقتول جهت اجرای قصاص به قاتل یا قاتلین داده می شود.

شرایط پرداخت تفاضل دیه در قرآن

حکم پرداخت تفاضل دیه در قرآن در آیه ۱۷۸ سوره بقره آمده است. از آیه مذکور این معنا مستفاد می شود که قصاص نفس باید در برابر قصاص نفس انجام شود و این قصاص یک حقی است که برای اولیای دم در نظر گرفته شده است و در صورتیکه قتل عمدی باشد اولیاء دم مقتول میتوانند تقاضای قصاص قاتل را کنند و یا این که از قصاص چشم پوشی کرده و تقاضای دیه نمایند ولی همانگونه که در آیه ۱۷۸ سوره بقره با صراحت بیان شده :« ... ای افرادی که ایمان آورده اید، حکم قصاص در خصوص کشتگان، بر شما نوشته شده است: آزاد در برابر آزاد، برده در مقابل برده، زن در برابر زن...»

قتل در ماه‌های حرام یا اماکن مقدس موجب تغلیظ تفاضل دیه نمی‌شود

نظر فقهای شیعه و اهل سنت در مورد تفاضل دیه

اهل سنت، برخلاف شیعه، در مورد مردی که زنی را به قتل رسانده است، قصاص را بدون رد تفاضل دیه از طرف اولیای زن مقتول الزامی می‏دانند، در حالیکه اجماع در میان شیعیان این است که اگر اولیای دم زن بخواهند حکم قصاص را بر قاتل جاری کنند، باید نصف دیه کامل مرد را، که همان ما به التفاوت دیه مرد و زن است، به اولیاء دم مرد بپردازند. این حکم مورد اتفاق همه فقهای شیعه بوده و هیچ قول مخالفی در این مورد وجود ندارد و در هیچ یک از کتاب‏ های شیعه، قول مخالفی نقل نشده است.

نحوه محاسبه تفاضل دیه

مواردی که باید خانواده مقتول جهت اجرای حکم قصاص تفاضل دیه پرداخت کنند عبارت است از:

۱. در مواردی که قاتل، مرد باشد و مقتول زن باشد:

نخستین موردی که باید تفاضل دیه به اولیای دم پرداخت گردد، بر اساس قانون مجازات اسلامی هنگامی است که دیه قتل زن، نصف دیه مرد است. بر همین مبنا میتوان گفت زمانی که مردی زنی را به قتل برساند، باید ولی دم مبلغی را تحت عنوان تفاضل دیه بپردازد تا قاتل مرد قصاص گردد.

۲. در مواردی که قاتل متعدد و مقتول واحد باشد (قاتل چند نفر باشد و فرد مقتول یک نفر باشد):

به موجب ماده ۳۷۳ قانون مجازات اسلامی، «در موارد شرکت در جنایات عمدی حسب مورد مجنی علیه یا ولی دم میتوانند یکی از شرکا در جنایت عمدی را قصاص کنند و دیگران باید بلافاصله سهم خود از دیه را به قصاص شونده بپردازند و یا اینکه یکی از شرکا در قتل، یا همه آنان را قصاص کنند. مشروط بر اینکه دیه مازاد بر جنایت پدید آمده را قبل از قصاص به قصاص شوندگان بپردازند.» مانند آنکه دو مرد مرتکب قتل یک مرد شوند و اولیاء دم، خواستار قصاص هر دو باشد که باید تفاضل دیه نسبت به جنایت پیش آمده را به قصاص شوندگان پرداخت کند.

پرداخت تفاضل دیه فقط به قصاص در قتل های عمدی اختصاص دارد

۳. در مواردی که برخی اولیا دم خواهان قصاص و برخی دیگر خواهان بخشش یا دریافت دیه باشند:

به موجب ماده ۴۲۳ قانون مجازات اسلامی، هنگامی است که بعضی اولیا دم یا صاحبان حق قصاص، خواهان دیه باشند و یا از قصاص گذشت کرده باشند برخی از اولیای دم که خواهان قصاص هستند باید ابتدا سهم دیه دیگران را در صورت گذشت آنان به مرتکب و در صورتی که تقاضای تفاضل دیه کرده باشند بخود آنان بپردازند.

مواردی که تفاضل دیه از بیت المال پرداخت می شود:

۱. ماده ۴۲۸ قانون مجازات اسلامی در این خصوص مقرر می دارد:« در مواردی که جنایت، نظم و امنیت عمومی را برهم زند یا احساسات عمومی را جریحه دار کند و مصلحت در اجرای قصاص باشد، لیکن خواهان قصاص تمکن از پرداخت تفاضل دیه یا سهم دیگر صاحبان حق قصاص را نداشته باشد، با درخواست دادستان و تایید رئیس قوه قضاییه، میزان مذکور از بیت المال پرداخت می شود.»

۲. در صورتیکه قاتلان و مقتولان بیش از یک نفر باشد، می گوید اگر وقوع قتل های عمد از جانب دو یا چند نفر ثابت بوده، ولی مقتول هر قاتلی مردد باشد مثل اینکه دو نفر، توسط دو نفر به قتل رسیده باشند و اثبات نشود که هر کدام به دست کدام قاتل کشته شده است، در شرایطی که اولیای دم هر دو مقتول، خواهان قصاص باشند، هر دو قاتل قصاص می شوند. حال چنانچه اولیای دم هر دو مجنی علیه، خواستار قصاص باشند و دو مجنی علیه از نظر دیه، برابر نباشند و دیه مرتکبان بیش از دیه مجنی علیه باشد، مانند این که هر دو قاتل، مرد باشند و یکی از دو مقتول، زن باشد، خواهان قصاص از طرف زن باید نصف دیه کامل را بپردازد. در اینصورت، به دلیل مشخص نبودن مرتکب قتل زن، تفاضل دیه مذکور میان مرتکبان به نسبت مساوی تقسیم می شود.

آیا قتل در ماه های حرام یا اماکن مقدس موجب تغلیظ تفاضل دیه نمی شود؟

ماده ۳۸۵ قانون مجازات اسلامی مقرر کرده است «در صورتیکه قتل در یکی از ماه های حرام (محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه) یا در حرم مکه مکرمه واقع شده باشد یا قاتل در زمان یا مکان مذکور، قصاص شود و قصاص مستلزم پرداخت تفاضل دیه از سوی ولی دم به قاتل باشد، تفاضل دیه تغلیظ نمی شود.

پرداخت تفاضل دیه در اجرای هر حکم قصاصی مصداق ندارد

گردآوری: بخش جامعه سرپوش