هبه نامه چیست و شامل چه شرایطی می باشد؟

هبه به معنی تملیک مالی به دیگریست که به رایگان مورد استفاده قرار می‌گیرد

هبه نامه

یکی از اصطلاحات موجود در فقه اسلام به نام هبه یا بخشش میباشد که به معنی تملیک مالی به دیگری است و از آن به صورت رایگان استفاده میشود. پس از آن که مالی را در هبه به شخص دیگری براساس یک قرارداد رسمی و به صورت رایگان واگذار کردید؛ میتوانید مجددا آن را به مالکیت خود درآورید. لذا مطابق قانون مدنی وقتی که مالی توسط یک نفر به تملیک دیگری به صورت مجانی درمی آید، اصطلاحاً به چنین مال مذکوری، هبه می گویند. سه رکن به شرح زیر در عقد هبه وجود دارد :

>> به شخصی که مال خود را در عقد هبه می دهد( تملیک کننده)، واهب می گویند.

>> به شخص دریافت کننده ی مال، متهب می گویند.

>> به مال انتقال داده شده، عین موهوبه اطلاق می شود.

شروط عقد هبه نامه

۱. شرایط واهب:

واهب در متن قرارداد هبه زمین، به شخصی اطلاق میشود که مالک زمین است. این شخص، زمینش را با صلاح دید خود و با قصد و رضایت شخصی، به افراد غریبه یا شخصی از خویشاوندان، می بخشد. در نظر داشته باشید که واهب باید اهلیت داشته باشد؛ یعنی صلاحیت قانونی برای امضاء و اجرای این قرارداد، داشته باشد و به عنوان مالک زمین، آن زمین را در اختیار داشته باشد.

یکی از دیگر شرایط واهب در هبه نامه زمین، اینست که واهب نمی تواند زمین را در شرایط ورشکستگی، هبه کند یا درصورت وثیقه کردن زمین، حق استفاده از نمونه قرارداد هبه زمین را ندارد و نباید زمین را در طول دوره ی وثیقه، به شخص دیگری ببخشد.

۲. شرایط متهب:

در نمونه متن هبه نامه زمین به شخصی که زمین به او بخشیده شده، متهب می گویند. یک قطعه زمین براساس این هبه نامه، به متهب تملیک می شود؛ به این معنی که متهب، از آن پس به عنوان مالک زمین محسوب میشود. الزامی به اینکه متهب حتماً باید اهلیت داشته باشد؛ نیست. شما میتوانید به سفیه، صغیر یا مجنون نیز هبه کنید و انجام این کار، مشکلی بوجود نمی آورد. البته لازم است که متهب برای انجام شدن این قرارداد، زمین را قبض کند؛ یعنی با گرفتن زمین را از واهب بگوید که مالکیت زمین به او تعلق دارد. از مهمترین شروط انجام شدن نمونه هبه نامه زمین می توان به قبض زمین توسط متهب اشاره کرد وگرنه، عملا قراردادی منعقد نمی شود.

مراحل و مدارک لازم برای تنظیم قرارداد هبه توسط وکیل

* شخص برای تنظیم قرارداد هبه باید به وکیل مراجعه  کند و در مورد جزئیات قرارداد، اطلاعات دقیقی را ارائه دهد.

* شما ملزم به امضای وکالتنامه وکیل هستید.

* به کمک وکیل، مراحل قانونی عقد قرارداد انجام میشود.

در عقد هبه، به شخصی که مال خود را می‌دهد، واهب می‌گویند

مدارک موردنیاز برای تنظیم قرارداد هبه توسط وکیل، شامل شناسنامه، کارت ملی طرفین قرارداد و سند، مدرک و یا قولنامه است که توافقات دو طرف قرارداد را نشان میدهد.

اعتبار هبه نامه

هبه نامه درهرصورت به شرط رعایت قانون در آن دارای اعتبار می باشد. یعنی:

- واهب، حتماً اهلیت داشته باشد.

- واهب، مال را با رضایت و بدون اجبار، هبه کرده باشد.

- متهب پذیرفته و قبض کرده باشد.

گاهی اوقات هبه نامه های رسمی درصورت اثبات تقلبی و صوری بودن با شک و تردید مواجه می شوند. به عنوان مثال اگر شخصی به یکی از پسرانش مال خود را هبه کند؛ این مال، پس از فوت فرد، صرفا به آن شخص تعلق دارد و سایر فرزندانش نمیتوانند هیچ دخالتی کنند. در صورتی حق دخالت را دارند که توانایی اثبات تقلبی بودن سند رسمی را داشته باشند! آن ها در صورت غیررسمی و تقلبی بودن میتوانند با درخواست به دادگاه، توسط کارشناسان بررسی شوند. داشتن شاهد درصورت شفاهی بودن هبه نامه، امری الزامیست.

تفاوت هبه نامه رسمی و غیر رسمی

تنها زمانی می توان یک هبه نامه را رسمی معرفی کرد که در دفتر اسناد رسمی ثبت شود. بنابراین هبه نامه های ثبت شده در بنگاه معاملات ملکی به صورت عادی، رسمی نیست. با این وجود این سند عادی درصورتی قانونی محسوب می شود که رعایت شرایط شکلی آن تنظیم شود. لذا با وجود معتبر بودن هبه نامه ی رسمی و غیررسمی احتمال دارد که در یک دعوای حقوقی، درمورد اعتبار هبه نامه ی عادی و غیررسمی، تردیدی مطرح شود و در برخی از موارد، قابلیت استناد به آن با مشکل رو به رو شود. هبه ای به راحتی اجرا میشود و دعوای آن در دادگاه، قابل شنیدن است که سند محضری داشته باشد.

رجوع از عقد هبه

هبه براساس قانون مدنی، قابل رجوع است و قابل رجوع بودن هبه از اصل آن به شمار میرود مگر این که غیر قابل رجوع بودن هبه توسط قانون گذار ذکر شود و در مواردی که پدر یا مادر به عنوان هبه گیرنده و یا اولاد به عنوان هبه دهنده باشد. از طرفی چنانچه تغییری در عین مال هبه داده شده، صورت گیرد یا تلف شود و یا درصورت خارج شدن از مالکیت فرد هبه گیرنده، در چنین شرایطی دیگر قابلیت رجوع از هبه را ندارد. همچنین اگر عوضی در مقابل هبه دریافت شود یا غیر معوض باشد، دیگر نمیتوان این هبه را رجوع کرد.

هبه نامه در هر صورت اعتبار دارد

زنی که به همسر خود، مهریه اش را هبه کند؛ قابلیت رجوع برای این نوع بخشش وجود دارد. در صورتی هبه کردن مهریه توسط زوجه به زوج خود، این چنین که بگوید من مهر را به تو بخشیدم؛ زن، حق رجوع از هبه خود را در چنین شرایطی دارد و می تواند به صورت مجدد، مهریه اش را از همسرش بگیرد. 

واهب میتواند پس از هبه رجوع کند مگر این که موارد زیر رخ دهد:

> چنانچه متهب پدر، مادریااولاد واهب باشد

> چنانچه هبه معوض بوده وعوض داده شده باشد

> چنانچه عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده یا متعلق حق غیر واقع شود

> چنانچه درعین موهوبه تغییری حاصل شود

> درصورت فوت واهب یا متهب رجوع ممکن نیست

> صدقه رجوع ندارد

> هرگاه داین طلب خود را به مدیون ببخشد رجوع ممکن نیست

سیر قانونی رجوع از هبه

واهب، باید با مراجعه به دادگاه حقوقی، دادخواستی مبنی بر پس گیری مال موهوبه ارائه نماید. از خواهان یا آغاز کننده ی دعوا در دادخواست، اطلاعاتی می خواهند که از آن ها می توان به مشخصات و محل اقامت واهب، مشخصات و محل اقامت متهب، ذکر خواسته( رجوع از هبه) و استرداد مال موهوبه اشاره کرد. همچنین واهب، باید نسبت به پرداخت هزینه ی دادرسی اقدام کند. هزینه ی دادرسی در دعوای رجوع باتوجه به مال موهوبه، محاسبه و دریافت می شود.

کار دادگاه، پس از این پروسه شروع میشود و پرونده جریان می یابد. دو حالت به شرح زیر در دادگاه وجود دارد :

- اول اینکه هبه از سندی رسمی برخوردار است و به ثبت رسیده است. واهب در چنین مواقعی بدون ثبت هبه اش، می تواند درخواست رجوعش را طرح کند.

- دوم این که هبه به ثبت نرسیده باشد. واهب در این حالت نیز باید با اثبات عقد هبه اش بگوید که قصد رجوع از هبه را دارد و می خواهد مالش را پس بگیرد.

- وظیفه ی واهب در هر صورت اینست که به اثبات فراهم بودن شرایط رجوع بپردازد. درواقع او حق انجام چنین کاری را دارد.

مزیت هبه نامه های رسمی نسبت به هبه نامه های عادی

هبه های با سند رسمی( هبه نامه های رسمی) از مزیت خاصی برخوردارند؛ درحالیکه این مزیت در انواع هبه های دیگر وجود ندارد. امکان انکار و تردید در هبه نامه های رسمی وجود ندارد؛ بنابراین خواهان و خوانده، حق ادعای تردید در صحت و اصالت سند مزبور را ندارند، چون طبق قانون، چنین ادعایی غیر قابل پذیرش است درحالیکه ادعای انکار و تردید در هبه نامه های غیر رسمی یا عادی، قابل شنیدن است و دادگاه وظیفه دارد که با طرح هر یک از دو ادعای انکار یا تردید، سند را بدون هیچ تعللی بررسی کند و در مورد اعتبار آن با دقت فراوان حکم کند.

هبه‌نامه تنها زمانی رسمی است که در دفتر اسناد رسمی ثبت شود

گردآوری: بخش جامعه سرپوش