به‌طور کلی، برای بیان انواع سرقت فکری و محتوایی از اصطلاح سرقت ادبی استفاده میشودسرقت ادبی چیست؟
واژه لاتین سرقت ادبی یا سرقت علمی، Plagiarism می باشد که با نام پلیجریزم یا پلاجیاریسم در زبان فارسی شناخته می شود.
سرقت ادبی، شامل تمام یا بخشی از کار است؛ یعنی کل محتوای جمع آوری شده ی شما از محتوای تولیدی فرد دیگری باشد یا بخش هایی از محتوایی که جمع آوری کرده اید ، حاصل دست رنج دیگران است. به عبارت دیگر، سارق ادبی با تغيير محتوا، از آن استفاده کرده است که از مصادیق پلیجریزم به شمار می رود.
تاریخچه سرقت ادبی
شاعری رومی از سده نخست میلادی به نام« مارکوس والریوس مارتیلیوس» برای نخستین بار از واژه پلیجریزم استفاده کرد. مارکوس، لقب Plagiarius یعنی « غارتگر و فریبکار» را به افرادی میداد که شعرهایش را به نام خود ارائه می کرده اند.
ولی امروزه در حوزه مقاله نویسی، چنین مفهومی مهم شده است به طوریکه دانشگاهیان می توانند برای تشخیص سرقت ادبی پایان نامه از سایت های تشخیص سرقت علمی آنلاین و نرم افزارهای تشخیص سرقت ادبی استفاده کنند. بررسی خروجی پژوهش ها به دقت انجام میشوند تا دچار پلیجریزم نباشند.
پیشگیری از کپی برداری به دلیل کم بودن تعداد نویسندگان و افرادی که در ادوار گذشته نوشته ها را داوری می کرده اند؛ کار دشواری نبوده است ولی چنین جرایمی وجود داشته است. به عنوان مثال سرقت ادبی ایده های دوستانی، نوعی از پلیجریزم در گذشته محسوب میشد که افکارشان را به سبب اعتماد، در جمعی بازگو می کرده اند و افراد فریبکاری، این ایده ها را در آن مجلس به نفع خود استفاده می کرده اند. در عصر حاضر ، دانش و فناوری در حوزه های مختلف، رشد چشمگیری داشته است و روزانه ایده ها و طرح های زیادی توسط هزاران دانشجو، استاد و پژوهشگر، منتشر می شود.
سرقت ادبی مقوله‌ای بسیار پیچیده به شمار میرودیکی از عواملی که باعث سهولت جابجایی اطلاعات شده بود؛ منابع اطلاعاتی زیاد و موتورهای جستجوگر حرفه ای مانند گوگل بود. این روزها، عمل کپی برداری از طریق فایل های الکترونیکی بسیار ساده شده است. در چنین وضعیتی نمیتوان به شیوه سنتی، اصالت اثر را پیگیری کرد. بنابراین بررسی اصالت اثر با روش های نوینی مانند نرم افزارهای تشخیص سرقت علمی، تا حدودی امکان پذیر شده است. رتبه نخست سرقت علمی مقالات در حال حاضر به کشور هند داده شده است و متأسفانه ایران هم در این حوزه از وضعیت مناسبی برخوردار نیست.
انواع سرقت ادبی
انواع گوناگونی از سرقت ادبی وجود دارد. از این رو با اشکال رایج سرقت ادبی در ادامه اشنا میشوید:
۱. سرقت ادبی تصادفی یا سهوی:
سرقت ادبی تصادفی تاکنون اتفاق افتاده است؛ یعنی حالتی که فرد نمی داند که در طی آن، از ایده فردی دیگر استفاده کرده است. سرقت تصادفی در اثر اشتباه و سهل انگاری رخ می دهد ولی نحوه ی وارد شدن سرقت ادبی به محتوای شما در عواقب منفی اش هیچ فرقی ندارد. پس بهتر است که در زمینه بررسی و دوری از سرقت ادبی، نهایت دقت را بکار بگیرید.
۲. سرقت ادبی عمدی:
وقوع سرقت ادبی عمدی به صورت های زیر میباشد :
> سرقت ادبی مستقیم:
از آشکارترین نوع سرقت ادبی می توان به سرقت ادبی مستقیم اشاره کرد؛ یعنی با به کارگیری ایده های دیگران بعنوان ایده خودتان، بدون استناد جا بزنید. اگر با هم با وجود پاک کردن یا تغییر دادن چند کلمه، بیشتر ساختار و کلمات یکسان باشند؛ سرقت ادبی مستقیم انجام داده اید.
بدترین نوع سرقت ادبی، سرقت علمی مستقیم نام دارد؛ بدین دلیل که باعث میشود تا دانشجویان از دانشگاه، اخراج شوند و درصورت نقض کپی رایت یا حقوق مولف، عواقب نامطلوب دیگری بهمراه دارد. شما در سرقت ادبی مستقیم، عملا و علنا از زحمات فرد دیگری، سوء استفاده می کنید که اقدام به تولید محتوایی با فکر و تلاش شخصی خود کرده است.
> سرقت ادبی غیرمستقیم:
سرقت ادبی غیرمستقیم، تحت عنوان« موزائیکی» شناخته می شود. محتوای یک یا چند منبع در این نوع سرقت ادبی با بخش های مختلف محتوای در حال تهیه، تلفیق می شود. گاهی اوقات این سرقت ادبی براساس مهارت شخص، از تغيير ناگهانی سبک محتوا قابل تشخیص است.
همیشه نمیتوان سرقت ادبی را به آسانی تشخیص داد. مثلاً با استفاده از فناوری« دیپ فیک» در کلیپ ازمایش واکنش شیمیایی میتوان به گونه ای آزمایش گران، محیط و حتی عناوین مواد را تغيير داد که قابلیت تشخیص تناظر بین آن و منبع اصلی وجود نداشته باشد. حتی میتوان با استفاده از کلیپ هایی از منابع دیگر، آنرا مونتاژ کرد.
> سرقت علمی از خود:
چنانچه از مقاله قبلی خود یا مقاله ی چاپ شده ی خود در جای دیگر، جملاتی را کپی کنید؛ هم پوشانی بوده و جرم تلقی نمیشود ولی ناپسند است. اگرچه سرقت علمی از خود، مشکلی به اندازه سرقت علمی از دیگران به وجود نمی آورد ولی احتمالا نویسندگان در نشر آثار علمی با مشکلاتی رو به رو میشوند. انتشار یک مقاله در دو مجله متفاوت، علاوه بر تکرار واژه به واژه متن، نوعی سرقت علمی تلقی میشود. از این نوع سرقت علمی تحت عنوان انتشار دوگانه یاد می کنند. همچنین فراموش نکنید که حق تألیف مقاله با انتشار یک مقاله در یک مجله، در واقع به مجله واگذار می شود؛ بنابراین اگر مطالب آن مقاله را کپی کنید؛ یعنی از کار آن مجله کپی انجام داده اید.
سرقت ادبی می‌تواند برای انواع محتوا شامل ویدئو، تصویر و موسیقی هم رخ بدهد> سرقت ادبی ناشی از بازنویسی نادرست:
بیشتر در نوشتار، با چنین سرقت ادبی مواجه میشوید. شما درصورتی مرتکب سرقت ادبی بازنویسی میشوید که مطالب منبعی را با تغيير جزئی چند کلمه، مترادف یا تغییر ترتیب آنها و با همان ساختار متن مبدأ جمع آوری کنید.
> سایه نویسی:
سایه نویسی به زمانی اطلاق میشود که فردی اقدام به نویسندگی برای افراد دیگر ، طبق سفارششان می کند و برایشان داستان، کتاب، مقاله، گزارش و محتوای مرتبطی را می نویسد. اثری که خلق میشود درنهایت، به اسم سفارش دهنده ثبت و منتشر می شود. به عنوان مثال ، میتوان به نویسندگانی اشاره کرد که متن سخنرانی سیاست مداران را می نویسند. درواقع این نویسنده ها سایه نویسی می کنند. این کار در کشورهایی ازجمله ایران، درمورد پژوهش های دانشگاهی نیز انجام می شود. البته رضایت طرفین در سایه نویسی، اولویت دارد.
سرقت ادبی برای انواع محتوا
در انواع محتوا نظیر ویدئو، تصویر و موسیقی می توانید شاهد سرقت ادبی باشید. اگر بدون اجازه و پرداخت حقوق صاحب واقعی اثر از هر یک از موارد فوق، استفاده کنید؛ نوعی پلاجیاریسم محسوب میشود. در ادامه مصادیق سرقت ادبی در حوزه های مختلف محتوا عبارتند از:
* یکی از انواع سرقت ادبی اینست که از تصاویری استفاده کنید که اثر عکاسی شخص دیگری باشد و نام صاحب اثر را قید نکنید.
* چنانچه از تصاویر ویدئویی شخص دیگری، بدون اجازه ی او استفاده کنید؛ نوعی پلاجیاریزم محسوب میشود.
* وقتی که موسیقی تولید شده ی شما قبلا توسط شخص دیگری تولید شده؛ یک سرقت ادبی رخ داده است.
* اگر تصویری را بکشید که قبلا نقاش دیگری، آن طرح را کشیده است؛ مرتکب سرقت شده اید.
* در صورتی که در یک فیلم یا ویدئو، از موسیقی استفاده کنید که مجوزهای لازم را از صاحب آن موسیقی نگرفته اید، سرقت کرده اید.
پیشگیری از سرقت ادبی
مؤسسات، مجلات و سازمان های فعال برای پیشگیری از سرقت ادبی، اقداماتی را در حوزه های علمی و ادبی انجام می‌دهند و علاوه بر آن راهکارهایی را پیاده می کنند. با وجود مؤثر بودن این اقدامات، ولیکن هنوز در این کار، به صورت کامل، موفق نشده اند. سایت ها و نرم افزارهای تشخیص سرقت ادبی، راه کارهایی برای پیشگیری از سرقت علمی می باشند. کاربرد آن ها برای مجلات می باشد. اگر ابزارهای شناسایی، قادر به تشخیص سرقت علمی باشند؛ از پذیرش مقالات ممانعت میشود. کمیته انضباطی در دانشگاه ها، به سرقت علمی دانشجویان و اساتید رسیدگی میکند.
برای این که اسیر سرقت ادبی در نوشته هایتان نشوید؛ موارد زیر را در نظر بگیرید:
- توجه کافی، نسبت به استناددهی و ذکر منابع داشته باشید.
سرقت ادبی نوعی تجاوز به حریم و فکر دیگران و تضییع حقوق معنوی آنهاست- در متن خود با استفاده از نقل قول ها مشخص نمایید که نمیخواهید سرقت ادبی انجام دهید.
- در صورتیکه از ایده های افرادی بهره میگیرید که نقل قول نیستند؛ توصیه میشود که از بازنویسی اصولی استفاده کنید.
دلایل افزایش سرقت ادبی در جامعه علمی
دلایل افزایش سرقت ادبی در جامعه علمی عبارتست از:
* دسترسی آسان و سریع و کم هزینه به اطلاعات و نبود فرهنگ حفظ حقوق پدیدآورندگان آثار و حق کپی رایت، یکی از دلایل افزایش سرقت ادبی در جامعه علمی می باشد.
* چنانچه افراد از قوانین و اصول موجود، بی اطلاع باشند و در این زمینه اموزش نبینند؛ سرقت ادبی در جامعه علمی افزایش می یابد.
* از دیگر دلایل افزایش سرقت ادبی می توان به عدم شناسایی توانایی ها و ظرفیت های افراد نسبت به خود اشاره کرد.
* درصورتی سرقت ادبی در جامعه علمی، افزایش می یابد که به کمیت پژوهش و مقالات، توجه بیشتری شود و افراد بر اساس کمیت کار پژوهشی، مورد بررسی قرار بگیرند و امتیازات بر اساس کمیت ها ارائه شود.
مجازات سرقت ادبی
اگر فردی برطبق ماده ۲۳ قانون حمایت از حقوق مؤلفان در ایران، تمام یا قسمتی از اثر دیگران را بدون کسب اجازه به نام خود یا پدید آورنده منتشر و عرضه کند؛ مجازات حبس تأدیبی بمدت شش ماه تا ۳ سال برای او در نظر گرفته میشود. درصورتی که اساتید و پژوهشگران در برخی از دانشگاه ها مرتکب سرقت علمی شوند؛ علاوه بر از دست دادن اعتبارشان، مجازات هایی از تعلیق تا اخراج در انتظارشان خواهد بود. از عواقب دیگر سرقت ادبی می توان به موارد زیر اشاره کرد :
>> تنزل اعتبار و وجهه علمی افراد؛
>> جریمه شدن دانشجو، ردشدن در یک واحد درسی؛
>> مجبورشدن به پرداخت جریمه برای نقض کپی رایت؛
>> جریمه ای مانند تعلیق و برکناری از پُست استادی یا اخراج دانشجویان.
تأثیر منفی سرقت ادبی
تاکنون بارها سرقت ادبی در پژوهش، اتفاق افتاده است. محرز شدن جرم سرقت ادبی برای یک پژوهشگر یا نویسنده، یعنی به اعتبار علمی اش لطمه وارد شده است. اگر از مطلبی بسیار بدیع یا کاربردی، بدون اشاره به نویسنده اش در کتاب یا مقاله استفاده کنیم؛ اعتبار اثر خود را علاوه بر نقض تعهد اخلاقی، از بین برده ایم.
سرقت ادبی، ارزش پژوهش را تنزل میدهدسرقت ادبی در دانشگاه های معتبر نظیر آکسفورد، حکم تخلف انضباطی را دارد. در اینصورت ، براساس نوع و میزان جرم، مجازاتی از کسر نمره تا اخراج دانشجو را در نظر می گیرند.
سرقت ادبی، موجب از بین بردن اعتماد به مرتکب میشود. مقالات بسیاری از پژوهشگران پذیرفته نشده اند به این خاطر که به سرقت ادبی ناخواسته، مرتکب شده اند و همین امر باعث شده تا به فهرست سیاه نشریات افزوده شوند و دیگر امکان همکاری با آنها وجود نداشته باشد.
سرقت ادبی در بسیاری از کشورها یک نوع، سوء پیشینه محسوب میشود و تأثیر منفی بر روی درخواست های آتی شخص مرتکب بمنظور استخدام یا اخذ بورسیه تحصیلی می گذارد.
نحوه رفع سرقت ادبی
تشخیص سرقت ادبی به تنهایی اکتفا نمی کند؛ لذا پس از تشخیص باید این تشابهات، رفع شود و مطالب تکراری با پیروی از سه متد زیر با مطالب ناب و جدید جایگزین شود:
>> هر مطلبی که از محتوای دیگر، جمع آوری میکنید( چه به صورت بازنویسی و یا چه به صورت نقل قول) ؛ باید رسم امانت در زمان ذکر منبع مربوطه رعایت شود و از نظر سرقت ادبی بدون مشکل باشد.
>> شما می توانید با تغيير فعل ها یا جابجایی زمان و شخص فعل ها تا حد امکان یک متن ناب تهیه کنید.
>> در جملات، بهتر است که کلمات مترادف و هم معني را بمنظور تاثیرگذاری بیشتر، جایگزین کلمات بکار برده شده کنید.
>> چنانچه در ساختار کلمات یک جمله، تغییر و جابجایی انجام دهید؛ جمله ای جدید و ناب، حاصل میشود و دیگر با مطالب قبلی شباهتی ندارد.
>> درصورت الزام به انتقال اصل محتوا بدون هیچ تغییری باید از علامت نقل قول یا گیومه("") استفاده کنید و عین عبارت اصلی نویسنده را بیان کنید. البته ذکر منبع در این موارد الزامیست.
>> گاهی اوقات در زمان نوشتن از عباراتی استفاده کرده اید که بدون این که متوجه شوید آن ها را ارجاع نداده اید و اینکار، نوعی دزدی علمی محسوب می شود. در چنین شرایطی برای رفع این مشکل، توصیه میشود که از ابزار تخصصی تشخیص سرقت ادبی استفاده کنید.
شناسایی سرقت ادبی اصلا کار ساده‌ای نیستگردآوری: بخش جامعه سرپوش
- 13
- 4
