کودکانی که اهل هیچ جا نیستند

این در حالی است که بیشتر این فرزندان حتی یک‌ بار هم به کشور پدر خود پا نگذاشته‌اند. نداشتن شناسنامه سبب شده این افراد از کودکی از تحصیل و دیگر حقوق شهروندی محروم بمانند و در بزرگسالی راه به بازار رسمی اشتغال نداشته باشند.

بیشتر آنها نیز در مناطق محروم و حاشیه شهرها سکونت دارند و قربانی آسیب‌های اجتماعی می‌شوند و احتمال وقوع جرم از جانب آنها افزایش می‌یابد.

به گزارش جام‌جم، هرچند به گفته محمدنعیم امینی‌فرد نماینده مردم ایرانشهر در مجلس شورای اسلامی والدین این کودکان تا قبل از سال ۶۳ می‌توانستند با استعلام از مراجع چندگانه و محلی مشکلات قانونی کودکان خود را تا حدود زیادی مرتفع کنند اما تصویب قوانینی در سال ۶۳ موجب پیچیدگی شرایط شد و مشکلات زیادی را برای این کودکان فراهم کرد.

در شهریور ۹۵ طرحی یک فوریتی در مجلس به تصویب رسید با عنوان طرح اصلاح موادی از قانون تابعیت که یکی از بند‌های آن به «تعیین تکلیف کودکان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی» اختصاص داشت. قرار شد کمیسیون‌های مختلف مجلس زیر نظر کمیسیون شوارها و امور داخلی کشور و کمیسیون حقوق و قضایی به آن بپردازند. اما این طرح تاکنون در کمیسیون‌های مجلس معطل مانده و آن طور که مسعود رضایی عضو کمیسیون اجتماعی مجلس عنوان می‌کند بررسی لوایح برنامه ششم، بودجه و دیگر طرح‌ها بررسی این طرح را به تعویق انداخته است. اما امینی‌فرد در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید نمایندگان مجلس پیش از تعطیلات تابستانی مجلس شورای اسلامی قصد پرداختن به این طرح را داشتند که با وقفه‌ای پس از تعطیلات مجلس به بررسی آن خواهند پرداخت.

۳۰۰ هزار کودک بی‌شناسنامه

هر چند آمار مشخصی از تعداد فرزندان حاصل از وصلت زنان ایرانی و مردان غیرایرانی وجود ندارد، اما آن‌طور که برخی نمایندگان مجلس اعلام می‌کنند تعداد این افراد قابل توجه است. طبق اظهارات مسعود رضایی یک میلیون بی‌شناسنامه در کشور وجود دارد که بیش از ۴۰۰ هزار نفر از این تعداد کودکان هستند. از آنجا که بیشتر این افراد کودکان دو تابعیتی و دارای مادران ایرانی و پدران غیرایرانی هستند، می‌توان نتیجه گرفت تعداد آنها کم نیست.

در سال ۹۰ برآوردهای غیررسمی نشان می‌داد در ایران بین ۳۰ هزار تا صد هزار ازدواج میان دختران ایرانی و مردان خارجی بویژه اتباع افغان به ثبت رسیده که در نتیجه باید بین صد هزار تا ۳۰۰ هزار کودک از این ازدواج‌ها متولد شده است که همه‌شان بی‌شناسنامه‌اند.

به هر ترتیب، گرچه این آمارها قطعی نیست اما می‌شود نتیجه گرفت که چند صدهزار کودک بی‌تابعیت در ایران وجود دارد که گرچه هستند اما روی کاغذ وجود ندارند و از تمامی امکانات عمومی و دولتی مانند حق بیمه، یارانه، انشعاب، برق، گاز و تلفن و دیگر امکانات بی‌بهره هستند و به دلیل نداشتن هویت حتی از آموزش نیز محروم مانده‌اند. شاید بتوان گفت از همه حقوق شهروندی محرومند.

هر چند بنابر تاکید مقام معظم رهبری، طی توافقی با وزارت آموزش و پرورش امکان حضور کودکان بدون شناسنامه در مدارس فراهم شده اما همچنان این افراد به عنوان افرادی فاقد هویت شناخته شده و در واقع هیچ آینده‌ای ندارند.

عبدالرضا عزیزی، رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس در گفت‌وگو با جام‌جم به حضور حدود ۳۰۰ هزار افغانی در استان خراسان‌رضوی بویژه شهر مشهد مقدس اشاره می‌کند که برخی‌ آنها با زنان ایرانی وصلت کرده‌اند، ولی فرزندان آنها بدون شناسنامه هستند و می‌گوید: کمتر از دو ماه پیش، جلسه‌ای با معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه برگزار و قرار شد این معاونت از طریق دولت لایحه‌ای برای رفع مشکل این افراد به مجلس ارائه کند تا مجلس در این مورد تصمیم نهایی را بگیرد.

عزیزی به طرحی اشاره می‌کند که نمایندگان استان‌های خراسان‌رضوی، خراسان‌شمالی و جنوبی در مجلس نهم مطرح کردند تا برای فرزندان شهدای غیرایرانی‌ای که در جنگ تحمیلی به شهادت رسیده‌اند و مادری ایرانی داشته‌اند، شناسنامه صادر شود؛ افرادی که به گفته او در حال حاضر‌ بالای ۲۵ سال دارند، اما این طرح چهار رأی در مجلس کم آورد و به تصویب نرسید.

فقدان هویت و افزایش وقوع جرم

نداشتن هویت سبب شده بیشتر افراد بدون تابعیت که پدرانشان اغلب از کشورهای همسایه بویژه افغانستان وارد کشور شده‌اند، در استان‌های مرزی و حاشیه‌شهرها ساکن شوند.

محمدنعیم امینی‌فرد، نماینده مردم ایرانشهر در مجلس با انتقاد از این‌که هزاران نفر در سیستان وبلوچستان تابعیت و شناسنامه ایرانی ندارند، اشاره می‌کند بیشتر این افراد در حاشیه شهرهای زاهدان و قسمت مرزی استان زندگی می‌کنند.

به گفته او، افزون بر این تعدادی هم به حاشیه کلانشهرهایی مانند تهران و اطراف شهریار مهاجرت کرده‌اند در حالی که این افراد بی‌هویت ممکن است آسیب‌های زیادی را برای پایتخت به وجود آورند.

امینی‌فرد با هشدار نسبت به این‌که افراد بدون اسناد هویتی و بدون شناسنامه به صورت بالقوه در معرض آسیب قرار دارند، به جام‌جم می‌گوید: احتمال بروز بزهکاری اجتماعی از ناحیه این افراد نیز افزایش می‌یابد زیرا افراد بی‌هویت و شناسنامه قابل کنترل نبوده و ممکن است مورد سوء‌استفاده قرار گیرند. او همچنین راه‌حلی برای تعیین تکلیف کودکان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی پیشنهاد می‌کند: با اعطای تابعیت مشروط به این افراد می‌توان مشکلات اجتماعی آنها را رفع و افزون بر این از بروز مشکلات امنیتی و اجتماعی از ناحیه برخی از این افراد جلوگیری کرد، البته در کنار صدور شناسنامه و اعطای تابعیت، ملاحظات امنیتی باید در نظر گرفته شود.

انتقال تابعیت از طرف مادر هم امکان‌پذیر شود

یکی از نمونه‌های غم‌انگیز بی‌تابعیت‌ها، کشتی‌گیر اهل فریدونکنار است که پدرش افغانی بود و از آنجا که بر اساس قوانین کشورمان نمی‌توانست تابعیت ایرانی داشته باشد، حوالی سال ۹۲ با شناسنامه‌ای جعلی در میادین کشتی حاضر شد. اما پس از فاش شدن ماجرا از همه چیز محروم ماند. با توجه به قانون مدنی ایران، کسی که از پدر ایرانی در ایران یا بیرون از کشور متولد شود، ایرانی است گرچه مادرش غیرایرانی باشد، اما عکس این موضوع یعنی مادر ایرانی و پدر خارجی باعث داشتن تابعیت ایرانی نمی‌شود.

مسعود رضایی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس با بیان این‌که تعداد زیادی از افراد بی‌شناسنامه حاصل ازدواج زنان ایرانی با اتباع بیگانه هستند و فرزندان آنها بدون شناسنامه مانده و با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند، با اشاره به طرح تعیین تکلیف این فرزندان در مجلس، عنوان می‌کند: در اصلاح جدید معتقدیم در رابطه با اصل خون، بحث انتقال تابعیت از طرف مادر هم امکان‌پذیر شود و انتظار می‌رود با تصویب این طرح مشکلات فرزندان حاصل از وصلت مادر ایرانی و پدر غیرایرانی مرتفع شود.