همبستگی مرز نمی‌شناسد!

چالش‌های دنیای امروز بی‌شمارند؛ فقر، جنگ، مهاجرت، تغییرات آب و هوایی و مشکلات زیست‌محیطی و...، تنها بخشی از تهدیدات و چالش‌های عصر ماست. چالش‌هایی که نه به اراده یک شهر و نه حتی به اراده یک دولت قادر به حل و برطرف‌سازی آن نیستیم. «همه با هم» یعنی یک همبستگی انسانی بدون هیچ محدودیت نژادی و طبقاتی، به رفع این چالش‌ها بپردازیم. از همین‌رو، ٢٠ دسامبر در تقویم مناسبت‌های جهانی با عنوان روز بین‌المللی همبستگی بشر تعیین شده است. در سطح جهانی مشکلات و مسائلی وجود دارند که یک کشور به تنهایی قادر به حل آنها نیست. تروریسم، افزایش بی‌شمار مهاجران و آوارگان، تغییرات آب و هوایی، عدم امنیت غذایی یا دسترسی به آب سالم و مشکلات محیط‌زیستی ازجمله چالش‌های مهم امروز بشر است.

٢٠ دسامبر در تقویم مناسبت‌های جهانی با عنوان روز بین‌المللی همبستگی بشر تعیین شده و به همین جهت در عرصه جهانی بسیاری از فعالان حقوق بشر یا فعالان صلح و به‌طور خاص پژوهشگران حقوق همبستگی، این مناسبت را گرامی می‌دارند و در این خصوص فعالیت‌هایی انجام می‌دهند. داشتن جهانی صلح‌آمیز، توسعه‌یافته و محیط‌زیست سالم و پاک، از آرمان‌ها و دغدغه‌های ارزشمند بشر قرن بیست‌ویکم است که تحقق آن در پرتوی مشارکت جهانی و همبستگی بشر محقق خواهد شد.

در سطح جهانی مشکلات و مسائلی وجود دارند که یک کشور به تنهایی قادر به حل آنها نیست. تروریسم، افزایش بی‌شمار مهاجران و آوارگان، تغییرات آب و هوایی، عدم امنیت غذایی یا دسترسی به آب سالم و مشکلات محیط‌زیستی ازجمله چالش‌های مهم امروز بشر است. بی‌شک حل بحران‌های جهانی و دستیابی به بهترین راهکار، نیازمند عزم جدی و مشارکت گسترده جهانی است. تعیین روز جهانی همبستگی بشر، فرصتی برای توجه به مشکلات جهانشمول، در راستای ساختن جهانی بهتر و امن‌تر برای همه انسان‌ها است.

شاید یکی از تشکل‌هایی که در این امر مهم می‌تواند تاثیرگذار باشد، هلال‌احمر است. نهضت جهاني هلال‌احمر و صلیب‌سرخ يك سازمان بين‌المللي است كه وظيفه كمك‌رساني به افراد آسيب‌ديده از حوادث طبيعي و ساخته دست بشر را در سطح جهان برعهده دارد. جمعيت هلال‌احمر جمهوري اسلامي ايران به‌عنوان عضو این سازمان در عرصه‌هاي داخلي و بين‌المللي فعاليت‌هاي چشمگيري در جهت ياري‌رساندن به حادثه‌ديدگان داشته است.

جمعيت‌هاي ملي كشورها بايد از مداخله در امور سياسي و نظامي و تبعيض‌هاي قومي و فرقه‌‌اي كاملا به‌دور باشند. اين جمعيت‌ها مي‌بايست براساس اصول هفت‌گانه صليب‌سرخ و هلال‌احمر كه در كنفرانس جهاني اين تشكيلات در ‌سال ١٣٤٩ هجري شمسي به تصويب رسيده است، عمل نمايد. اين اصول عبارتند از:

١- خدمات بشردوستانه ٢- خدمات داوطلبانه ٣- استقلال ٤- بي‌غرضي ٥- بي‌طرفي ٦- وحدت و٧- جهانشمولي.

صلیب‌سرخ تاکنون در میادین جنگ، جان بسیاری را نجات داده و زخم‌های بسیاری را مرهم بخشیده است. اعضای صلیب‌سرخ در این راستا، خود را از انجام سخت‌ترین و خطرناک‌ترین ماموریت‌ها نیز، معاف نکرده‌اند. بدین ترتیب صلیب‌سرخ جهانی دامنه فعالیت‌های خود را آهسته‌آهسته گسترش داده است، به‌طوری که اکنون برنامه‌های منظم بشردوستانه خود را در زمان صلح نیز به انجام می‌رساند.

روز بین‌المللی همبستگی توسط مجمع عمومی سازمان ملل به‌عنوان ابتکاری در جنگ علیه فقر مطرح شد. قطعنامه ٦٠/٢٠٩ مجمع عمومی تحت عنوان اجرای دهه اول ملل متحد برای از بین‌‌بردن فقر اعلام کرده است که: «... سران کشورها و دولت‌ها در ضمن همبستگی را به‌عنوان یکی از ارزش‌های جهانی و بنیادین که روابط بین‌الملل را در قرن بیست‌ویکم در برمی‌گیرد، به رسمیت می‌شناسند و در این نگاه تصمیم می‌گیرند تا ٢٠ دسامبر هر‌ سال را روز بین‌المللی همبستگی اعلام کنند.»

قبل از تحول یادشده، صندوق همبستگی بین‌المللی تأسیس شد که در فوریه ‌سال ۲۰۰۳ به‌عنوان یک سرمایه امانی برنامه‌های توسعه سازمان ملل به کار گرفته شد. هدف آن، حذف فقر و ارتقای توسعه انسانی و اجتماعی در کشورهای درحال توسعه بود، به‌ویژه میان فقیرترین قسمت‌ها.

روز همبستگی بین‌المللی همچنین در اعلامیه‌ای که در نشست توسعه هزاره تصویب شد هم، ریشه دارد. در این اعلامیه نیز دولت‌ها همبستگی را به‌عنوان یک ارزش بنیادین لازم برای روابط بین‌المللی در قرن بیست‌ویکم اعلام کردند. آنها گفتند، چالش‌های جهانی باید به طریقی مدیریت شود که هزینه‌ها و مسئولیت‌ها به‌طور منصفانه مطابق با اصول انصاف و عدالت اجتماعی توزیع شود. آنهایی که در رنج و بدبختی به سر می‌برند و از مزایای کمتری بهره‌مندند، شایسته کمک آن‌هایی هستند که در راحتی هستند و از امتیازات بیشتری برخوردارند. در زمینه جهانی‌سازی و چالش رشد نابرابری، تقویت همبستگی و مشارکت بین‌المللی برای تحقق اهداف توسعه هزاره امری لازم و ضروری است.

بالارفتن آگاهی عمومی یک دلیل برای اهمیت همبستگی

 از سوی سازمان ملل، روز بین‌المللی همبستگی، روزی است برای جشن‌گرفتن وحدت در عین کثرت، روز یادآوری به کشورها برای احترام به توافقنامه‌های بین‌المللی‌شان، روز بالارفتن آگاهی عمومی از اهمیت همبستگی، روز تشویق بحث درباره طرق ارتقای همبستگی برای دستیابی به اهداف توسعه هزاره شامل از بین‌بردن فقر و روز تشویق ابتکارات در جهت از بین‌بردن فقر نیز نامیده شده است. در این روز، اهمیت اقدام جمعی در توجه به چالش‌های جهانی و اهداف توسعه جهانی مدنظر قرار می‌گیرد.

از سوی نهاد‌های بین‌المللی همچنین اعلام شده که ارتقای فرهنگ همبستگی و روح مشارکت برای جنگ با فقر همواره لازم بوده و هست و اعلام روز ۲۰ دسامبر به‌عنوان روز همبستگی بین‌المللی راهکاری برای دستیابی به آرمان‌های جهانی صلح، حقوق بشر و توسعه است که هر سه جزو اهداف اولیه سازمان ملل متحد و جامعه بین‌المللی هستند. همبستگی با مردمی که تحت‌تأثیر فقر و سرکوب هستند، یکی از اصول بنیادین سازمانملل است.

همبستگی بر مبنای برابری، فراگیری و عدالت اجتماعی یک تعهد چندجانبه را میان همه اعضای جامعه ملی و سرتاسر جامعه جهانی بیان می‌کند؛ یعنی برای دستیابی به همبستگی، همه مردم و دولت‌ها موظفند تکالیفی را انجام دهند. یکی از این تکالیف همکاری میان تمامی عواملی است که می‌تواند موجبات همبستگی بیشتر را فراهم آورد؛ ‌دولت‌ها، سازمان‌های فراملی و مردم‌نهاد، جامعه مدنی و بخش خصوصی. همبستگی کار اصلی سازمان ملل از زمان تاسیس‌اش را تعریف می‌کند؛ یعنی همراهی با تمامی ملل و مردم برای ارتقای صلح، حقوق بشر و توسعه اجتماعی و فرهنگی. همبستگی قوی میان مردم و دولت‌ها منجر به دستیابی به صلح و امنیت جهانی خواهد شد.

در سطح جهانی مشکلات و مسائلی وجود دارد که یک کشور تنها قادر به حل آنها نیست و آن مسائل و مشکلات خصوصا برای فقیرترین ملل و کشورها، آسیب‌های بیشتری را به همراه دارد؛ تغییرات آب و هوایی، عدم امنیت غذایی یا دسترسی به آب سالم و فجایع طبیعی مانند سیل و زلزله. تعیین این روز به ‌عنوان ایجاد فرصتی برای توجه به مشکلات جهانشمول در راستای ساختن جهانی بهتر و امن‌تر برای همه نیز تلقی شده است.

در چنین روزی فعالیت‌هایی چون ترویج نشست‌هایی با موضوعات ممنوعیت مین‌های زمینی، فراهم‌سازی دارو و وسایل درمانی برای نیازمندان، کمک به کسانی که از آثار بلایای طبیعی رنج می‌برند، دستیابی به آموزش و پرورش و مبارزه علیه فقر، فساد و تروریسم از طریق همه اشکال رسانه‌ای چون مقالات، سخنرانی‌های رسمی و وبلاگ‌ها انجام می‌گیرد.

همان‌گونه که اشاره شد هدف اولیه تعیین ۲۰ دسامبر به ‌عنوان روز بین‌المللی همبستگی در درجه اول مبارزه با فقر و کمک به مردمی که در معرض آسیب‌های ناشی از آن هستند، بوده است و در درجه بعدی درگیری همه عاملان صحنه بین‌المللی در اقداماتی که با هدف ایجاد یک زندگی بهتر و امن‌تر صورت می‌پذیرد. بنابراین طبیعی است که در چنین روزی باید ارزیابی کرد که جامعه جهانی تا چه اندازه توانسته بر مبارزه با فقر و یا سایر مشکلات جهانی فايق آید؟ چرا آمار فقرا برابر آنچه سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) اعلام داشته، افزايش یافته است؟ آیا این خود ناشی از عدم اجرای تعهدات بین‌المللی از سوی کشورها و جوامع توسعه‌یافته برای کمک به رفع نابرابری‌ها نیست؟ روز بین‌المللی همبستگی، اهمیت همبستگی را در دستیابی به نتیجه مثبت در توافق‌های بین‌المللی و پایبندی واقعی به اجرای تعهدات را به همه یادآوری می‌کند.

تعیین سرنوشت؛ حق مردم جهان

از منظر تخصص حقوقی، مقوله حقوق همبستگی موضوعی است که با پیش کشیده شدن حقوقی مثل حق به صلح، حق به تعیین سرنوشت، حق به توسعه و حق به محیط‌زیست سالم مطرح شده است. این موضوع، به ‌عنوان حقوق بشر نسل سوم نیز مطرح شده و مباحث حقوقی متعددی را نیز به وجود آورده است. این نسل از حقوق حاوی مسائل بسیار مهمی است که توجه جوامع مختلف را به خود جلب می‌کند. موضوعات روزي همچون حق مردم از کشورهای مختلف به تعیین سرنوشت؛ ازجمله حق مردم فلسطین به تعیین سرنوشت خود، آلودگی روزافزون محیط‌زیست و تغییرات آب‌وهوایی که موجب برگزاری همایش‌ها و نشست‌های متعدد بین‌المللی می‌شود، حق مردم کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه‌یافته برای دستیابی به معیارهای مناسب زندگی از بی‌شمار مسائلی است که در چارچوب این دسته از حقوق مطرح می‌شود. حقوق همبستگی، جهان با وابستگی‌های متقابل را به هم ارتباط می‌دهد و زمینه تحقق سایر نسل‌های حقوق بشر را فراهم می‌آورد. از این رو است که هم کشورهای در حال توسعه و هم کشورهای توسعه‌یافته می‌بایست بدان اهتمام ورزند و درصدد ارتقا و حمایت از آن باشند.

البته دیدگاه‌های گاهي متفاوت دو طیف کشورهای یادشده در مورد برخی مصادیق حقوق همبستگی و رویکردهای سیاسی ذیربط باعث شده است كه چالش‌های عمده‌ای در مسیر این حقوق مسلم بشریت به وجود‌ آید که تعیین روزی به‌ عنوان روز بین‌المللی همبستگی قطعا برای از بین‌بردن چنین موانعی است. از این‌ رو از یکایک کشورها انتظار می‌رود اقدامات شایسته‌ای برای رفع موانع همبستگی بین‌المللی اتخاذ كنند.

مردم ایران طی تاریخ کهن خود سوای موارد متعدد همدلی و همبستگی بین اقشار مختلف در سطوح محلی و ملی، بارها در سطح فراملی با دیگر انسان‌ها خصوصا مظلومان و مستمندان همبستگی و همدلی داشته‌اند که نمونه‌های مختلف آن را می‌توان ذکر کرد. طی سه دهه اخیر همبستگی و همدلی ملت ایران با مردم مظلوم فلسطین، ملت‌های افغانستان، عراق، یمن و سوریه خصوصا در شرایط بحران داخلی که منجر به آوارگی هزاران نفر از شهروندان این کشورها شد و اقلیت‌های مسلمان کشورهای مختلف جهان ازجمله کشورهای اروپایی، نمونه‌هایی برجسته از تعهد به همبستگی برای برقراری عدالت و رعایت حقوق انسانی است. کمک به مسلمانان میانمار در ماه‌های گذشته نمونه‌ای درخشان از این موضوع است. سیل کمک‌های مردمی و حضور آحاد مردم در کمک به زلزله‌زدگان کرمانشاه نمونه‌ای از همبستگی اقوام بشری است.

از یک نگاه صرفا حقوقی می‌توان اصولی از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را ذکر کرد که حاکی از اهمیت اعتقادی به مقوله همبستگی است و جالب است توجه کنید که پایبندی ملت ایران به همبستگی با مظلومان جهان گاه هزینه‌های سنگینی دربرداشته و فشارهای زورگویان عالم را برانگیخته است. به امید ارتقای هر چه بیشتر همبستگی جهانی خصوصا در راستای برقراری عدالت و حمایت از مظلوم و قربانی نقض حقوق بشر، به‌ عنوان حُسن ختام نوشتار کوتاه حاضر و در بیان موضع قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به موضوع مورد بررسی، اصل ۱۵۴ را با هم مرور می‌کنیم: «جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می‌داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می‌شناسد. بنابراین در عین خودداری کامل از هرگونه دخالت در امور داخلی ملت‌های دیگر، از مبارزه حق‌طلبانه مستضعفين در برابر مستکبرین در هر نقطه جهان حمایت می‌کند.»