مرور جشنواره فیلم فجر از ابتدا تاکنون با فریدون جیرانی/ سینمای ایران قهرمان ندارد

به گزارش باشگاه خبرنگاران به نقل از روابط عمومی «چشم شب روشن»؛ اکبر نبوی مجری کارشناس سینمایی، شب گذشته «چشم شب روشن» میزبان فریدون جیرانی نویسنده و کارگردان سینما و تلویزیون بود.

در ابتدای بحث نبوی نظر فریدون جیرانی را در خصوص اوضاع‌ و احوال سینمای ایران جویا شد و جیرانی در پاسخ گفت: به دلیل شرایط زلزله و آلودگی هوا و اتفاقات اخیر فروش‌ فیلم ها با افت روبرو شده است.

نبوی عنوان کرد: طبق آماری که محمود اربابی معاون توسعه فناوری و مطالعات سینمایی سازمان سینمایی اعلام کرده است، فروش فیلم‌ها نسبت به پاییز سال گذشته ۲۱ درصد رشد داشته که البته تعداد تماشاگر و تعداد اشغال صندلی هم کمتر شده است.

۶، ۷ فیلم پرفروش نشانه خوب بودن تولیدات تمام سینما نیست

جیرانی در مجموع اوضاع سینمای کشور را این‌گونه بیان کرد: اینکه ما ۶ تا ۷ تا فیلم پرفروش و ۳ تا ۴ فیلم متوسط داریم، نشانه این نیست که تمام تولیدات سینما خوب هستند و اگر ما ۶۰ فیلم خوب داشته باشیم، ۶ تا ۷ فیلم به پولش سود داده، ۳ تا ۴ فیلم به پولشان می‌رسند و مابقی همه ضرر می‌کنند.

جیرانی در تکمیل این بحث گفت: برخی از فیلم‌ها با پول نهادهای دولتی ساخته می‌شوند، برخی از فیلم‌ها با وام مشارکتی فارابی و بعضی از فیلم‌ها توسط شهرداری تولید شده و در بخش خصوصی هم تعدادی هستند که کار می‌کنند.

وی افزود: تهیه‌کنندگان حرفه‌ای چندین سال است که سرمایه‌ای برای ساخت فیلم نمی‌گذارند و بیشتر کارگردان‌هایی که خودشان سناریو می‌برند و خودشان تهیه‌کننده می‌شوند، سرمایه‌گذاران جوان را جذب و فیلم تهیه می‌کنند.

تهیه کنندگان قدیمی جز چند نفر دیگر بدون جذب سرمایه کار نمی کنند

کارگردان «قرمز» ادامه داد: من نمی‌توانم تحلیل دقیقی از اوضاع سینما داشته باشم، چرا که خیلی پیچیده است. تهیه‌کنندگان قدیمی اکثراً کار نمی کنند مگر اینکه سرمایه‌ای را جذب کنند و از بین تهیه‌کنندگان قدیمی پرکار می‌توان به محمدحسین فرح‌بخش و منوچهر محمدی اشاره کرد که فیلم‌های زیادی می‌سازند.

جیرانی در پاسخ به این سؤال نبوی درباره اینکه آیا امکان دارد برخی سرمایه‌هایی که به سینما می‌آید باانگیزه پول‌شویی باشد، تصریح کرد: تشخیص دقیق این موضوع خیلی سخت است ولی به ‌هرحال سرمایه گذارانی که به سینما آمده‌اند، پولی را وارد عرصه تولید فیلم کرده و با انگیزه‌هایی چون تهیه‌کنندگی سینما و علاقه‌مندی به سینما، به این هنر کمک می کنند.

در ادامه نبوی گفت: اگر به سی و ششمین جشنواره فیلم فجر نگاهی بکنید، درمجموع جشنواره فجر را دارای چه فرایندی می‌دانید؟ آیا جشنواره به معنای درست کلمه توانسته روند مشخص رو به تعالی را پشت سر بگذارد؟

شرایط جشنواره فیلم فجر بسته به شرایط سیاسی تغییر می کند

کارگردان «خفگی» پاسخ داد: اسم جشنواره بین‌المللی فیلم فجر چند بار به جشنواره فجر تغییر کرد، حدود سه سال است که بخش بین‌الملل از آن جدا شده و دوره‌ها و دبیرهای مختلف داشته است. شرایط این جشنواره بسته به شرایط سیاسی، تفاوت پیداکرده است.

جیرانی ادامه داد: جشنواره اولین بار در سال ۶۱ برگزار شد، کاملاً بین‌المللی و با ۴ فیلم ایرانی بود که جایزه‌ای به فیلم‌های بخش مسابقه تعلق نگرفت و تنها فیلم‌های مستند جایزه کسب کردند. از سال ۶۲ جشنواره کاملاً داخلی بود و تمام آثار به نمایش درآمدند و این روند تا سال ۶۴ نیز ادامه داشت؛ تا زمانی که تولیدات افزایش پیدا کردند و کمیته انتخاب ایجاد شد و هم‌زمان برای فیلم‌ها درجه‌بندی انتخاب کرده که با این کیفیت فیلم‌ها را سنجیدند. از دوره بعد درجه‌بندی و اکران با هم هماهنگ شدند، حضور در جشنواره امری اجباری شد و فیلم‌ها باید در جشنواره شرکت می‌کردند تا اکران می‌شدند.

یکی از جشنواره های مهم تاریخ سینمای بعد از انقلاب در سال ۶۸ است

کارگردان «صعود» اظهار کرد: اگر بخواهم یکی از جشنواره‌های مهم تاریخ سینمای بعد از انقلاب را بررسی کنم مربوط به سال ۶۸ است که فیلم‌های تعیین‌کننده‌ای در آن وجود داشت و فیلم‌سازان به ساخته‌های خودشان برگشتند. در این دوره کارگردانانی مانند مهرجویی، حاتمی، کیمیایی و حاتمی کیا حضور دارند و همه آثاری داشتند که از آن‌ها می‌توان به‌عنوان بخشی از تاریخ معاصر آن دوره یاد کرد.

وقتی ترکیب داوران جشنواره می توانست مسیر را عوض کند

جیرانی ادامه داد: سال ۷۵ هم به‌واسطه حضور فیلم‌های شاخصی مثل «لیلا» و «بچه‌های آسمان»، جشنواره بسیار مهمی بود و از سال ۷۷ و دوره اصلاحات جشنواره، الزامات حضور در جشنواره واکران بندی برداشته و تابعی شد از داورانی که می‌آمدند و آثار را ارزیابی می‌کردند؛ همچنین ترکیب داوران می‌توانست مسیر جشنواره را عوض کند.

کارگردان «مرگ تدریجی یک رؤیا» تصریح کرد: در ۸۴ فیلم «چهارشنبه‌سوری» اصغر فرهادی و «سنتوری» جایزه گرفتند و می‌توان نتیجه گرفت جشنواره در شرایط گوناگون تابعی از شرایط سیاسی، فرهنگی، اجتماعی آن دوران بوده و قدرت دبیر جشنواره بسیار بود.

کارگردان «صورتی» در پاسخ به این سؤال نبوی که چه معدلی به جشنواره فجر می‌دهد، تاکید کرد: با نگاهی به دوره‌ها، می‌توان جشنواره را ارزیابی کرد و به آن نمره قابل‌قبول داد و به این نکته توجه داشت که جشنواره دولتی است و تابع شرایط دولتی است.

در ادامه نبوی عنوان کرد: با توجه به تجربه داوری که داشتم، مطلقاً سیاست‌های دولتی نقشی در جهت‌گیری و سمت‌وسوی وضعیت داوری ندارد جشنواره فجر خروجی‌اش خروجی داورها است.

جیرانی در تکمیل صحبت‌های نبوی گفت: ملاحظات اولیه‌ای که وجود دارد، ملاحظاتی است که به‌تناسب شرایط فرهنگی جامعه انجام می‌شود و ممکن است در برخی از دوره‌ها ما این ملاحظات را نداشته باشیم.

نبوی بابیان این‌که سینمای اجتماعی چتر بسیار گسترده‌ای را روی همه ژانرها دارد، نظر جیرانی را در رابطه با اوضاع این نوع سینما جویا شد.

او اظهار کرد: سنت به‌طور ساده در اخلاقیات ساده مرز خوبی و بدی را مشخص می‌کند و در سینمایی که قهرمان دارد، محصول اطمینان کسی است که فیلمساز بداند چه چیزی خیر یا شر است و چه چیزی راست یا دروغ است؟

چطور سینمای فلاکت بیرون می‌زند؟

کارگردان فیلم «خفگی» پاسخ داد: سنت نوعی از اخلاقیات را در جهان نهادینه می‌کند و ما را تابع آن اخلاقیات می‌کند. من با خوب یا بد بودن آن کاری ندارم و تحلیل کلی شرایط را می‌کنم و ارزش گذاری نمی‌کنم. فیلم‌سازها برای اینکه بتوانند حرف بزنند به‌واقع گرایی افراطی روی می آورند تا تنش‌های دراماتیک فیلم را اضافه کنند و این تنش‌ها معمولاً در فیلم‌ها بر اساس انتاگونیست و پروتاگونیست درمی‌آید، آن واقعیت اجتماعی تشدید می‌شود و وقتی این اتفاق به‌عنوان یک عنصر دراماتیک تشدید شود، سینمای فلاکت بیرون می‌زند.

وی در ادامه تشریح کرد: سینمای اجتماعی ایران گرفتار این وضعیت شده است و به همین دلیل است که یک دور تسلسل تکراری را دارد طی می‌کند.

نبوی در ادامه این را عنوان کرد که در اواخر دهه شصت فیلم‌سازی اجتماعی بسیار جدی شد و با اشاره به مثال‌هایی ادامه داد: ما در سینمای اجتماعی‌مان یک‌شکلی از پرخاشگری و فریادهای خاص یک فیلم‌ساز در یک موقعیت زمانی در روایت داستانی خودش را داریم و حتی بعضی از جوان‌ها هم که در حال ساخت فیلم هستند، این نوع از پرخاشگری را دارند.

ملاقلی پور، حاتمی کیا و میرکریمی روشن‌فکران مسلمانی هستند که هنوز با سنت مرزبندی دارند

فریدون جیرانی در پاسخ حرف‌های نبوی گفت: روشن‌فکران مسلمان مثل آقای رسول ملاقلی پور، حاتمی کیا و میر کریمی و دیگر دوستان، تفکرشان با روشن‌فکران عرفی در سینما متفاوت است و بنابراین آن‌ها که فیلمی را می‌سازند، سعی دارند واقعیتی را به نمایش بگذارند. روشن‌فکران مسلمان، هنوز یک مرزبندی‌ای را باسنت دارند و به نظر من آن‌ها هنوز سنت را در کارهایشان رعایت می‌کنند.

وی ادامه داد: منظور من از سنت همه‌چیز است و منظورم فقط مذهب نیست. سنت یعنی آن‌ها هنوز سعی دارند که مقید باشند. نکته اینجا است که من کلیت یک سینمای اجتماعی را می‌گویم که تبدیل به قالب شده است و فیلم‌سازان جوان هم از این قالب پیروی می‌کنند. این رویه دارد به تکرار می‌رسد و البته آثار خوبی هم تولید می شود. به ‌هرحال من خیلی پشت این سینمای اجتماعی تفکری نمی‌بینم، چون کمی پیچیدگی جامعه، همه را گرفتار کرده است که تشخیص بدهند که چه چیزی درست و چه چیزی نادرست است.

در ادامه نبوی پرسید: چتر مضمونی و موضوعات سینمای اجتماعی را شما چگونه می‌بینید؟ آیا سینمای اجتماعی پنج سال اخیر را، دارای تنوع موضوعی، مضمونی و قابل‌توجه می‌بیند؟ اگر در هیچ‌کدام از طبقه‌بندی‌های سینمایی، مضمون و موضوع اهمیت نداشته باشد، در سینمای اجتماعی مضمون و موضوع بسیار اهمیت دارد.

نویسنده زاگرس، تشریح کرد: سینمای اجتماعی متکی بر مضمون ساخته می‌شود. ممکن است فیلمی ساختار خوبی داشته باشد و کسی توجه نکند ولی فیلمی دیگر ساختار معمولی، ولی حرفی خوب برای گفتن داشته باشد و مورد توجه قرار بگیرد.

سینمای ما مضمون زده است یعنی مضمون بر فرم چیره است

وی ادامه داد: سینمای ما به‌طورکلی، سینمای مضمون زده نیز هست یعنی فرم تابعی از مضمون نیست و مضمون بر فرم چیره است. در بعضی از فیلم‌ها مثل فیلم‌های اصغر فرهادی فرم و مضمون برابر است ولی در همه این‌گونه نیست. شاید مشکل بزرگ هم این باشد.

سینمای ایران قهرمان ندارد و در عوض واقعیت ها را تشدید می کند

جیرانی در ادامه عنوان کرد: سینمای ایران به دلیل این‌که قهرمان ندارد، خوراکش را از واقعیت‌های اجتماعی دریافت می‌کند و برای اینکه این واقعیت‌ها را داراماتیزه کند، مجبور است واقعیت‌ها را تشدید کند و با این کار سینمای فلاکت از دلش درمی‌آید.

دوست دارم سینمای اجتماعی پوینده و قهرمان دار داشته باشیم که متأسفانه نداریم

وی در ادامه برای درآمدن سینما از این وضعیت توصیه کرد: این نکته خیلی مهمی در سینمای ایران است و دلمان می‌خواهد سینمای اجتماعی ضربه نخورد و نگاه‌های ممیزی روی آن زیاد نباشد. من دوست دارم سینمای اجتماعی پوینده و قهرمان دار داشته باشیم که متأسفانه نداریم. در زمانی که داور جشنواره فیلم فجر بودم فیلم‌هایی دیدیم که بسیار شبیه هم بودند و موضوعات اجتماعی کوچک و تشدید شده بدون درام درخشان است.

این فیلمساز با اشاره به سرزنده بودن سینمای اجتماعی با ذکر مثالی گفت: در دوره ای جلوی فیلم‌های کمدی سوپرمارکتی را گرفتند و زمانی راه آن‌ها را باز کردند. به نحوی که این فیلم‌ها به قدری زیاد و تکراری شدند که زیرآب خودشان را زدند. معتقدم در سینمای اجتماعی هم فضا را با سوءتفاهم و سوءظن و توام با این نکنیم که نگاه‌های خاصی به برخی فیلم‌ها داریم. فضایی بگذاریم تا فیلم‌سازها خودشان باشند، به نظر من خودشان یکدیگر را حذف می‌کنند.

بعضی فیلم‌ها الکی بزرگ شده اند

جیرانی در پایان خاطرنشان کرد: تعدادی از فیلم‌ها الکی بزرگ می‌شوند درحالی‌که اگر بزرگ نشوند و دیده شوند شاید اصلاً فیلم مهمی هم نباشد و با ارزیابی صحیح و طبیعی خیلی فیلم‌ها آن‌قدر که اکنون بزرگ هستند، بزرگ نخواهند شد.

گفتنی است؛ مجله شبانگاهی «چشم شب روشن» به تهیه‌کنندگی امیر قمیشی و با اجرای محمد صالح علا شنبه تا چهارشنبه ساعت ۲۳ از شبکه چهار سیما پخش می‌شود.