لاله اسکندری: ۴۲ سال است که چپ‌دست هستم

اگر احیانا جزو ١٥ درصد جمعیت چپ دست‌های جهان هستید باید بگویم که به دنیای راست دست‌ها خوش آمدید! اینجا همه چیز مخصوص راست دست‌ها است از دستگیره درها و میله‌های اتوبوس و مترو بگیرید تا میزهای پر کردن فرم در بانک‌ها و ادارات و ابزارهایی مثل قیچی و چاقو و حتی کشیدن عابربانک در دستگاه‌های کارت خوان! اصلا در همین دنیایی که راست دست‌ها مال خودشان کرده‌اند هر چیز بد را هم به چپ دست‌ها نسبت داده‌اند؛ درست مثل اسکیموها که معتقد بودند چپ دست‌ها به صورت بالقوه توانایی تبدیل شدن به جادوگر را دارند یا ژاپنی‌ها که اجازه داشتند زنان چپ دست خود را بدون چون و چرا طلاق دهند! بار منفی چپ به همین جا ختم نمی‌شود و حتی در فرهنگ لغات مختلف واژه‌ای که برای مفهوم چپ به کار می‌برند معنای جالبی ندارد؛  linkisch در زبان آلمانی به معنی ناخوشایند است که برای چپ دست‌ها به کار می‌رود یا کلمه left در زبان انگلیسی به معنای چپ از ریشه‌ آنگلوساکسون “‌lyft‌”‌  به معنی شکسته می‌آید!

این موضوع در فرهنگ ما هم وجود دارد و همین هم شده که برای اعتراض به افراد بدخلق می‌گوییم از دنده چپ بیدار شده یا چپ افتادن به معنای لجبازی تلقی می‌شود. با همه این بی‌رحمی‌هایی که دنیای آدم دست راست‌ها به بشر چپ دست کرده است اما این جمعیت اقلیت در طول تاریخ توانایی‌های خود را به اثبات رسانده‌اند و از دل همین جامعه کوچک افرادی مثل ارسطو، افلاطون، انیشتین، بتهوون و نیچه توانایی‌هایشان را به اثبات رساندند.

با این حال باورهای غلط در رابطه با افراد چپ دست همچنان در ذهن عده‌ای از مردم جهان وجود دارد و امروز به مناسبت روز جهانی چپ دست‌ها به سراغ یکی از بازیگران و هنرمندان کشور خودمان رفتم. لاله اسکندری که چپ دست بودن را از پدر بزرگش به ارث برده است در این گفت‌وگو از نگاه یک چپ دست از مشکلات، شرایط، ویژگی و توانایی‌های چپ دست‌ها گفت.

خانم اسکندری برای اینکه سن‌تان مشخص شود، سوالم را کمی متفاوت‌تر می‌پرسم؛ چند سال است که چپ‌دست هستید؟

من جزو معدود خانم‌هایی هستم که سنم را کم نمی‌کنم. (با خنده) متولد ٣٠ آذرماه ١٣٥٤ هستم و در واقع ٤٢ سال است که چپ‌دست هستم.

چه زمانی فهمیدید که چپ‌دست هستید؟

راستش خودم که یادم نیست ولی فکر می‌کنم زیر یک سال سن داشتم که از نحوه گرفتن شیشه شیر یا اسباب‌بازی‌هایم نشان دادم که تمایلم به استفاده از دست چپ است.

در خانواده شما کسی چپ‌دست بود؟

پدربزرگم چپ‌دست بودند که در واقع من هم چپ‌دستی را از ایشان به ارث بردم و در خانواده خودم فقط من چپ‌دست هستم.

در گذشته نه‌چندان دور، عده‌ای چپ‌دستی را عیب می‌دانستند و گاهی کودکان چپ‌دست وقتی وارد مدرسه می‌شدند از طرف معلمان‌شان مجبور به نوشتن با دست راست می‌شدند. برای شما در دوران مدرسه این اتفاق پیش نیامد؟

ببینید، در نسل پدربزرگ من چپ‌دستی را عیب می‌دانستند و از همان دوران کودکی وادارش می‌کردند که با دست راست بنویسد و کارهایش را انجام دهد. ایشان در بزرگسالی طراح فرش شدند و کارهای طراحی فرش را با دست چپ‌شان انجام می‌دادند. در واقع می‌خواهم بگویم در آن دوران بیشتر این اتفاق می‌افتاد و مردم چپ‌دست بودن را خوب نمی‌دانستند. اما در زمانی که من به مدرسه می‌رفتم این باور وجود نداشت. البته نمی‌دانم شاید در جایی که ما بودیم چپ‌دست بودن برای مردم باورپذیر شده بود و شاید الان هم در نقاط دیگری از ایران و حتی جهان، عده‌ای کودکان چپ‌دست را مجبور به استفاده از دست راست‌شان کنند!

چپ‌دست‌ها معتقدند دنیا، دنیای راست‌دست‌هاست و در واقع همه خدمات و امکانات برای افراد راست‌دست طراحی شده است. در دوران مدرسه چه مشکلاتی با چپ‌دست بودن‌تان داشتید؟

راستش من همیشه برای نشستن روی نیمکت کلاس با دوستانم به مشکل می‌خوردم؛ مثلا اگر وسط می‌نشستم، موقعی که مشق می‌نوشتیم مدام دستم به دست بغل‌دستی‌ام که راست‌دست بود، می‌خورد و دعوایمان همیشه سر همین موضوع بود. یا موقع امتحان‌ها چون مدرسه صندلی برای چپ‌دست‌ها نداشت، مجبور بودم خودم را در جهت دسته سمت راست صندلی بچرخانم و خیلی وقت‌ها چون جهتم رو به بغل‌دستی‌ام بود، ناظم‌ها و مراقب‌های امتحان فکر می‌کردند دارم تقلب می‌کنم و تذکر می‌دادند. (با خنده)

خوش‌خط بودید؟ چون این باور در بین راست‌دستان وجود دارد که چپ‌دست‌ها معمولا خوش‌خط نیستند.

فکر می‌کنم خوش‌خط هستم. (با خنده) ولی راستش یکی از معضلاتی که همیشه در مدرسه داشتم یاد گرفتن خط و خوشنویسی با قلم بود؛ جهت برش قلم‌نی را برای افراد راست‌دست طراحی کرده‌اند، به همین دلیل من هیچ‌وقت نتوانستم خطاطی را یاد بگیرم.

نگاه دوستان و افراد راست‌دستی که با شما در ارتباط بودند به شما که با دست چپ کار می‌کردید و مشق می‌نوشتید، نگاه متفاوتی بود؟  

راستش نه. مخصوصا خانواده‌ام که به دلیل اینکه پدربزرگم هم چپ‌دست بود، شرایط من را می‌دانستند و  برای‌شان جا افتاده بود. آنها حتی به من سرویس  بیشتری می‌دادند و تشویقم می‌کردند که با دست چپ کارهایم را انجام دهم. با این‌حال شاید بعضی‌ها چپ‌دست بودن را به چشم یک اختلال در فرد نگاه کنند اما واقعیت این است که چپ‌دست بودن اختلال نیست و از خودمان تعریف نکنیم، می‌گویند چپ‌دست‌ها آدم‌های باهوش و خلاق‌تری  هستند.

صحبت از باهوش‌بودن شد و در واقع این نظریه وجود دارد که افراد چپ‌دست به این دلیل که از نیم‌کره سمت راست مغزشان استفاده می‌کنند، افراد باهوش‌تری نسبت به راست‌دست‌ها هستند. شما آدم باهوشی هستید یا در مدرسه شاگرد اول بودید؟

نه، هیچ‌وقت شاگرد اول نبودم! (با خنده) ولی به ورزش و نقاشی خیلی علاقه داشتم و همیشه در این دو درس نمره‌هایم خوب بود و در مسابقات جایزه و مدال می‌گرفتم. البته زمان دبیرستان رشته تجربی خواندم، اما دلم می‌خواست هنر بخوانم و شاید این هم یکی از دلایلی بود که در دوران دبیرستان خیلی نمره‌های خوبی از درس‌هایم نمی‌گرفتم.

پُزچپ دست بودنم را می دهم

شما چون با هنرهای تجسمی سر و کار دارید قطعا تا به حال از قیچی زیاد استفاده کرده‌اید. متاسفانه قیچی اساسا از آن دست ابزاری است که برای راست‌دست‌ها طراحی شده، با قیچی‌زدن مشکل ندارید؟

بله؛ قیچی، ناخنگیر و چاقو ابزارهایی هستند که همیشه با آنها مشکل دارم؛ چون موقع استفاده‌کردن جهت‌هایش را می‌چرخانم خیلی‌ها وقتی این ابزارها را در دستم می‌بینند، فکر می‌کنند کار عجیبی انجام می‌دهم! خود من هم وقتی قیچی را دست یک چپ‌دست می‌بینم، حس می‌کنم دستش یک فرم عجیبی دارد ولی خود من هم همان شکلی با دستم کار می‌کنم. منظورم این است کسانی که از دور می‌بینند برای‌شان عجیب است اما وقتی خودت این کار را انجام می‌دهی، عادت می‌کنی.

در بعضی از کشورها مثل انگلیس فروشگاه‌هایی وجود دارد که فقط ابزار مخصوص چپ‌دست‌ها را می‌فروشند؛ چون من راست‌دست هستم تا به حال به این موضوع دقت نکردم که در ایران هم چنین فروشگاه‌هایی مخصوص چپ‌‎دست‌ها وجود دارد؟

راستش نه من هم تا به حال ندیدم. شاید هنوز در ایران این موضوع جا نیفتاده است اما فکر می‌کنم با توجه به اینکه ١٥ تا ٢٠‌درصد از مردم جهان چپ‌دست هستند، فکر بدی هم نباشد که در ایران هم ابزارهایی مخصوص افراد چپ‌دست ساخته شود و فروشگاه‌هایی هم برای ما وجود داشته باشد. در ایران تعداد زیادی هنرمند چپ‌دست که کارهای تجسمی می‌کنند، وجود دارد؛ اگر کسی این ابتکار را به خرج دهد و برای این افراد ابزارهای مخصوص به خودشان را طراحی کند، فکر می‌کنم کارش با استقبال زیادی مواجه شود.

بر اساس یک پژوهش علمی افراد چپ‌دست نسبت به راست‌دست‌ها بیشتر تحت تاثیر ترس قرار می‌گیرند؛ مثلا می‌گویند افراد چپ‌دست وقتی فیلم ترسناک می‌بینند، بیشتر از سایرین می‌ترسند و این ترس چند روزی هم در ذهن‌شان می‌ماند. شما چطور، آدم ترسویی هستید؟

راستش در دوران کودکی خیلی دنبال هیجان بودم و فیلم ترسناک می‌دیدم ولی الان سال‌ها است که فیلم ترسناک ندیدم. ولی اصولا فیلم‌ها روی ذهن من تاثیر می‌گذارند حالا نه فقط در ژاتر وحشت حتی فیلم‌های درام یا جنگی هم تأثیر طولانی مدتی در من می‌گذارند.

شما ورزشکار هستید و مدتی هم عضو تیم والیبال هنرمندان بودید. چپ‌دست بودن در ورزش چطور است؟

در بعضی از ورزش‌ها چپ‌دست بودن یک ویژگی محسوب می‌شود. یادم است وقتی تنیس‌ بازی می‌کردم، مربی‌ام می‌گفت این ویژگی خوبی است که چپ دستی. در تیم والیبال هنرمندان هم یک دوره‌ای بودم و مشکلی با چپ‌دست‌بودن نداشتم. اما ورزش مورد علاقه خودم دو و میدانی است که از زمان مدرسه این ورزش را انجام می‌دادم و نیازی به دست ندارد. (باخنده)

می‌گویند افراد چپ‌دست، چپ پا هم هستند. شما چپ پا هستید یا نه؟

من هم شنیده‌ام که چپ‌دستی به چپ‌پایی ربط دارد ولی راستش من تا به حال ورزشی که نیاز باشد از یک پایم استفاده کنم، انجام ندادم که این موضوع را بفهمم. اما به نظر می‌آید چپ پا باشم چون کلا دست و پای چپم قوی‌تر از سمت راست بدنم هستند. حتی سایز مچ‌هایم یک مقدار از سمت راست بدنم درشت‌تر است.

 از بین بازیگر‌ها، بازیگری است که چپ‌دست باشد و شما برای معاشرت با او احساس راحتی بیشتری کنید؟

راستش الان خیلی حضور ذهن ندارم فعلا فقط کمند امیرسلیمانی در ذهنم است که با هم دوست هستیم.

خانم اسکندری واقعیت این است که گاهی راست‌دست‌ها حس برتری نسبت به افراد چپ‌دست دارند و اصولا همان‌طور که بحث شد دنیا دنیای راست‌دست‌ها است و دلیل اینکه ١٢ آگوست روز جهانی چپ‌دست‌ها نام‌گذاری شده همین است که این اقلیت همیشه از یک‌سری امکانات محروم بوده‌اند. دنیای راست‌دست‌ها از دید یک چپ‌دست چه شکلی است؟

من تفاوتی بین‌شان نمی‌بینم مگر اینکه از همان لحاظ علمی موضوع را نگاه کنیم که چپ‌دست‌ها افراد باهوش و خلاقی هستند (باخنده)؛ مثل بتهوون، چارلی چاپلین و حتی ارسطو و افلاطون. به‌ هر حال طرز فکر برتری راست‌دست‌ها  نسبت به چپ دست‌ها نگاه درستی نیست.

فکر می‌کنید چطور می‌توان دنیایی که مخصوص راست‌دست‌ها ساخته می‌شود را به ‌طور مساوی بین چپ‌دست‌ها هم تقسیم کرد؟

شاید همین کاری که شما می‌کنید و در رسانه به مردم آگاهی می‌دهید. راستش در خیلی از کشورها این فرهنگ جا افتاده است اما شاید همین الان که ما داریم با هم صحبت می‌کنیم خیلی از کودکان در نقاط مختلف جهان و حتی ایران به خاطر چپ‌دست بودن تحت فشار باشند و حتی وادارشان کنند که با دست راست بنویسند. امیدوارم یک روزی برسد که این فرهنگ در همه جای جهان جا بیفتد که چپ‌دست‌بودن یک ایراد یا معلولیت در فرد نیست و همه آدم‌ها با هر ویژگی که دارند با یکدیگر برابر هستند. امیدوارم روزی برسد که امکانات و خدمات و ابزارهای مخصوص چپ‌دست‌ها هم مثل خدماتی که برای افراد راست‌دست وجود دارد، در همه فضاهای شهری و عمومی وجود داشته باشد. همه شهروندان یک جامعه با هر نوع ویژگی که دارند حق دارند از امکانات متناسب و مساوی برخوردار باشند. با همه اینها من به چپ دست بودن افتخار می کنم و همه جا هم پُزش را  می دهم.