جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
کد مقاله: ۱۴۰۰۰۵۰۰۴۱

آشنایی با انواع دوتار و ساختمان این ساز

ساز دوتار,دوتار,ساختمان ساز دوتاردوتار دارای شکمی گلابی شکل و دسته‌ای نسبتاً دراز است
یکی از سازهای سنتی زهی زخمه ای، ساز دوتار نام دارد. این ساز از نظر شکل ظاهری به ساز تنبور شباهت دارد، عقیده ی اکثر افراد اینست که دوتار درواقع همان تنبور است. ساز دوتار و تنبور فقط از نظر ظاهر شبیه هم هستند و در عین حال تفاوت های بسیاری با هم دارند.

دوتار

امروزه در حوزه هایی همچون شمال خراسان در شهرهای بجنورد، شیروان، اسفراین، درگز و قوچان و جنوب و شرق خراسان در شهرهای قائنات، بیرجند، تربت جام، باخرز، کاشمر، خواف و سرخس و نواحی ترکمن نشین شمال شرق نظیر بعضی از مناطق استان مازندران، استان گلستان و بخش علی آباد کتول، ساز دوتار نواخته میشود. شکل و نحوه نوازندگی این ساز در نواحی مختلف، گوناگون است. ساز دوتار در کشورهایی مانند خاورمیانه، آسیای مرکـزی و شمال شرقی چـین دیده میشود. تـنـبـور خراسانی، به احتمال زیاد به عنوان جـد این ساز شناخته میشده که در کـتاب الموسیقی الخبر، فارابی در قـرن دهـم، شکـل این ساز شرح داده شده است.

تاریخچه ساز دوتار

قدمت ساز دوتار، چند هزار ساله می باشد. یکی از سازهای کهن در خاورمیانه و آسیای مرکزی ، دوتار میباشد که این ساز را می توان به عنوان مادر تنبور و سه تار شناخت.

ساختمان ساز دوتار

شکل ظاهری ساز دوتار به اینصورتست که شکمی به صورت گلابی دارد درحالیکه دارای دسته ای نسبتاً دراز میباشد و بر دسته آن حدود ۱۷ تا ۲۰ دستان بسته شده است. در نواحی مختلف جنوب ایران، بعضی از دوتارهای محلی، دستان ندارد. جنس سطح روی شکم دوتار از چوب می باشد. این ساز ۲ سیم دارد به همین خاطر، نام آن دوتار است و تارهایش به فاصله های مختلف کوک می شوند. دسته ی دوتار حدود ۶۰ سانتیمتر طول دارد و مجموعاً تمام ساز حدود یک متر طول دارد. در اجراهای رستاک در شمال خراسان و در موسیقی نواحی و محلی به خصوص در جنوب ایران از ساز دوتار استفاده میکنند. از نوازندگان مشهور خراسانی ساز دوتار می توان به محمد سلیمانی، قربان سلیمانی، ابراهیم شریف زاده، غلامحسین سمندری، غلامعلی پورعطایی، عبدالله سروراحمدی، عثمان محمدپرست و رمضان سلمانی اشاره کرد.

مقام های دوتار,تکنوازی دوتار,دوتار ترکمن از دوتار اغلب در موسیقی نواحی و محلی استفاده می‌شود

روش کوک کردن دوتار در فاصله چهـار یا پـنج میباشد که این روش در مناطق مختـلف کـمی با هـم متفاوت است. در ساختمان دوتار از دو نوع مختـلف چوب استـفاده شده است. با استفاده از چـوب درخت شاه توت، قسمت گـلابی شکـل آنرا ساخته اند و با استفاده از چوب زردآلو یا درخت گـردو، قسمت گـردنش را ساخته اند. طرز تهیه ی زه هـای این ساز در زمان قـدیم از روده حیوانات بود، در حالی که امروزه از طریق نایلون یا سیم های فولادی، آن را تـهـیه می کـنـند که در مقایسه با قبل هم از مقاومت بهتری برخوردار است و هـم ارزان تر است.

کوک های ساز دوتار

نوازنده ساز دوتار باتوجه به سلیقه اش ساز را کوک می کند و شروع به نواختن نت مورد نظرش میکند. با این که ساختار کلی دوتارهای موجود مشابه هم هستند ولی به عنوان مثال صدادهی دوتار قوچان در مقایسه با دوتار درگز متفاوت است. دوتار در شمال خراسان شامل دو کوک با نسبت چهارم و پنجم میباشد ، آهنگ های فارسی را در شمال خراسان با کوک پنجم اجرا می کنند. کوک چهارم را به نام کوک نوایی میشناسند درحالیکه نام کوک پنجم، کوک ترکی و کردی می باشد. آهنگ هایی که با کوک ترکی نواخته میشود شامل گرایلی، شاختایی، تجنیس، نالش، دوست محمد و غریب میباشد و با استفاده از کوک کردی می توان آهنگ های الله، مزار، درنا، لو، جعفر قلی را نواخت.

ثبت جهانی دوتار

در چهاردهمین اجلاس کمیته میراث بشری ناملموس یونسکو، هنر ساختن و نواختن دوتار در کلمبیا در لیست میراث جهانی ثبت شده است.

انواع دوتار

با توجه به مرزهای جغرافیایی، انواع دوتار به دوتار خراسان که شامل دوتار ترکمن و دوتار مازندران است، تقسیم میشوند و در شمال و شرق خراسان، نحوه در دست گرفتن و شکل ساز و سبک نواختن آن با هم فرق دارد.

* دوتار شرق خراسان:

جنس کاسه ی گلابی دوتار و صفحه ی چوبی روی این ساز شرق خراسان از چوب درخت توت تهیه شده است. با استفاده از چوب های محکم و مقاومی مانند چوب زردالو، عناب و سرخدار، دسته نسبتا بلند این ساز ساخته می شود. برای اتصال سیم ها با یک فاصله ای نسبت به صفحه به گوشی و سیم گر، از خرکی استفاده می کنند که جنس آن استخوان است و بر روی صفحه چوبی مورد استفاده قرار میگیرد. جنس سیم گیر این دوتار که در پائین صفحه چوبی به منظور اتصال یک سر سیم ها به آن قرار گرفته از فلز، چوب، شاخ قوچ و استخوان می باشد. جنس سیم ها از فولاد است در حالی که جنس دستان ها از نخ نایلونی است. چوب درختان گردو و زردالو برای ساخت دو گوشی کاربرد دارد. سیم ها با استفاده از دو گوشی به دور آن پیچیده و کوک میشوند.

اختلاف دو سیم در کوک دوتار شرق خراسان، به اندازه فاصله چهارم با یکدیگر می باشد. در دوتار شرق خراسان، تعداد دستان ها باهم متفاوت هستند. در زمان قدیم، نوازندگان دوتار شرق خراسان از سازهایی استفاده می کردند که ۹ دستان داشت، ولی دوتارهایی که نوازندگان امروزی استفاده می کنند ۱۳ الی ۱۷ دستان دارند. یکی از سازهای همراهی کننده آواز این منطقه، دوتار شرق خراسان نام دارد. دوتار درواقع یک ساز مجلسی محسوب میشود که کاربرد آن در مجالس شادی و دوستانه می باشد. معمولاً این ساز صرفا با ساز دایره همراه می شود.

مقام های دوتار,تکنوازی دوتار,دوتار ترکمنساز دوتار قدمتی چند هزار ساله دارد

نوازندگان ساز دوتار، تکنیک های مضراب تک، تسلسل یکنواخت شکل های ریتمیک و متریک، انواع ریز( تکرار سریع صدای واحد) را با استفاده از دست راستشان می نوازند. همچنین تکنیک های ویبراسیون عرضی، ویبراسیون طولی، کندن و گلیساندو را با استفاده از دست چپشان می نوازند. نوازندگان، هنگام انگشت گذاری با دست چپ برای نواختن این دوتار از انگشت شست استفاده نمی کنند.

* دوتار شمال خراسان:

ساز دوتار شمال خراسان، کاسه ی نیمه گلابی دارد که جنس آن از چوب توت میباشد و خرکی از جنس چوب عناب، زردآلو یا شاخ آهو، روی صفحه ی آن قرار گرفته است که این خرک وظیفه دارد با فاصله ی معینی از صفحه، سیم ها را به سیم گیر و گوشی ها متصل کند. جنس سیم گیر که در پائین صفحه ی چوبی قرار گرفته و برای اتصال یک سر سیم ها به آن میباشد از شاخ، استخوان یا چوب های محکم می باشد. دسته ی ساز دوتار شمال خراسان از چوب زردآلو یا عناب تهیه شده است. در بالای دسته، دو گوشی از جنس چوب زردآلو یا فلز قرار گرفته است که سیم ها را به دورش میپیچند و کوک می کنند. جنس سیم های این ساز از فولاد درست شده است. همچنین جنس دستان یا پرده های دوتار شمال خراسان از مفتول فلزی، زه یا نخ نایلونی میباشد و روی دسته ۱۲ پرده دارد.

نوازندگان شمال خراسان برای نواختن این ساز دوتار از مهارت خوبی برخوردارند. تنها تفاوت این ساز با دوتار شرق خراسان در اینست که از انگشت شست در هنگام انگشت گذاری برای سیم بم استفاده می کنند و انجام این کار باعث میشود که صدای این ساز با دوتار شرق خراسان فرق داشته باشد. اختلاف صدای کوک این ساز دو سیم به اندازه فاصله ی چهارم می باشد. حاج قربان سلیمانی یکی از بهترین نوازندگان دوتار شمال خراسان به شمار می رود.

* دوتار منطقه ترکمن گلستان:

جنس صفحه رویی و قسمت گلابی شکل دوتار منطقه ترکمن گلستان از چوب درخت توت و جنس خرک از چوب، جنس دسته از چوب زردآلو و توت، جنس سیم گیر از استخوان یا شاخ قوچ، جنس دستان از زه یا مفتول فلزی، جنس دو گوشی از چوب یا فلز برنج و جنس سیم ها از فولاد می باشد. کوک ساز دوتار منطقه ترکمن، بگونه ایست که اختلاف سیم ها با هم به اندازه فاصله پنجم است. معمولاً ۱۳ دستان بر روی دسته این ساز قرار گفته است. از مهم ترین سازهای همراهی کننده ی آواز این منطقه می توان به دوتار ترکمنی اشاره کرد. به نوازندگان دوتار منطقه ترکمن گلستان، باغشی یا بخشی میگویند. این ساز بر خلاف دوتار خراسانی معمولاً همراه با کمانچه است و به عنوان یک ساز مجلسی، مانند دوتار خراسان محسوب میشود. نظرلی محجوبی از معروف ترین نوازندگان دوتار منطقه ترکمن گلستان به شمار می رود.

انگشت شست دست چپ در نواختن ساز ترکمن گلستان، نقش تعیین کننده و پیچیده ای دارد. تکنیک های دوتار ترکمن گلستان با استفاده از دست راست شامل شلپه، آل ساق، چیرتیم و انواع ریز می باشد. همچنین تکنیک های دوتار ترکمن گلستان که از دست چپ استفاده می کنند شامل ناغما، ویبراسیون وکندن است. اختلاف صدای کوک این ساز دو سیم به اندازه فاصله ی پنجم میباشد ، نحوه ی کوک کردن این ساز به این صورت است که سیم اول دو بالای خط پنجم حامل( با کلید فا خط چهارم) و سیم دوم سل بین خط چهارم و پنجم حامل( با کلید فا خط چهارم) کوک می شوند. این ساز که یک ساز مجلسی به شمار میرود معمولاً بهمراه کمانچه می باشد.

تکنوازی دوتار,دوتار ترکمن,انواع دوتارنوازنده دوتار می‌تواند با توجه به سلیقه‌ی خود ساز را کوک کرده و نت مورد نظر خود را بنوازد

* دوتار منطقه کتول گلستان:

جنس بدنه گلابی دوتار منطقه کتول گلستان از چوب توت، جنس سیم گیر از شاخ یا استخوان، جنس صفحه ی رویی این ساز و خرک از چوب توت و گردو، جنس دسته ی ساز از افرا، جنس دستان از مفتول فلزی، زه، نخ نایلونی و یا سیم های مسی رشته ای و جنس دو گوشی از چوب افرا، گردو و یا زردآلو هستند، همچنین جنس سیم های این دوتار از فولاد تهیه شده است.

در مجالس عروسی و شادمانی، دوتار منطقه کتول مورد استفاده قرار میگیرد. اختلاف سیم های این ساز به اندازه فاصله پنجم می باشد. معمولاً بر روی دسته ی دوتار منطقه کتول گلستان، ۱۱ دستان قرار گرفته است. علی اصغر اصلانی کتولی یکی از نوازندگان معروف دوتار کتول گلستان است. طریقه نواختن ساز کتول گلستان به ساز ترکمنی شباهت دارد. براین اساس اختلاف صدای دو سیم به اندازه فاصله پنجم با هم دیگر می باشد.

* دوتار شرق مازندران:

جنس کاسه ی نیمه گلابی دوتار شرق مازندران از چوب توت می باشد. با استفاده از چوب توت و آزاد می توان صفحه رویی آنرا ساخت. جنس خرک این ساز که از چوب شمشاد، آزاد و توت تهیه شده، بر روی صفحه چوبی قرار گرفته است و روش اتصال سیم ها با فاصله از صفحه به گوشی و سیم گیر است. جنس سیم گیر از شاخ یا استخوان، چوب یا میخ فلزی میباشد و به آن، یک سر سیم ها را وصل میکنند. جنس دسته ی این ساز از چوب گردو، توت و آزاد می باشد. بالای دسته، دو گوشی از جنس چوب گردو و توت قرار دارد که سیم ها به دور آن پیچیده شده و ساز از این طریق کوک می شود. سیم های این ساز از فلز درست شده است. جنس دستان های این ساز از زه و مفتول فلزی میباشد که به تعداد ۸ عدد روی دسته قرار گرفته است.

روش نواختن ساز دوتار شرق مازندران مشابه دوتار ترکمن و شمال خراسان می باشد. نحوه ی کوک کردن این ساز به این صورت است که سیم اول دو بالای خط پنجم حامل( با کلید فا خط چهارم) و سیم دوم سل بین خط چهارم و پنجم حامل( با کلید فا خط چهارم) کوک می شوند. از این جهت اختلاف صدای دو سیم به اندازه فاصله پنجم است. معمولاً نواختن این ساز به تنهایی صورت میگیرد اما گاهی وقت ها آنرا بهمراه کمانچه، دایره و تنبک در برخی مجالس می نوازند. از مشهورترین نوازندگان این ساز می توان به رضا شکارچیان اشاره کرد.

دوتار ترکمن,انواع دوتار,تاریخچه ساز دوتارساز دوتار یکی از سازهای کهن در تمام خاورمیانه و آسیای مرکزی به شمار می رود

گردآوری: بخش هنر وسینما سرپوش

  • 10
  • 1
۵۰%
همه چیز درباره
نظر شما چیست؟
انتشار یافته: ۰
در انتظار بررسی:۰
غیر قابل انتشار: ۰
جدیدترین
قدیمی ترین
مشاهده کامنت های بیشتر
هیثم بن طارق آل سعید بیوگرافی هیثم بن طارق آل سعید؛ حاکم عمان

تاریخ تولد: ۱۱ اکتبر ۱۹۵۵ 

محل تولد: مسقط، مسقط و عمان

محل زندگی: مسقط

حرفه: سلطان و نخست وزیر کشور عمان

سلطنت: ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰

پیشین: قابوس بن سعید

ادامه
بزرگمهر بختگان زندگینامه بزرگمهر بختگان حکیم بزرگ ساسانی

تاریخ تولد: ۱۸ دی ماه د ۵۱۱ سال پیش از میلاد

محل تولد: خروسان

لقب: بزرگمهر

حرفه: حکیم و وزیر

دوران زندگی: دوران ساسانیان، پادشاهی خسرو انوشیروان

ادامه
صبا آذرپیک بیوگرافی صبا آذرپیک روزنامه نگار سیاسی و ماجرای دستگیری وی

تاریخ تولد: ۱۳۶۰

ملیت: ایرانی

نام مستعار: صبا آذرپیک

حرفه: روزنامه نگار و خبرنگار گروه سیاسی روزنامه اعتماد

آغاز فعالیت: سال ۱۳۸۰ تاکنون

ادامه
یاشار سلطانی بیوگرافی روزنامه نگار سیاسی؛ یاشار سلطانی و حواشی وی

ملیت: ایرانی

حرفه: روزنامه نگار فرهنگی - سیاسی، مدیر مسئول وبگاه معماری نیوز

وبگاه: yasharsoltani.com

شغل های دولتی: کاندید انتخابات شورای شهر تهران سال ۱۳۹۶

حزب سیاسی: اصلاح طلب

ادامه
زندگینامه امام زاده صالح زندگینامه امامزاده صالح تهران و محل دفن ایشان

نام پدر: اما موسی کاظم (ع)

محل دفن: تهران، شهرستان شمیرانات، شهر تجریش

تاریخ تاسیس بارگاه: قرن پنجم هجری قمری

روز بزرگداشت: ۵ ذیقعده

خویشاوندان : فرزند موسی کاظم و برادر علی بن موسی الرضا و برادر فاطمه معصومه

ادامه
شاه نعمت الله ولی زندگینامه شاه نعمت الله ولی؛ عارف نامدار و شاعر پرآوازه

تاریخ تولد: ۷۳۰ تا ۷۳۱ هجری قمری

محل تولد: کوهبنان یا حلب سوریه

حرفه: شاعر و عارف ایرانی

دیگر نام ها: شاه نعمت‌الله، شاه نعمت‌الله ولی، رئیس‌السلسله

آثار: رساله‌های شاه نعمت‌الله ولی، شرح لمعات

درگذشت: ۸۳۲ تا ۸۳۴ هجری قمری

ادامه
نیلوفر اردلان بیوگرافی نیلوفر اردلان؛ سرمربی فوتسال و فوتبال بانوان ایران

تاریخ تولد: ۸ خرداد ۱۳۶۴

محل تولد: تهران 

حرفه: بازیکن سابق فوتبال و فوتسال، سرمربی تیم ملی فوتبال و فوتسال بانوان

سال های فعالیت: ۱۳۸۵ تاکنون

قد: ۱ متر و ۷۲ سانتی متر

تحصیلات: فوق لیسانس مدیریت ورزشی

ادامه
حمیدرضا آذرنگ بیوگرافی حمیدرضا آذرنگ؛ بازیگر سینما و تلویزیون ایران

تاریخ تولد: تهران

محل تولد: ۲ خرداد ۱۳۵۱ 

حرفه: بازیگر، نویسنده، کارگردان و صداپیشه

تحصیلات: روان‌شناسی بالینی از دانشگاه آزاد رودهن 

همسر: ساناز بیان

ادامه
محمدعلی جمال زاده بیوگرافی محمدعلی جمال زاده؛ پدر داستان های کوتاه فارسی

تاریخ تولد: ۲۳ دی ۱۲۷۰

محل تولد: اصفهان، ایران

حرفه: نویسنده و مترجم

سال های فعالیت: ۱۳۰۰ تا ۱۳۴۴

درگذشت: ۲۴ دی ۱۳۷۶

آرامگاه: قبرستان پتی ساکونه ژنو

ادامه
دیالوگ های ماندگار درباره خدا

دیالوگ های ماندگار درباره خدا دیالوگ های ماندگار درباره خدا پنجره ای به دنیای درون انسان می گشایند و راز و نیاز او با خالق هستی را به تصویر می کشند. در این مقاله از سرپوش به بررسی این دیالوگ ها در ادیان مختلف، ادبیات فارسی و سینمای جهان می پردازیم و نمونه هایی از دیالوگ های ماندگار درباره خدا را ارائه می دهیم. دیالوگ های سینمایی معروف درباره خدا همیشه در تاریکی سینما طنین انداز شده اند و ردی عمیق بر جان تماشاگران بر جای گذاشته اند. این دیالوگ ها می توانند دریچه ای به سوی دنیای معنویت و ایمان بگشایند و پرسش های بنیادین بشری درباره هستی و آفریننده آن را به چالش بکشند. دیالوگ های ماندگار و زیبا درباره خدا نمونه دیالوگ درباره خدا به دلیل قدرت شگفت انگیز سینما در به تصویر کشیدن احساسات و مفاهیم عمیق انسانی، از تاثیرگذاری بالایی برخوردار هستند. نمونه هایی از دیالوگ های سینمایی معروف درباره خدا در اینجا به چند نمونه از دیالوگ های سینمایی معروف درباره خدا اشاره می کنیم: فیلم رستگاری در شاوشنک (۱۹۹۴): رد: "امید چیز خوبیه، شاید بهترین چیز. و یه چیز مطمئنه، هیچ چیز قوی تر از امید نیست." این دیالوگ به ایمان به خدا و قدرت امید در شرایط سخت زندگی اشاره دارد. فیلم فهرست شیندلر (۱۹۹۳): اسکار شیندلر: "من فقط می خواستم زندگی یک نفر را نجات دهم." این دیالوگ به ارزش ذاتی انسان و اهمیت نجات جان انسان ها از دیدگاه خداوند اشاره دارد. فیلم سکوت بره ها (۱۹۹۱): دکتر هانیبال لکتر: "خداوند در جزئیات است." این دیالوگ به ظرافت و زیبایی خلقت خداوند در دنیای پیرامون ما اشاره دارد. پارادیزو (۱۹۸۸): آلفردو: خسته شدی پدر؟ پدر روحانی: آره. موقع رفتن سرازیریه خدا کمک می کنه اما موقع برگشتن خدا فقط نگاه می کنه. الماس خونین (۲۰۰۶): بعضی وقتا این سوال برام پیش میاد که خدا مارو به خاطر بلاهایی که سر همدیگه میاریم می بخشه؟ ولی بعد به دور و برم نگاه می کنم و به ذهنم می رسه که خدا خیلی وقته اینجارو ترک کرده. نجات سربازان رایان: فرمانده: برید جلو خدا با ماست ... سرباز: اگه خدا با ماست پس کی با اوناست که مارو دارن تیکه و پاره می کنن؟ بوی خوش یک زن (۱۹۹۲): زنها ... تا حالا به زن ها فکر کردی؟ کی خلقشون کرده؟ خدا باید یه نابغه بوده باشه ... زیر نور ماه: خدا خیلی بزرگتر از اونه که بشه با گناه کردن ازش دور شد ... ستایش: حشمت فردوس: پیش خدا هم که باشی، وقتی مادرت زنگ می زنه باید جوابشو بدی. مارمولک: شاید درهای زندان به روی شما بسته باشد، اما درهای رحمت خدا همیشه روی شما باز است و اینقدر به فکر راه دروها نباشید. خدا که فقط متعلق به آدم های خوب نیست. خدا خدای آدم خلافکار هم هست. فقط خود خداست که بین بندگانش فرقی نمی گذارد. او اند لطافت، اند بخشش، بیخیال شدن، اند چشم پوشی و رفاقت است. دیالوگ های ماندگار درباره خدا؛ دیالوگ فیلم مارمولک رامبو (۱۹۸۸): موسی گانی: خدا آدمای دیوونه رو دوس داره! رمبو: چرا؟ موسی گانی: چون از اونا زیاد آفریده. سوپر نچرال: واقعا به خدا ایمان داری؟ چون اون میتونه آرامش بخش باشه. دین: ایمان دارم یه خدایی هست ولی مطمئن نیستم که اون هنوز به ما ایمان داره یا نه. کشوری برای پیرمردها نیست: تو زندگیم همیشه منتظر بودم که خدا، از یه جایی وارد زندگیم بشه ولی اون هیچوقت نیومد، البته اگر منم جای اون بودم خودمو قاطی همچین چیزی نمی کردم! دیالوگ های ماندگار درباره خدا؛ دیالوگ فیلم کشوری برای پیرمردها نیست سخن پایانی درباره دیالوگ های ماندگار درباره خدا دیالوگ های ماندگار درباره خدا در هر قالبی که باشند، چه در متون کهن مذهبی، چه در اشعار و سروده ها و چه در فیلم های سینمایی، همواره گنجینه ای ارزشمند از حکمت و معرفت را به مخاطبان خود ارائه می دهند. این دیالوگ ها به ما یادآور می شوند که در جستجوی معنای زندگی و یافتن پاسخ سوالات خود، تنها نیستیم و همواره می توانیم با خالق هستی راز و نیاز کرده و از او یاری و راهنمایی بطلبیم. دیالوگ های ماندگار سینمای جهان درباره خدا گردآوری: بخش هنر و سینمای سرپوش

ویژه سرپوش