لابراتوار چیست، كجاست و چه می‌كند؟

حوالی سال ۱۳۵۰ تصویری سیاه و سفید از سازمان وجود دارد كه فقط تپه است؛ خیابان ولیعصر(عج) هم فقط درخت‌هایش بوده. از جام‌جم فعلی فقط ساختمان ۱۳ طبقه معاونت سیما بوده و پشت آن. لابراتوار در آن سال‌ها در سوله قرار داشته است كه اكنون تعاونی و نیروی انتظامی فعلی قرار دارد؛ حدود سال‌ ۵۲ این چهارطبقه را برای لابراتوار و دستگاه‌های ظهور می‌سازند.

 از سمك عیار تا سیانور

اولین محصول رنگی كه در سازمان صداوسیما در این مركز تولید شده فیلم ۱۶‌میلی‌متری سمك عیار در سال ۱۳۵۳بوده، بعد از آن سلطان صاحبقران و در ادامه آثار ماندگاری كه از آن میان می‌توان به امیركبیر، بچه‌های مدرسه همت، بوعلی‌سینا، دلیران تنگستان، روزی روزگاری، هفت سنگ، هم‌شاگردی‌ها، كوچك جنگلی، سربداران، مریم مقدس، مردان آنجلس، بافته‌های رنج، شیخ مفید، بشارت منجی، روزهای به‌یادماندنی، حضرت یوسف(ع)، رقص پرواز، امام علی(ع)، من و دبورا، در چشم باد، هزاردستان، كیف انگلیسی، تفنگ سرپر و در مجموع ۲۵ اثر الف ویژه اشاره كرد؛ آثاری كه مراحل فنی و عملیاتی ظهور، تولید پوزتيوهای راش، قطع نگاتیو، ترنسفر، تهیه فاینال كار، تروكاژ و... آنها در لابراتوار انجام شده است. در خصوص آثاری همچون مختارنامه كه از تكنولوژی جدیدتری بهره برده است نیز كار اسكن، تصحیح رنگ دیجیتال و... آن در لابراتوار سازمان صداوسیما صورت گرفته است. تا‌كنون نیز امور فیلم‌های سینمایی مثل ایستاده در غبار، آخرین روزهای زمستان، سیانور و ماجرای نیمروز ۱ انجام شده و امسال هم پلان‌هایی جهت تحویل به عوامل فیلم ماجرای نیمروز ۲ اسكن شد.

پدرام عظیمی با مدرك دكترای شیمی كه در كنار وظایف سازمانی خود به تدریس در دانشگاه نیز مشغول است هم اكنون مدیریت این امور تخصصی را بر‌عهده دارد. او به تبدیل منابع به عنوان نیازی حیاتی اشاره می‌كند كه فواید بسیاری برای سازمان و تولیداتش دارد. عظیمی می‌گوید: در ابتدا لابراتوار زیر نظر معاونت فنی بوده سپس در سال‌های ۷۸ -۷۷ زیر نظر مركز تولید و فنی معاونت سیما قرار می‌گیرد. از سال ۹۵ تا‌كنون و با توجه به نیاز تبدیل فیلم‌ها كه در آن سال‌ها احساس می‌شد، مدیریت وقت سازمان تمركز خود را بر تبدیل منابع آرشیوی معطوف كرد؛ بنابراین لابراتوار به پیكره بخش آرشیو سازمان اضافه شد. ۱۲۰ هزار ساعت فیلم شامل فیلم‌های دفاع مقدس، مستندهای انقلاب اسلامی، سریال‌ها، تولیدات آموزشی و... در قطعات مختلف در آرشیو برای دیجیتالی شدن، موجود است.

لابراتوار به دلیل مسائل امنیتی كه سازمان دارد مورد توجه بسیاری از ارگان‌ها از جمله بنیاد حفظ و نشر آثار امام خمینی(ره)، حفظ و نشر آثار دفاع مقدس، صنایع نظامی و وزارتخانه‌های مختلف است. عظیمی در این‌باره توضیح می‌دهد: این مراكز علاقه‌مندند كه فیلم‌هایشان را در داخل سازمان تبدیل كنند، در كنار این‌كه خارج از سازمان هم دیگر لابراتوار فعالی وجود ندارد. لابراتوار وزارت ارشاد نیز فقط به تولیدات خود سرویس می‌دهد.

سال گذشته جشنواره‌ای در فرانسه برگزار شد كه از دانشگاه سازمان صداوسیما تقاضا كردند یك‌سری آثار برایشان ارسال كنند. پنج، شش فیلم از مستندسازان قدیمی و جدید كشور تبدیل و ارسال شد. این مساله برای كشور و سازمان بسیار خوب بود چون پس از نمایش تهیه‌كنندگان و كارگردانان مستندساز فرانسوی از تكنولوژی كه در این زمینه در كشور ما وجود دارد، تقدیر شد.

عظیمی درباره اثرات تحریم‌ها بر نگهداری و به‌روزرسانی دستگاه‌های قدیمی لابراتوار می‌گوید: اكثر تجهیزاتی كه در سازمان داشتیم در گذشته سرویس‌دهی آنها توسط شركت‌های خارجی صورت می‌گرفته، اما در حال حاضر این دستگاه‌ها هم به‌روزرسانی و هم نگهداری می‌شود و خوشبختانه این توانمندی در داخل كشور وجود دارد و این بومی‌سازی در اكثر دستگاه‌ها انجام شده است. یكی از محسناتی كه وجود داشته، این است كه امروز می‌توانیم از توانایی متخصصان داخلی استفاده كنیم، زیرا توانستیم اكثر تجهیزاتی كه داشتیم را بومی‌سازی كنیم. به غیر از دستگاه اسكنر كه یك تكنولوژی بسیار پیشرفته در دنیا داشته و نگهداری آنها شرایط خاص دارد؛ بقیه تجهیزات مثل اصلاح رنگ،PF  از لحاظ سخت‌افزاری تا جایی كه امكان داشت بومی‌سازی شده. در این امر دوستان فنی بسیار كمك كرده‌اند و جا دارد از ریاست محترم سازمان، معاونت فنی و مدیران ارشد حوزه ریاست كه پشتیبانی انجام داده‌اند تشكر كنم.

 چرخه تبدیل منابع در لابراتوار چگونه است؟

عظیمی می‌گوید: لابراتوار شامل ۲۵ بخش مختلف است كه این ۲۵ بخش شامل سه قسمت كلی می‌شود؛ آنالوگ، دیجیتال و پشتیبانی. بخش آنالوگ شامل واحدهای ظهور نگاتیو و پوزتیو، اتالوناژ، فیلم تمیز‌كن، چاپ، تروكاژ، قطع نگاتیو، كنترل كیفی، آپارات و آرشیو است. در بخش دیجیتال وقتی خروجی تصویر با كیفیت درخواستی آماده و همراه با صدای آن در واحد تدوین نسبت به تهیه نسخه نهایی قابل ارائه به شبكه اقدام می‌شود.

جهت حفظ سیستم‌های موجود نیازمند یك واحد پشتیبانی بودیم كه این واحد وظیفه‌اش نگهداری از سیستم‌های دیجیتال و آنالوگ و ارتقاي آن است.

او درباره تبدیل منابع صوتی بیان می‌كند: همراه با تبدیل تصاویر، صدای آنالوگ نیز تبدیل به دیجیتال می‌شود. امكان دارد بخشی از فیلم هنگام تدوین مجدد تغییر كرده باشد یا یك تكه از فیلم پریده باشد در این صورت نسخه‌هایی كه از آن فیلم موجود بوده را فراخوان می‌دهیم. مثلا از فیلم‌خانه یا آرشیوهای موجود استفاده می‌كنیم، سپس صدای آن را جدا كرده و روی فیلم قرار می‌دهیم.

 نگهداری منابع ارزشمند تصویری در آرشیو و لابراتوار

عظیمی توضیح می‌دهد: تا قبل از سال ۹۴ منابعی كه در آرشیو نگهداری می‌شدند از شرایط استانداردی برخوردار نبودند، بعد از آن با توجهی كه مدیران ارشد وقت و كنونی سازمان به حفظ و نگهداری منابع آرشیوی مبذول داشتند شرایط نگهداری آثار بهتر شده، اما به دلیل مدیریت‌های گذشته كه از منابع به خوبی نگهداری نكردند این منابع دچار آسیب شده است. منابع آنالوگ شامل نگاتیو، پزتیو و صدای اپتیك یا مگنت موجود در آرشیو سازمان یا سازمان‌ها و ارگان‌ها پس از مكاتبات لازم و دستور اقدام ابتدا پذیرش شده و بعد به واحد ترمیم سپرده می‌شوند. در این مرحله متخصصان ترمیم پلان به پلان و فریم به فریم فیلم‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهند. آسیب‌دیدگی‌های پرفراژ و حاشیه فیلم‌ها ترمیم می‌شوند و شاید این اتفاق برای هر فیلم سینمایی بسته به آسیبی كه دیده بین چند ساعت تا چند روز زمان ببرد. وقتی ترمیم انجام شد به قسمت فیلم تمیز كن منتقل و سپس بسته به نیاز فیلم یا به قسمت تله سینما رفته یا اسكن می‌شود.

او توضیح می‌دهد: وقتی فیلم اسكن می‌شود صدماتی كه از گذشته داشته مثل خط و خش، پریدگی رنگ و... موجود روی فیلم روی تصاویر دیجیتال انتقال پیدا می‌كند، بنابراین در این مرحله یعنی مرحله PF بازسازی به صورت فتوشاپ روی آن انجام می‌شود كه بسته به صدماتی كه فیلم دیده چون فریم به فریم آثار مورد بررسی قرار می‌گیرد و این امر زمانبر است. در مرحله تصحیح رنگ، رنگ تصاویر پلان به پلان اصلاح می‌شود. تصحیح رنگ یك فیلم حدود دو هفته و بازسازی یك تا شش ماه زمان می‌برد. ۳۳ قسمت سریال «ولایت عشق» در كمتر از یك سال با كیفیت ۲K  تبدیل شد.

 استحصال نقره در لابراتوار

جلوگیری از وارد شدن صدمه به آثار موجود یكی از اصلی‌ترین راهكارهای حفظ و نگهداری در لابراتوار فیلم است. به همین دلیل این كار نیاز به دانش روز دارد؛ عظیمی توضیح می‌دهد: متاسفانه در گذشته بین آرشیو و لابراتوار یك جدایی وجود داشته و آرشیو بسته به نیاز موجود تحت اجبار تبدیل منابعی را  كه لازم داشتند خودشان انجام می‌دادند. افرادی كه به فیلم‌ها دسترسی داشته‌اند تخصص لازم را نداشتند و بی‌محابا با دست بدون دستكش به فیلم دست می‌زدند. همین اتفاق چون عرق دست عوامل گوگردی دارد باعث آسیب رساندن به فیلم می‌شود، همچنین هنگام ریواند فیلم جهت تبدیل آسیب‌های زیادی به آن وارد كرده‌اند. از سه چهار سال گذشته به دلیل شرایطی كه به وجود آمده فیلم‌ها وقتی تمیز و ترمیم می‌شوند به صورت استاندارد بسته‌بندی شده و در قوطی‌های مخصوص قرار می‌گیرند و به آرشیو و مخزن با یك درجه حرارت مشخص منتقل می‌شوند.

 تدوین دوباره یك فیلم در لابراتوار

عظیمی ادامه می‌دهد: گاهی نسخه‌ای كه از فیلم تبدیل شده با نسخه‌ای كه قبلا تهیه شده متفاوت است و ممكن است بخش‌هایی حذف شده یا پلان‌هایی جابه‌‌جا شده باشد، بنابراین ما مجبور می‌شویم فیلم را بر مبنای نسخه درخواستی مجددا تدوین كنیم كه كار زمانبری هست. چندی پیش فیلم ۴۰ سالگی، مزد ترس و... را بر اساس همین الگو تدوین كردیم. طی این سه سال حدود پنج تا شش هزار ساعت تبدیل در این امور انجام شده است.

اولین سریال رنگی كه در سازمان كار شده سمك عیار است. عظیمی درباره تبدیل، اسكن و پخش آثار این چنینی می‌گوید: با این كار علاوه بر نشان دادن توانمندی سازمان در امر نگهداری و بازسازی نسخه‌های قدیمی یك اثر ماندگار، می‌توان به شناخت بافت فرهنگی دوران ساخته شدن فیلم نیز پی برد.

 نقش لابراتوار در اطلاع‌رسانی انقلاب اسلامی

عظیمی می‌گوید: مستند برای آزادی، به سوی آزادی، وقایع شش ماهه اخیر و تپش تاریخی، مستندهایی بوده‌اند كه از سال ۵۹ تا ۶۱ درباره وقایع انقلاب تولید شده و شبكه‌ها اكنون از آنها استفاده می‌كنند.

لابراتوار نقش اساسی در خصوص اطلاع‌رسانی در زمان انقلاب داشته و اولین خبر پیروزی انقلاب از همین جا بیرون می‌رود. در روزهای پیروزی انقلاب اسلامی گارد شاهنشاهی در سازمان مستقر شده بوده بنابراین مرحوم نثاری كسی بوده كه از رایزرهای تاسیسات فرار كرده و فیلم ریورسال خبری پیروزی انقلاب اسلامی را برای پخش به بیرون می‌رساند. اگر مستند وقایع شش‌ماهه اخیر را ببینید حضور تانك‌ها و گارد شاهنشاهی را در سازمان نشان می‌دهد.

 تعامل لابراتوار با معاونت‌های مختلف سازمان

در شرح وظایف كلی كه برای لابراتوار دیده شده تعامل با امور استان‌ها، معاونت برون‌مرزی، معاونت سیما و معاونت سیاسی وجود دارد. فیلم‌های بسیاری از شبكه‌های مختلف در داخل سازمان و خارج از آن برای تبدیل به لابراتوار آورده می‌شود.

عظیمی در توضیح بیشتر می‌گوید: لابراتوار تبدیل منابع را انجام می‌دهد اما اصل مطلب این است كه مستندساز اگر از بیرون درخواست منابعی داشته باشد با مكاتباتی كه انجام می‌دهد ارتباطش با اداره كل آرشیو برقرار می‌شود، سپس برای تبدیل منابع دستور صادر و امكان استفاده از منابع فراهم می‌شود. حساسیت‌هایی وجود دارد كه امیدوارم این حساسیت‌ها با نظام مندی جدیدی كه صورت می‌گیرد روند فعالیت مستندسازان را تسریع كند.