نقاره متشکل از دو طبل کاسه مانند است که کاسهٔ بزرگ تر آن صدای« بم» میدهدنقاره
ساز نقاره یا ناقاره، سازی ضربی به صورت طبل دوتایی میباشد که سطح یکی در مقایسه با دیگری کوچکتر است و هر دو با استفاده از دو چوب به وسیله یک نوازنده نواخته می شود. نقاره متشکل از دو طبل کاسه مانند است که کاسهٔ بزرگ تر آن صدای« بم» میدهد درحالیکه کاسه ی کوچکش صدای« زیر» می دهد. جنس کاسه های نقاره از مس یا سفال م باشد که با استفاده از پوست گاو یا گوسفند روی آن پوشیده شده است. ساز نقاره را برای نواختن، معمولاً روی یک پایه مخصوص می گذارند ولی در مجالس خانگی، آنرا بر روی قطعه فرشی می گذارند و برای کوبیدن بر روی آن از دو ترکهٔ نازک چوب استفاده می کنند.
انواع نقاره
ساز نقاره در نقاط مختلف ایران در انواع و اندازه های مختلف وجود دارد. در ادامه با انواع ساز نقاره آشنا شوید:
> نقاره قشقایی:
نقاره قشقایی به یک ساز کوبه ای و یک طرفه ای گفته میشود که شباهت بسیاری به دوسرکوتن مازندرانی ها ولی با اندازه ای بزرگتر دارد. جنس کاسه ی این ساز از فلز مس میباشد که با دو قطعه چوب نواخته می شود و حجم صدای بسیار بالایی دارد. این ساز در واقع همراهی کننده کرنا نوازان قشقایی است و در مناظقی مانند مناطق قشقایی نشین استان فارس و منطقه بویراحمد در همسایگی فارس به نواختن آن می پردازند.
ساز نقاره در نقاط مختلف ایران در انواع و اندازه های مختلف وجود دارد> نقاره شمالی:
ساز نقاره شمالی را در شمال ایران می نوازند و در استان مازندران، به نام محلی desarkutan شناخته میشود. به نقاره بزرگ تر، بم می گویند در حالی که به نقاره کوچکتر، زیل می گویند. بم حدود ۲۲ سانتی متر قطر دارد و زیل حدود ۱۶ سانتی متر قطر دارد. از پوست گاو برای هر دو نقاره استفاده می شود، اگرچه از پوست گراز در گذشته استفاده می شد. میله های چوبی این ساز حدود ۲۵ الی ۲۷ سانتی متر طول دارد. برای ضربه زدن به نقاره بزرگتر از چوب ضخیم تری استفاده می شود. قطر چوبها مابین یک الی یک و نیم سانتیمتر است. ساز بهمراهی یک یا دو ست از این ساز نواخته می شود و به صورت تکنوازی قابل استفاده نیست. ساز نقاره شمالی و سرنای مازندرانی با هم در اماکنی چون مراسم عروسی و فستیوال های ورزشی محلی کاربرد دارد.
> نقاره سنندج:
ساز نقاره سنندج در مقایسه با نوع شمالی کمی بزرگ تر است، گاه گاهی این ساز را به اسب میبندند و نوازنده بر اسب سوار میشود و با دست مینوازد.
> نقاره کرمان:
دو نوع نقاره در کرمان موجود است. جنس یکی از این نقاره ها سفال میباشد که در امیرآباد شول مرسوم است و جنس نقاره ی دیگر از فلز میباشد که در مناطقی مثل بابک و شهداد مورد استفاده قرار میگیرد. مردم کرمان در اصطلاح محلی به نقاره بزرگ، ناقاره و به نقاره کوچک، زیل می گویند.
> نقاره فارس:
نقاره فارس مانند نقاره سنندج و کرمان جفت است با این تفاوت که بزرگتر از آنهاست و در اندازه های هر یک نسبت به دیگری( قطر دهانه شان ۲۳، ۳۷ سانتیمتر است) اختلاف زیادتری وجود دارد. آن ها نیز به شکل خمره ای فشرده هستند. نقاره فارس به منظور ساختن نقاره های جدید، زمینه و مدل کاربرد دارد.
استفاده از شیپور و نقاره در روزگاران پیشین، در دربار شاهان مرسوم بود> نقاره مازندران:
نقاره مازندران نیز با نام دسرکوتن شناخته میشود. بدنه ی این نقاره از سفال ساخته شده ولی پوستش از پوست گاو می باشد که این پوست از مهم ترین پوست صدا های مناطق مرکزی مازندران به شمار می رود. نقاره در این مناطق بهمراه سرنا نواخته می شود. این ساز را در هنگام نواختن، یا زیر بغل یا روی زمین می گذارند و درغیر این صورت از گردن آویزان می کنند و روی آن با دو تکه چوب ضربه می زنند.
نقاره در استان مازندران بیشتر برای مراسمات شادی و عروسی مورد استفاده قرار میگیرد. از این نقاره در زمان گذشته در نقاره خانه استفاده می شد و در مراسم کشتی مازندرانی این نقاره را با سرنا می نوازند.
منسوخ شدن نقاره
این سنت قدیمی در دوران پهلوی با بی توجهی و گذر زمان از بین رفته است و اکنون بطور رسمی، صرفا در مشهد و در نقاره خانه حضرت امام رضا (ع) و با همان سبک و سیاق قدیمی در مواقع معین، بطور منظم و دایم نواخته می شود.
تاریخچه ساز نقاره
در زمان های قدیم، نقاره هم در مواقع جنگ و هم در مواقع صلح کاربرد داشت، یعنی یک ساز رزمی محرّک و شورآفرین در هنگام نبرد بوده که آنرا بر کوهان شتر می بستند و نقاره چی ها بر شتر سوار میشدند و در میدان جنگ این ساز را می نواختند و در موقع صلح در سورها و میهمانی ها بعنوان یک ساز بزمی بر گردن خود می آویختند یا روی جایگاه در محل های معینی قرار می دادند و ساز می زدند.
فضل بن روزبهان خنجی در کتاب مهمان نامه بخارا، در حالات محمدخان شیبانی، سلطان ماوراءالنهرکه مشهد و ناحیه طوس را به تصرف خود درآورده بود، چنین نوشت:
« سلطان تصمیم گرفت امام رضا را زیارت کند، از این رو با اعیان لشکر خود و قاضیان و محتشمان به مشهد رفت. با جمعی که قبلاً به مشهد رفته بودیم و مراسم استقبال را در آن جا فراهم کردیم. محلّی بر فوق بارگاه حضرت وجود دارد که نقاره حضرت امام را میزنند.
این متن بیانگر اینست که نقاره در قرن نهم و دهم نواخته میشده و برای نقارهزن ها، مکانی را در بلندی اختصاص داده اند.
ساز نقاره را برای نواختن، معمولاً روی یک پایه مخصوص می گذارنداستفاده از شیپور و نقاره در روزگاران پیشین، در دربار شاهان رای و مرسوم بود و هر بامداد و شبانگاه، در شهرها و بیابانها در کاخها و قصرها و محلهای اقامت حاکمان و امیران نقاره میزدند و از این طریق مردم را احضار و یا مرخص میکردند و نشان حاکمیت و اقتدار شاهان، طبل زدن و شیپور زدن بود. نواختن طبل و نقاره در ایران تا زمان قاجاریه ادامه داشت و حاکمان هم به هنگام معینی در مراکز استانها از آن استفاده میکردند و حتی تا اوایل قرن حاضر در مناطق شرقی کشور رایج بود.
وسایل نقاره زنی
در گذشته وسایل نقاره زنی شامل نقاره، دهل، سرنا و سنج بود و از کرنا در پایتخت استفاده می شد ولی کرنا و طبل از وسایل نقاره زنی آستان قدس رضوی محسوب میشود. چهار طبال در موقع اجرای مراسم، در سمت راست نقاره خانه( شمال) رو به گنبد مطلای امام و بر روی صندلی های کوچک می نشینند، شش کرنانواز به ترتیب در سمت چپ نقاره خانه( جنوب) در کنار سرنواز می ایستند و بصورت هماهنگ به نقاره نوازی می پردازند. از چهار نوع طبل در نقاره نوازی استفاده می شود که عبارتند از:طبل سرچاشنی، گاه بر گاه( گورگه، گورگ)، تخم مرغی و ساده( میانه).
مواقع نقاره نوازی در بارگاه امام رضا
اکنون غیراز ایام سوگواری و ماه های محرم و صفر، همه روزه در دو نوبت پیش از طلوع و غروب آفتاب، ساز نقاره در بیست دقیقه نواخته می شود. در جشن اعیاد نیز علاوه بر نوبت های معمول، به ترتیب دو یا سه نوبت بمدت یک ساعت پس از غروب و یک ساعت پس از طلوع آفتاب نقاره نوازی می شود. همچنين در ماه رمضان، شرایط نقاره نوازی به اینصورتست که یک نوبت نقاره سحر را در دو ساعت مانده به سحر و پس از اتمام مناجات موذنان به مدت نیم ساعت می نوازند و نقاره افطار، یک ربع پیش از غروب آفتاب نواخته می شود. نقاره خانه مشهد در جشن نوروز و زمان تحویل ساعت نیز مراسم اجرا می کند.
نقاره خانه مشهد در جشن نوروز و زمان تحویل ساعت نیز مراسم اجرا می کندگردآوری: بخش هنر و سینما سرپوش
- 10
- 1
