تئاتر خیابانی چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

تئاتر خیابانی از مشارکت گروه‌ها و نهادهایی شکل گرفته است که روحیه‌ای اعتراضی داشته‌اند

تئاتر خیابانی

به نوعی از تئاتر که اجرای آن در اماکن باز، نظیر خیابان ها، پارک ها و میدان ها انجام می شود؛ تئاتر خیابانی می گویند. اگرچه قدمت اجراهای خیابانی به چندین قرن میرسد ولی تئاتر خیابانی از سده نوزده و بیست بعنوان ژانری مستقل مطرح شد. در اکثر مواقع، درون مایه تئاتر خیابانی به رغم تئاتر کلاسیک، شامل مشکلات مردم عادی، مسائل جامعه و مشکلات زنان می باشد. لذا رواج یافتن تئاتر خیابانی برطبق نظر برخی از افراد، هم زمان با جنبش های اجتماعی سده بیستم مانند فمنیزم بوده است.

دوره گرد، نام اجراگران تئاتر خیابانی می باشد. تماشاگران، پول یا هدایایی مانند غذا یا نوشیدنی را به« دوره گردان» اهدا می کنند. تئاترهای خیابانی، اغلب در خیابان ها، مراکز خرید، پارکینگ ها و یا تقاطع ها و گوشه های خیابان اجرا میشود و شامل پرفورمنس های متحرکی است که در هنگام رژه یا اعتراضات یا در طول جشنواره ها اتفاق می افتند.

تاریخچه تئاتر خیابانی

همزمان با جنگ جهانی اول و انقلاب شوروی در اوایل قرن بیستم، نمایش های خیابانی در اروپا رواج پیدا کرد. هدف از اجرای چنین تئاتری تبلیغ و ترویج بود و عموماً قصد تبلیغ مواضع انقلاب را داشت. این روند، بعد از جنگ جهانی دوم در دهه ۱۹۵۰ میلادی، سیر نزولی یافت تا این که در اواخر سال های ۶۰ و ظهور رادیکالیسم در اروپا، جنبش دانشجویی فرانسه به آن جان تازه ای بخشید.

تئاتر خیابانی از این نظر با تئاترهای قبلی تفاوت داشت که اگر تئاتر خیابانی درزمان گذشته برای دفاع از پرولتاریا برخاسته بود ولی اینک بر ضدسرمایه داری جهانی سر برآورده بود. شکل گیری بسیاری از این نمایش ها بعد از جنگ ویتنام با هدف مخالفت با امپریالیزم جهانی بود و به تدریج ، تأثیرات سیاسی در این نمایش ها کم شد و دفاع از حقوق سیاهان، زنان و مخالفت با جهانی سازی، جایگزین آن شد. در حال حاضر ، تعداد اجراهای صحنه های تئاتر جهان به هزاران نمایش میرسد تا باطل را محکوم کنند و حق و معنویت از دست رفته بشر معاصر را آشکار کنند.

تئاتر خیابانی همواره در زندگی مردم حضوری پررنگ داشته است

تاریخچه تئاتر خیابانی در ایران

تئاتر خیابانی در ایران از سده بیستم رواج پیدا کرد. پایتخت تئاتر خیابانی ایران، شهر مریوان می باشد. تئاترهای خیابانی در ایران در ابتدا با نمایش های مذهبی شروع شد. از محبوب ترین و قدیمی ترین شاخه های هنر نمایشی در کشور میتوان به نمایش هایی نظیر تعزیه و پرده خوانی روحوضی اشاره کرد. تعزیه در دوره های تاریخی مختلف به دلایل سیاسی از سوی دولت ها سانسور و تحریم میشد ولی با این وجود، راهش را پیدا کرد و وارد دوره ی ما شد. تئاتر خیابانی باتوجه به نبود سالن های کافی یا هزینه بالای اجاره ها در ایران، به عنوان یکی از گزینه های هنرمندان مبتدی محسوب میشود.

به نوعی از نمایش که برخاسته از دل اقشار مختلف جامعه است و ظهور آن با انگیزه های درونی تیم بازیگران، صورت گرفت؛ تئاتر خیابانی می گویند. مثلا برخی از هنرمندان تا قبل از انقلاب، نمایش نامه هایی را برای انتقال اعتراض خود به وضع موجود در این موضوع می نوشتند و آنرا در خیابان ها برای مردم اجرا می کردند. این نوع نمایش، صدای اعتراض اقشار ضعیف جامعه در ایران و کل جهان بوده است. معمولاً براساس فهم مردم کوچه و بازار، متن و کارگردانی این نوع نمایش ها تهیه میشد.

ویژگی های تئاتر خیابانی

> تئاتر خیابانی در فضاهای عمومی، به ویژه خیابان، برگزار میشد.

> اغلب، تئاتر خیابانی بدون هیچ اعلام قبلی اجرا می شود.

> اکثر اوقات سناریوی تئاتر خیابانی از قبل، طراحی شده است ولی بداهه پردازی نیز صورت می گیرد.

> تئاتر خیابانی بعنوان یک اجرای تعاملی با مخاطبش در ارتباط است.

> تئاتر خیابانی شامل گستره عظیمی از موضوعات میباشد که رویکرد سیاسی و اجتماعی در آن موثراست.

> به ندرت، تنظیمات نور و صدا در تئاتر خیابانی انجام می شود.

> شما میتوانید در تئاتر خیابانی به صورت رایگان( و اغلب تصادفی) مشارکت کنید.

گونه های مختلف تئاتر خیابانی

* نمایش روزنامه ای:

گروه های تئاتری، بعد از کودتای ۱۹۶۸ در برزیل، دیگر نمیتوانستند بطور گسترده فعالیت کنند؛ به همین خاطر برای ارتباط با مخاطب از شیوه های جدیدی استفاده کردند که یکی از این شیوه ها نمایش روزنامه ای بود.

این نوع نمایش، دروغ های چاپ شده در روزنامه های کودتاچیان را افشا میکرد. درواقع مرز بین بازیگر و تماشاگر در نمایش روزنامه ای برداشته میشود و بازیگر با آشکار کردن حقیقت برای مخاطب، آن را به مخاطب منتقل می کند؛ همین طور به بازیگر تربیت شده نیازی نیست و هر کسی دارای یک نقش است و امکان اجرا در هر مکانی وجود دارد ، به این دلیل که هدفش این نیست که یک کار هنری و زیباشناسانه ارائه کند.

* چمدان صورتی:

از نمونه های جالب تئاتر خیابانی می توان به سناریوی« چمدان صورتی» اشاره کرد که اثر گروه تئاتر طبیعی است. تعدادی از افراد در این نمایش، با لباس‌های شیک و چمدان های صورتی روشن به خیابان ها یا ساختمان ها می روند. آنها به دنبال همراهانشان در اتوبوس ها، ایستگاه های تاکسی، مغازه ها و… می گردند، همراهانی که گمشان کرده اند.

تئاتر خیابانی منشأ باستانی دارد

آن ها در مکانی از پیش تعیین شده با کمک رهگذران، هم دیگر را ملاقات می کنند تا ادراک مردم برای لحظه ای نسبت به آن منطقه، تغيير کند و در رفتار روزمره، وقفه ای شکل گیرد؛ چون طنز این نمایش برای تمام مردم جهان ملموس است. در بیش از هفتاد کشور جهان،« چمدان صورتی» اجرا شده است.

* نمایش مجسمه:

افرادی با اهداف مشترک، مثلا بیکاران، افراد دارای مشکلات خانوادگی، افراد معتاد و... باعث تشکیل سوژه های اینگونه نمایشی میشوند.

گروهی از افراد در این تئاتر بعنوان تماشاگر و بازیگر محسوب میشوند، سپس با معرفی یکی بعنوان مجسمه ساز، از او تقاضای اعلام دیدگاه خود در مورد مسائلی همچون بیکاری، مشکلات خانوادگی، اعتیاد و... را دارند و آنرا به دیگران به صورت تابلو یا مجسمه نشان میدهند.

او میتواند به جای موم، خمیر یا گل از بازیگران استفاده کند. بازیگران دارای این نقش نباید حرکت و تحرکی داشته باشند، به این دلیل که از آنان مانند جسمی بیجان استفاده می شود.

* نمایش شورایی:

نمایش شورایی با پیروی از یکسری قوانین، اجرا میشود. نحوه ی اجرای مشکلات از طریق خواسته ها و اهداف مشترک گروه می باشد؛ یعنی سلیقه های گوناگون در گروه، موجب پرباری نمایش میشود. در واقع این نمایش، در اثر اهداف و خواسته های مشترک گروه( بازیگران و تماشاگران) اجرا میشود. به این صورت که در زمان شروع نمایش، هر جا که تماشاگری احساس کند که آرا و دیدگاه های بازیگران، مشکل مشترک را رفع نمیکند؛ نمایش را قطع کرده و خودش با قرار گرفتن در جایگاه تماشاگر، جایگزین کسی میشود که از نمایش خارج شده است. سپس این روند تا زمانی ادامه دارد که همه به یک نتیجه و روش مطلوب برسند.

مثلا اگر چند کارگر یا کارمند، قصد مذاکره با مدیر کارخانه در مورد اخراج یکی از همکاران خود را داشته باشند، باید قبلا این بحث را میان گروه امتحان کنند؛ یعنی یکی در نقش رئیس و دیگری در نقش کارمند اخراجی بازی می کند و تا جایی که به بهترین شیوه برخورد و گفتگو برسند این تمرین را تکرار می کنند، آنگاه یک کارگر یا کارمند اخراجی به تنهایی یا همراه چند همکار، به قصد مذاکره نزد رییس می روند.

تئاتر خیابانی گونه‌ای از تئاتر است که در اماکن باز اجرا می‌شود

گردآوری: بخش هنر و سینما سرپوش