نسترن کاشف-نقاش کسی است که بتواند عین واقعیت را نقاشی کند. کمال‌الملک کسی بود که به این وعده ضمنی، در طول هزار سال عمر تاریخ هنرهای تجسمی ایران وفا کرد. این‌ها، حرف‌های آیدین آغداشلو درباره کمال‌الملک نقاش مشهور ایرانی است که در سال‌های ۱۲۲۶ تا ۱۳۱۹ هجری شمسی روزگار گذرانده است.
نقاشی که نقاش نماند و در کنار ترجمه آثار ژان ژاک روسو، برای اولین بار توانست مدرسه صنایع مستظرفه را در کشور راه‌اندازی کند؛ مدرسه ای که پایه و اساس دانشکده هنرهای زیبا بود. در ادامه به چند ناگفته درباره زندگی او اشاره خواهیم کرد.
۵ سال برای نقاشی «تالار آیینه»
محمد غفاری معروف به کمال‌الملک، یکی از پرورش یافتگان دارالفنون بود که به واسطه استعدادش، به دربار ناصری راه یافت. در مدت اقامت او در دربار، شاه علاقه زیادی به او پیدا کرد و حتی مدتی در نقاشی، شاگرد او شد. کمال‌الملک طی این مدت، ۱۷۰ تابلو کشید که «تالار آیینه» گل سرسبدشان است. جالب این که این تالار را که یکی از تالارهای کاخ گلستان است، صنیع الملک-عموی کمال الملک- در سال ۱۲۵۳ ساخت و تزیینات آن هشت سال به طول انجامید. کمال الملک نیز، پنج سال برای کشیدن این نقاشی وقت گذاشت.
جهان‌گردی از پاریس تا بغداد
کمال‌الملک بعد از ترور ناصرالدین شاه، برای کسب تجربیات تازه در عرصه هنر، به اروپا رفت. سه سال در فلورانس، رم و پاریس زندگی کرد. او در این مدت به رونگاری آثار رامبراند، نقاش هلندی و تیسین، نقاش و نگارگر ایتالیایی پرداخت. رونگاری بر اساس طرح «دختران گدا» اثر بوگرو فرانسوی، یکی دیگر از آثار او در این دوره است. کمال‌الملک سال ۱۲۷۹ به دستور مظفرالدین شاه به ایران برگشت اما نتوانست با شاه جدید کنار بیاید؛ بنابراین به عراق رفت. پرده‌های معروف «زرگر بغدادی» و «میدان کربلا»، حاصل سال‌های زندگی او در عراق است.
از سکته تصنعی تا نابینایی کمال‌الملک
سرنوشت کمال الملک به اتفاقات عجیبی گره خورده است. او سال ۱۲۸۰ هنگام بازگشت به ایران، خود را به یک سکته تصنعی زد و با مرگ مظفرالدین شاه، سکته بازی را تمام کرد. اتفاق عجیب دیگر زندگی او، به سال‌های پایانی عمرش برمی‌گردد که طی یک حادثه، بینایی یکی از چشم‌هایش را از دست داد و به همین دلیل، دو تابلوی نقاشی او ناتمام ماند؛ نقاشی اول «پیرمرد در حال مطالعه» و نقاشی دوم «نمایی از کوه‌های شمیران» است. این دو اثر در سالن کمال‌الملک کتابخانه و موزه ملی ملک، به نمایش گذاشته شده است.
کشف تابلوی مخفی ۱۲۰ ساله
از کمال الملک نقاشی‌های ناشناخته‌ای هم به جا مانده است. یکی از این نقاشی‌ها «پورتیه» به معنای دربان است که ۱۲۰ سال پیش در اروپا توسط وی کشیده شد. کمال الملک این اثر را به ایران آورد و آن را به ابوالحسن صدیقی سپرد؛ اما از آن جا که اثر ذکر شده امضا و نامی نداشت، ناشناخته ماند و به صورت اتفاقی کشف شد. تابلوی «پورتیه»، در قطع ۵۰ در ۶۵ سانتی متر، با تکنیک رنگ روغن، روی بوم کار شده است. او این تابلو را به عنوان یکی از آخرین آثارش، در خیابان «پرت مایو» کوچه «قوآل» از دربان محل اقامت خود کشید.
- 13
- 6
