صطفی قاسمیان، خبرنگار روزنامه فرهیختگان نوشت: صنعت نمایش خانگی در ایران از نخستین روز‌های پیدایش، با شرکت‌هایی پا گرفت که غیردولتی و غیرحاکمیتی بودند. به دلایل مختلف که مهم‌ترین‌شان را می‌توان وجود سازمان صداوسیما با طیف مخاطب گسترده‌تر دانست، وزارتخانه‌ها و شرکت‌های دولتی ترجیح می‌دادند روی محتوای تلویزیونی سرمایه‌گذاری کنند و به همین دلیل، نمایش خانگی از حضور پررنگ شرکت‌های وابسته به دولت و حاکمیت خالی ماند. با این حال، ضعف تلویزیون طی سال‌های اخیر و همزمان با رشد و پیشرفت پلتفرم‌ها خصوصا در برقراری ارتباط با مخاطب شهرنشین طبقه متوسط و مهم‌تر از همه رونق ویژه اقتصادی در نمایش خانگی که امکان درآمدزایی را برای همه تولیدکنندگان فراهم می‌کرد، شرکت‌های دولتی را وسوسه کرد تا به این صنعت وارد شوند؛ تا جایی که حالا بخش قابل توجهی از محتوای در حال انتشار نمایش خانگی، در استودیو‌های وابسته به دولت/حاکمیت یا پلتفرم‌هایی با سهام دولتی تولید و منتشر می‌شوند. از قضا این ورود، طی روز‌های اخیر برخی حواشی را نیز به وجود آورده است.
تجاری‌سازی به سبک ایرانسل
چند روزی است از انتشار ویدئوی جنجالی خداداد عزیزی در رئالیتی‌شوی «سرگیجه» می‌گذرد. مرد سال سابق فوتبال آسیا، در این برنامه رفتار‌هایی از خود نشان داد که بسیاری از مخاطبان تقبیح کردند و سروصدای زیادی به راه انداخت. نکته‌ای که عده کمی به آن توجه کردند، سازنده برنامه بود: استودیو «ویستا مدیا» بازوی تولید محتوای ایرانسل یکی از دو اپراتور بزرگ تلفن همراه کشور که سال‌هاست به‌عنوان شرکتی خصولتی شناخته می‌شود و از قضا یک آقازاده مدیرعامل آن است. اینکه چرا یک شرکت خصولتی با چنین مختصاتی، باید دست به تولید برنامه‌ای بزند که لااقل در بخش‌هایی، دچار ابتذال می‌شود، سوال مهمی است که برخی پرسیدند، اما چندان مورد توجه واقع نشد. شرکت ویستا مدیای عصر جدید که پیشتر هم رئالیتی‌شوی مافیایی «ارتش سری»، سریال کودک و نوجوان «دیو و ماه‌پیشونی»، مسابقه «اسکار»، برنامه گفت‌وگومحور طنز «عیدی HD» را تولید کرده بود، الان هم جز «سرگیجه»، برنامه گفت‌وگومحور سینمایی «۳۵ میلیمتری» را در حال پخش دارد. همان‌طور که از عناوین مذکور مشخص است، همه محتوای تولیدی ویستا مدیا، محصولاتی در خور توجه، جذاب و سرگرمی‌محورند، اما در هیچ‌کدام نمی‌توان رد پای محتوای استراتژیک و ملی را دید. این درحالی است که همواره در توجیه ورود دولت به تولید محتوای فرهنگی (از سریال‌سازی در صداوسیما تا فیلمسازی در اوج و فارابی) گفته می‌شود غیرخصوصی‌ها برای محتوای استراتژیک و ملی هزینه می‌کنند که شاید به علت هزینه بالا و سود کم، برای بخش خصوصی جذابیتی نداشته باشد. این درحالی است که تردیدی نیست همه محتوای ساخته‌شده در ویستا مدیا، قابل تولید در بخش خصوصی است و تولید محصولات مشابه، پیش و پس از آن‌ها هم سابقه داشته است.
دومین پلتفرم همراه اول
اتفاق دوم این روزها، آغاز رسمی فعالیت دومین پلتفرم نمایش خانگی وابسته به همراه اول دیگر اپراتور بزرگ تلفن همراه و یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های خصولتی کشور است: «سینماهمراه» که از هفته گذشته و با اکران آنلاین اختصاصی یکی از آخرین فیلم‌های زنده‌یاد علی انصاریان آغاز به کار کرد. فیلمی به نام «بی پی ام بند» ساخته فرناز امینی محصول ۱۳۹۹ که تاکنون در صف اکران روی پرده قرار داشت و بالأخره در این پلتفرم به شکل اختصاصی اکران آنلاین شد. پلتفرم سینماهمراه محتوایی متفاوت نسبت به روبیکا دیگر پلتفرم همراه اول دارد و پیش از اولین فیلم اکران آنلاین، بیشتر محتوای خارجی منتشر می‌کرد. به نظر می‌رسد دور جدید فعالیت رسمی و قابل توجه سینماهمراه، با اکران آنلاین فیلم «بی پی ام بند» شروع شده است. جالب آنکه بهای بلیت اکران آنلاین این اثر ۵۰ هزار تومان تعیین شده که از بهای ۸۰ هزار تومانی بلیت اکران آنلاین در سه پلتفرم اصلی کمتر است. حالا همراه اول با دو پلتفرم روبیکا و سینماهمراه در عرصه نمایش خانگی حضور دارد و جالب اینکه در محتوای هردوی این سرویس‌ها نیز مانند مورد «ویستا مدیا»ی ایرانسل، رد پای محتوای ملی دیده نمی‌شود و به نظر می‌رسد هردو پلتفرم وابسته به همراه اول، تنها محتوای عامه‌پسند تجاری را منتشر می‌کنند. البته شاید مدیران این پلتفرم‌ها بگویند رسالتی برای تولید اثر ملی ندارند که آن بحث دیگری است.
اکران فیلم سینمایی در «شاد»
پیش از سینماهمراه، آخرین پلتفرمی که به جز فیلیمو، فیلم‌نت و نماوا که یک فیلم سینمایی را اکران آنلاین کرده بود، پلتفرم دولتی دیگری بود که در سکوت خبری فعالیت خود را آغاز کرد: «شاد»! اپلیکیشنی که با عنوان اختصاصی «شبکه آموزشی کودک» توسط روبیکا برای وزارت آموزش‌وپرورش، توسعه یافت و به پلتفرم رسمی این وزارتخانه برای تنظیم ارتباط آنلاین میان دانش‌آموزان، معلمان و وزارتخانه تبدیل شد، از مدتی پیش بخشی با عنوان فیلم و سریال راه‌اندازی کرده و محصولات کودک و نوجوان را در آن نمایش می‌دهد. اوایل زمستان سال گذشته، اپلیکیشن شاد فیلم سینمایی «لوپتو» (محصول حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی) را به صورت رایگان به اکران آنلاین اختصاصی درآورد و جالب آنکه برای این اکران، تیزر‌های تبلیغاتی بی‌شماری روی آنتن تلویزیون برد. بمباران تیزر‌های تبلیغاتی «لوپتو» در شبکه کودک، به قدری قابل توجه بود که شاید حتی برای فیلم‌های سینمایی روی پرده نیز اتفاق نیفتاده بود. این تیزر‌ها برای حدود دو ماه روی آنتن شبکه کودک می‌رفت و بعد از مدت کوتاهی که لوپتو به نزدیکی سقف تماشاگران خود رسید، کارکرد متفاوت و بی‌سابقه‌ای یافت: تبلیغ برای بخش فیلم و سریال شاد.
تلویزیون در اختیار دولتی‌ها
نکته جالب دیگر درباره پلتفرم‌های دولتی فیلم و سریال، آن است که تاکنون تنها این پلتفرم‌ها امکان استفاده از تبلیغات تلویزیونی را یافته‌اند. به جز بخش فیلم و سریال شاد که امکان استفاده از تبلیغات پرتعداد و بمباران‌طور تلویزیونی به آن داده شد، دیگر پلتفرمی که برای اکران آنلاین و دیگر محصولاتش حضوری پررنگ روی آنتن تلویزیون دارد، تلوبیون است. پلتفرمی متعلق به معاونت فضای مجازی صداوسیما که چه برای اکران آنلاین فیلم‌هایی، چون «منصور»، «موقعیت مهدی» و «درخت گردو» و چه برای بازپخش برنامه‌ها از بمباران تبلیغاتی لابه‌لای برنامه‌های صداوسیما برخوردار شد و البته امتیازات ویژه دیگری نیز دارد؛ مثل حضور مدیرانش برای تبلیغ روی آنتن تلویزیون و استفاده از نسخه کلین (بدون لوگو) و دوربین‌های متعدد در جریان مناظره‌های انتخابات ریاست‌جمهوری. روبیکا پلتفرم وابسته به همراه اول هم امتیاز تبلیغات تلویزیونی را داراست؛ چراکه از حدود ۵ سال پیش، بسیاری از برنامه‌های صداوسیمای ملی در روبیکا حضور رسمی دارند و آن را تبلیغ می‌کنند. همه این‌ها در شرایطی است که برای مدت‌ها، رقبای خصوصی این پلتفرم‌ها تلاش می‌کردند تا لابه‌لای برنامه‌های تلویزیونی، باکس‌های تبلیغاتی داشته باشند و امکان آن را نمی‌یافتند. این ماجرا در ابتدای روز‌های کرونا که فیلم سینمایی «خروج» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا و محصول سازمان اوج به‌عنوان اولین فیلم اکران آنلاین در تاریخ سینمای ایران به نمایش درآمد، حسابی سروصدا کرد. در آن زمان هم با وجود آنکه اکران آنلاین فیلم خروج امکانی برای خانه‌نشینی مردم در روز‌های کرونا بود و البته محصول شاخص طیف انقلابی سینمای ایران به شمار می‌رفت، صداوسیما امکان پخش تیزر‌های تبلیغاتی این فیلم را فراهم نمی‌کرد. با این حال پس از درخواست‌های اوج، درنهایت چند تیزر تبلیغاتی معدود برای این فیلم روی آنتن تلویزیون رفت که در آن هم لوگوی «ساترا» (سازمان کمترشناخته‌شده تلویزیون در آن زمان) به چشم می‌خورد، نه لوگوی فیلیمو و نماوا اکران‌کنندگان اثر. اتفاقی که بسیاری بیشتر تبلیغ ساترا دانستند تا فیلم مذکور! آش تبلیغات تلویزیونی پلتفرم‌ها حالا هم به قدری شور شده که در ماه‌های اخیر، فیلیمو، نماوا و فیلم‌نت برای آنکه بتوانند روی آنتن صداوسیما حضور داشته باشند، باکس‌های تبلیغات محیطی مسابقات فوتبال استقلال و پرسپولیس را می‌خرند و به هواداران سرخابی فوتبال، برای پیوستن به پلتفرم‌ها کد تخفیف می‌دهند!
همه رایگان‌ها دولتی‌اند
بعد دیگر ماجرا، قیمت‌گذاری‌ها در پلتفرم‌های دولتی و حاکمیتی است که به شکل محسوسی از رقبای خصوصی خود ارزان‌ترند. روبیکا به‌عنوان بزرگ‌ترین پلتفرم دولتی/حاکمیتی، برای مدت‌ها رایگان بود و حالا که از کاربران هزینه اشتراک اخذ می‌کند، با اشتراک ۵۰ هزار تومانی، یک‌سوم رقبای خود پول می‌گیرد. همین پلتفرم بود که در رقابت میان پلتفرم‌ها برای به دست آوردن حق پخش انحصاری پویانمایی بسیار محبوب «پسر دلفینی»، برنده شد و آن را به خلاف رقبای خصوصی، به صورت رایگان به اکران آنلاین درآورد. تلوبیون دیگر پلتفرم رایگان وی‌اودی نیز به صداوسیما تعلق دارد که درباره امتیازات ویژه آن میان رقبا، در بند بالاتر خواندید. جالب است بدانید سهامدار اعظم شرکت آسیاتک به‌عنوان مالک تماشاخونه اولین پلتفرم وی‌اودی مبتنی‌بر تبلیغات کشور، شرکت‌های وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام (ره) هستند. اگرچه بسیاری از کارشناسان معتقدند آسیاتک DNA یک شرکت خصوصی را داراست و مانند بقیه بازیگران دولتی بازار نیست، اما باز هم جالب توجه است که تک‌تک پلتفرم‌های رایگان شاخص در بازار وی‌اودی، وابستگی‌های واضحی به دولت/حاکمیت دارند.
ستاد اجرایی که بخش خصوصی نیست
همه آنچه در این گزارش ذکر شد، درحالی است که همگان می‌دانند رقابت بازیگران دولتی با بخش خصوصی، تاثیرات مخربی در اقتصاد کشور می‌گذارد؛ آن هم در بازار پلتفرم‌های پررونق وی‌اودی که شرکت‌های خصوصی (هرچند بعضا رانتی) از قدرت مانور زیادی برخوردارند و حتی می‌توانند محصولات تاریخی پرهزینه مثل «جیران» (فیلیمو) و «سووشون» (نماوا) بسازند. بدیهی است در چنین بازاری، نباید پلتفرم‌ها و استودیو‌های دولتی/حاکمیتی حضور داشته باشند، خصوصا وقتی قرار نیست محصولات استراتژیک و ملی بسازند و می‌خواهند با تولیدات تجاری، سلبریتی‌زده و عامه‌پسند به رقابت با بخش خصوصی بپردازند. جالب آنکه حضور پررنگ دولتی‌ها در بازار وی‌اودی، درحالی اتفاق افتاده که هنوز حدود ۷ ماه بیشتر از جمله تاریخی «ستاد اجرایی که بخش خصوصی نیست» از زبان رهبر انقلاب در نفی بخش خصولتی نگذشته است. تأسف‌انگیز آنکه در این جمله، به صراحت نام ستاد اجرایی فرمان امام (ره) سهامدار اصلی برخی از شرکت‌های یادشده در این گزارش آمده، اما از آن زمان هیچ اقدامی در خروج ستاد از شرکت‌های خصولتی مذکور انجام نشده و این شرکت‌ها همچنان به تصدی‌گری در صنعت نمایش خانگی می‌پردازند.
- 16
- 6
