یکی از جذاب‌ترین اخبار سینمای ایران در چند هفته اخیر خبر تولید فیلم جدید حمید نعمت‌الله است. فیلمسازی که در تمام دوران کارنامه خود نشان داده که عاشق قدم‌زدن در حیطه‌های تازه است و این‌بار هم قرار است در ژانر وحشت طبع‌آزمایی کند، با قاتل وحشی که ششمین تجربه او در سینماست. اما آیا تصمیم حمید نعمت‌الله می‌تواند به فرجامی درخور ختم شود؟ آیا سینمای ایران بالاخره شاهد یک فیلم ترسناک استاندارد خواهد شد؟
ژانر وحشت در ایران ژانر پرهواداری‌ست و فیلم‌های ترسناک همیشه به‌خصوص در بازار زیرزمینی دی‌وی‌دی‌های روز جزو پرفروش‌ترین‌ها بوده‌اند، اما به‌رغم وجود این‌همه طرفدار، تعداد آثار ترسناک سینمای ایران تاکنون حتی به تعداد انگشتان دو دست هم نمی‌رسد و جالب این‌که در میان این تعداد کم‌شمار یافتن فیلم جذاب حتی دشوارتر هم هست.
از سال ١٣٠٩ که نخستین فیلم ایرانی سینما ساخته شد، به این‌سو، شاید بتوان موفق‌ترین فیلم ترسناک سینمای ایران را شب بیست‌ونهم حمید رخشانی دانست، که با داستانی درباره آل و سایر خرافه‌های فرهنگ ایرانی توانست مو بر اندام تماشاگرانش سیخ کند، اما حتی این فیلم هم نتوانست غول مدفون فیلم ترسناک را در ایران بیدار کند و حتی کارگردان بدطالعش هم که زود درگذشت، در فیلم‌های بعدی‌اش سراغ این ژانر نرفت.
بعد از شب بیست‌ونهم؛ سینمای ایران یک‌بار دیگر در فیلم آل بهرام بهرامیان موتور محرکه ترس‌آفرینی آن فیلم موفق را که همان آل و دیگر خرافات پنهان در اذهان مردم بود، به کار گرفت، اما موفق نشد. مثل دیگر تجارب این سینما در ژانر وحشت، ازجمله رز زرد، خوابگاه دختران، اثیری، اقلیما، حریم، پستچی سه‌بار در نمی‌زند، پارک‌وی، خواب لیلا، زنگ‌ها، کلبه و حتی ماهی و گربه؛ با این‌که اغلب‌شان در ظاهر از مایه‌های سینمای وحشت در روایت داستان‌شان استفاده کرده بودند، اما هیچ‌کدام درنهایت نه به‌عنوان فیلم ترسناک شناخته شدند و نه این‌که تماشاگران را ترساندند.
نکته مهم این‌که انگار سینماگران ایرانی از این‌که فیلم‌شان ترسناک لقب بگیرد، خجالت می‌کشند و برای همین هم در جریان روایت به بیراهه می‌زنند. به این دلیل می‌بینیم که فیلم‌هایی با پتانسیل ترس‌آفرینی پر می‌شوند از انواع بیانیه‌های اجتماعی و سیاسی و حتی روانشناسانه؛ مثل اثیری، مثل پارک‌وی که می‌توانست یک اسلشر تکان‌دهنده باشد، مثل خوابگاه دختران که سرگردانی کارگردانش بین کمدی و ترس فیلم را به کاریکاتوری تبدیل کرد، مثل ماهی و گربه که ایده‌های فرمی کارگردان نفس فیلم را گرفت و مثل تمام فیلم‌های ترسناک دیگر این سینما...
اما چرا این اتفاق می‌افتد؟ چرا سینماگران ایرانی چنین کم سراغ فیلم‌های ترسناک می‌روند؟ و چرا در همین معدود تلاش‌ها هم هیچ‌گاه فیلم موفقی حاصل نیامده است؟
رضا درستکار منتقد سینمایی که آثار و مقالات زیادی در این زمینه دارد، اعتقاد دارد که «چون در سینمای ما تحلیل درستی از ژانر وجود ندارد، فیلمسازان ما از ژانر فقط ظاهر را می‌گیرند و به جهان‌بینی و مضمون و دیگر متعلقات هر فیلمی بی‌توجهی می‌کنند». به باور درستکار «فیلم ترسناک معنی دارد. وحشت ژانری‌ست که ریشه‌اش به اکسپرسیونیسم آلمان می‌رسد و البته مایه‌های فیلم نوآر را هم دارد. در ایران اما فیلم ترسناک را تلفیقی از لحظات ترسناک و کمدی می‌گیرند». درستکار تماشاگران ایرانی را هم از انتقاد بی‌نصیب نمی‌گذارد: «هم‌سنگ‌نبودن تخیل و رویا با واقعیت در تماشاگر ایرانی یکی دیگر از دلایل پانگرفتن ژانرهایی‌ست که با خیال و داستان سروکار دارند». به عقیده این منتقد سینمایی گذشته از آثار ابتدایی سامویل خاچیکیان چون دلهره و ضربی و..؛ «شب بیست‌ونهم حمید رخشانی موفق‌ترین فیلم ترسناک سینمای ایران است که با بهره‌گیری از مسأله خرافی آل لحظاتی جذاب خلق کرده»...
علی مصلح حیدرزاده منتقد و مترجم دلیل پانگرفتن فیلم ترسناک را در ایران بی‌تجربگی می‌داند: «ما تجربه و سنت ساخت فیلم‌های ترسناک را نداریم و به این دلیل صحنه‌های فیلم‌هایمان خنثی از آب درمی‌آیند...»
محمود پاک‌نیت بازیگر قدیمی هم «عدم تطابق فرهنگی مردم ایران با فیلم‌های ترسناک» را مشکل اصلی ژانر وحشت در سینمای ایران می‌داند: «سینمای ما کمترین تطابقی با سینمای وحشت ندارد، چون زندگی ما براساس احساسات و عواطف است و طبیعی است برایمان دراکولا محلی از اعراب نداشته باشد.»
بد نیست بحث را از زبان تهیه‌کننده‌ای به پایان برسانیم که خود در کارنامه‌اش فیلمی با مایه‌های وحشت دارد. جواد نوروزبیگی که پستچی سه‌بار در نمی‌زند را تهیه کرده، مشکل ژانر وحشت را نبود فیلمنامه می‌داند: «اگر سناریست‌ها بتوانند فیلمنامه جذابی در ژانر وحشت به وجود آورند، مخاطب هم به هرحال جذب خواهد شد». نوروزبیگی البته عقیده دارد که این اتفاق تاکنون رخ نداده و حداقل این‌که «من تا به امروز ندیده‌ام. یعنی بعد از پستچی... هر سناریویی در این ژانر خواندم، خوب نبود.»
آیا حمید نعمت‌الله می‌تواند فیلمش را در ژانری با این‌همه مشکل به ساحل آرامش برساند؟ باید منتظر ماند و دید.
- 11
- 2
