بهترین مستندهای تاریخ که حتما باید تماشا کنید (بخش اول)

یکی از منابع غنی برای یادگیری علاوه بر فیلم و سریال، مستندهایی است که این روزها به تعداد زیاد و با کیفیت بالا ساخته می‌شوند. برخی از این مستندها علمی و برخی دیگر جنبه سرگرمی دارند. تعدادی از آنها چنان کیفیت و محتوای با ارزشی دارند که از سوی آکادمی اسکار برنده شده‌اند و برخی هم به صورت سریالی حکایت‌های جذابی دارند.

آدمی نمی‌تواند در آن واحد تمام انسان‌های دیگر را ببیند و با تمامی شخصیت‌های روی کره زمین آشنا شود یا با آنها صحبت کند. به همین علت باید راهی برای تعاملات گسترده با دنیای پیرامون پیدا کرد و از نظرها و دیدگاه‌های ارزشمند دیگران نهایت بهره را برد.

با بهترین مستندهای تاریخ آشنا شوید

مستندها نشان دهنده جریاناتی فراتر از زندگی عادی ما هستند و موضوع‌هایی را به تصویر می‌کشند که در اطراف ما اتفاق می‌افتند. گاهی اوقات مستندها زندگی معمولی انسان‌ها را قاب می‌گیرند و با دوربین فیلم‌برداری و با اضافه کردن عناصری جذاب به آن، اثری شگرف و دیدنی خلق می‌کنند.

این آثار مهم و ارزشمند باعث می‌شوند تا دیدگاه بشریت نسبت به جهان اطراف متفاوت شود و نگرش آنها به زندگی تغییر کند. گاهی اوقات انسان امروزی در حصاری که خود ساخته، گیر می‌افتد و مستندها دقیقا راهی برای رهایی انسان از این وضعیت پیشنهاد می‌دهند.

مستند اگر خوب از آب دربیاید می‌تواند نگرش و جهان‌بینی ما را نسبت به عقاید کهنه قبلی تغییر دهد، می‌تواند با دگرگون کردن ایدئولوژی ما باعث شود نسبت به همه چیز شک کنیم و راه پیموده را از ابتدا طی کنیم. مستندها بر خلاف برخی از آثار سینمایی و سریالی سرگرم کننده، بیانگر واقعیات و جوهر زندگی هستند و آنچه تماشاگران را ترغیب به دیدن مستند می‌کند، حقایقی است که آشکارا فاش می‌سازند.

شاید باورتان نشود، اما در مستندها همه چیز واقعی است و مخاطب با این حجم از سادگی و واقعیت محض همذات‌پنداری می‌کند و تمام آنچه در مستندها رخ می‌دهد اعم از فیلم‌ها، صداها، گشت و گذارها و عکس‌ها روایتگر احساسی غیر قابل انکار هستند. مستندها حس صمیمیت را درون روح آدمی می‌دمند.

گاها پیش می‌آید که یک مستند خط سیری از پیش تعیین شده دارد و طبق آن جلو می‌رود؛ اما حتی در همین موقع نیز حس صمیمیت آن انکار نشدنی است. اگر جهان را به مثابه یک کل در نظر بگیریم، مستندها تکه‌هایی منحصربه‌فرد و خاص از آن را نمایش می‌دهند. این تکه‌های منسجم ولی خاص باید در زندگی ما نمود بیشتری داشته باشند تا بتوانیم در کنار فضای درام و گاهاً تخیلی فیلم و سریال‌ها نیم نگاهی نیز به واقعیات دنیای اطراف خود بیندازیم.

مستندها از دل دغدغه‌های فیلمسازان بیرون می‌آیند و ارتباط مستقیمی نیز با جهان‌بینی آنها دارند. از طرفی این آثار فاخر به نوعی فیلم‌های شخصی فیلمسازان محسوب می‌شوند. مستندها در سبک‌های مختلفی روی پرده می‌روند و برخی از آنها رئال یا واقع‌گرایانه و برخی دیگر روایتگر زندگی مدرن هستند.

همچنین مستندها دارای مضامین مختلف و متنوعی از قبیل سیاست، جامعه، حیات وحش و… هستند. امروز در این مقاله قصد داریم برخی از بهترین مستندهایی که تا به حال ساخته شده‌اند را مورد بررسی قرار دهیم. بنابراین با دنبال کردن این مطلب، بهترین مستندهای تاریخ را از دست ندهید.

۱. مستند سیاره زمین (Planet Earth)

کارگردان: شبکه بی بی سی

سال انتشار: ۲۰۰۶

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۹.۴

شاید بتوان گفت یکی از جذاب‌ترین مستندهایی که می‌توان درباره کره زمین و طبیعت آن پیدا کرد، مستند سیاره زمین است که توسط شبکه بی بی سی و واحد تاریخ طبیعی آن تهیه شده است. سیاره زمین یک مستند گران است و حدود ۶ سال طول کشیده تا ساخته شود.

خوشبختانه از تماشای این مستند خسته نخواهید شد؛ چرا که جزء به جزء آن جذاب و دیدنی است و حتی جوایز بسیاری نیز دریافت کرده است. برای مثال این مستند حیرت‌انگیز برنده ۴ جایزه امی شده و منتقدان بسیاری از آن به عنوان یک اثر فاخر و ارزشمند یاد کرده‌اند. از جمله مزایای این مستند می‌توان به تکنیک‌های خلاقانه و جدید در فیلم‌برداری، چشم‌اندازهای فوق‌العاده و داشتن لحن حماسی اشاره کرد.

از دیگر افتخارات این مستند می‌توان به قرار گرفتن آن در لیست ۱۰۰ برنامه تلویزیونی موفق قرن ۲۱ اشاره کرد. یکی از مهم‌ترین جلوه‌های این مستند می‌تواند وضوح و رزولوشن رنگ آن باشد که هر بیننده‌ای را در وهله اول مجذوب خود می‌کند. این مستند موفق شده نمایی جالب و دیدنی را از زمین و تمام آن چیزهایی که درون آن وجود دارد نشان دهد.

گفتنی است که گوینده این مستند دیوید اتنبرو است و به این اثر جذاب رنگ و بویی تازه بخشیده است. اتنبرو به ما نشان می‌دهد که روی کره زمین مناظر خیره کننده‌ای وجود دارد و چه حیف که نمی‌توانیم همه آنها را از نزدیک ببینیم. البته جای امیدواری است زیرا مستند مورد اشاره بعضی از صحنه‌های زیبای طبیعت را به تماشاگران نشان می‌دهد.

مستند Planet Earth یازده قسمت دارد و هر بخش از آن مربوط به یک زیستگاه متفاوت است. این مستند صاحب شهرت زیادی شده و بین تمام مردم جهان محبوب است. همچنین تاکنون کالاهای مختلفی مثل کتاب‌ها، کارت‌ها و لوازم‌التحریر مرتبط با سیاره زمین فروخته شده‌اند.

۲. مستند کیهان: یک اودیسه فضا-زمان (Cosmos: A Spacetime Odyssey)

کارگردان: —

سال انتشار: ۲۰۱۴

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۹.۳

مستندهای زیادی درباره کیهان ساخته شده که برخی از آنها شهرت جهانی دارند و میلیون‌ها بار دیده شده‌اند. یکی از آثار ارزشمند و مهمی که در سال ۱۹۸۰ میلادی توسط کارل سیگان منتشر شد، «کیهان: سفر شخصی» بود. پس از این که سیگان چنین اثری در مورد کیهان ساخت، تصمیم گرفت دنباله آن را با نام «کیهان: یک اودیسه فضا-زمان» بسازد.

Cosmos: A Spacetime Odyssey سیزده قسمت دارد و توسط دو اخترفیزیکدان به نام‌های نیل دگراس تایسون و آن درویان (همسر کارل سیگان) ساخته شده و از دو شبکه معروف فاکس قرن بیست و یکم و نشنال جئوگرافیک پخش ‌شده است. خوشبختانه این مستند ۱۳ قسمتی توانسته همان خط روند اصلی مستند قبلی را ارائه دهد و روح یکپارچگی آن مجموعه قدیمی را حفظ کند.

مستند «کیهان: یک اودیسه فضا-زمان» مجموعه‌ای حماسی است که رگه‌هایی از عرفان نیز در آن دیده می‌شود. با تماشای این مستند وارد دنیاهای جدیدی خواهید شد و زندگی انسان‌های روی کره زمین را در قلب ستارگان باستانی می‌بینید. مینی سریال مذکور در قالب یک مستند جذاب، موفق شده برنده جایزه تلویزیونی منتخب منتقدان شود.

همچنین از دیگر جوایز این مستند می‌توان به جایزه بهترین فیلمنامه غیر داستانی، صدا و موسیقی جوایز امی اشاره کرد. مستند کیهان یک اودیسه فضا- زمان توانسته نظر مثبت منتقدان را برانگیزاند و منتقدان از این اثر به عنوان یک اثر موفق یاد کرده‌اند که می‌تواند چشمان نسل جدید را رو به سوی پیروزی‌های بشریت، اشتباهات آنها و پتانسیل بی‌نهایت برای وصول به ناشناخته‌های دیگر باز کند.

لازم به ذکر است پس از پخش این مستند به علت وجود برخی از مولفه‌های ناخوشایند برای جامعه کاتولیک، نقدهایی به آن وارد شد و آنها عنوان کردند که برخی از روایات این مستند در باب پیدایش، مخالف با کتاب مقدس است.

۳. مستند بیتلز: برگرد (The Beatles: Get Back)

کارگردان: پیتر جکسون

سال انتشار: ۲۰۲۱

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۹

مستند «گروه بیتلز: برگرد» یکی از آثار معروف و محبوب درباره این گروه جذاب و دوست داشتنی محسوب می‌شود. اگر گروه بیتلز را نمی‌شناسید، پیشنهاد می‌کنیم همین الان با جستجوی چند آهنگ از آنها با این گروه افسانه‌ای آشنا شوید و تا پایان عمر به موسیقی حیرت‌انگیز آنها گوش دهید.

پیتر جکسون، کارگردان این مستند سعی کرده اثری دراماتیک خلق کند تا روح بیننده را قلقلک دهد و او را با زوایای مختلف زندگی هنری این گروه مأنوس سازد. در این مستند شاهد بررسی دقیق ساخت آلبوم Let It Be هستیم که آخرین اجراها و تمرینات این گروه افسانه‌ای را به تصویر می‌کشد.

مستند The Beatles: Get Back سه قسمت دو الی سه ساعته دارد و روایتگر زندگی روتین اعضای این گروه و روند ساخت آخرین آلبوم آنها است. به گفته پیتر جکسون این مستند ساخته شده از روی یک مستند دیگر است و مینی سریال او از روی تصاویر آرشیو شده آلبوم سال ۱۹۶۹ مایکل لیندزی تهیه شده است.

گفتنی است که آقای جکسون با دریافت حدود ۶۰ ساعت فیلم برداری و ۱۵۰ ساعت فایل صوتی موفق شد پس از گذشت ۴ سال سرانجام با ویرایش‌های کارگردانی خود، یک اثر فاخر تولید کند. مستند بیتلز در شبکه دیزنی پلاس تهیه شده و برای جهانیان اثری ارزشمند و میراثی جاودانه به حساب می‌آید.

گروه بیتلز و آثار آنها یکی از ماندگارترین قسمت‌های تاریخ موسیقی برای تمام مردم جهان است و این مستند تمام سعی خود را کرده تا این مهم را محقق گرداند. مستند مورد اشاره روایتگر پرده‌ای از موسیقی و برهه‌ای از زمان است که کسی جلودار این گروه راک افسانه‌ای نبود. خبر خوب این که طرفداران این گروه راک هم‌اکنون می‌توانند این اثر جذاب را تماشا کنند، چرا که پیتر جکسون سنگ تمام گذاشته و اثری به شدت دوست‌داشتنی تحویل جامعه موسیقی داده است.

۴. مستند جورج هریسون: زندگی در دنیای مادی (George Harrison: Living In The Material World)

کارگردان: مارتین اسکورسیزی

سال انتشار: ۲۰۱۱

میانین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۸.۱

یکی دیگر از مستندهای مربوط به موسیقی که برای علاقه‌مندان به آثار جورج هریسون و بیتلز می‌تواند جذاب باشد، مستند «جورج هریسون: زندگی در دنیای مادی» است. این مینی سریال را مارتین اسکورسیزی معروف ساخته و روایتگر داستان زندگی جورج هریسون است و زندگی او را از ورود به لیورپول تا آشنایی‌اش با جنبش کریشنا و تأثیر این فرقه بر موسیقی وی دنبال می‌کند. یکی از زیبایی‌های این مستند، صحنه ارتباط جورج هریسون با گروه بیتلز است که برای طرفداران هر دو غنیمت محسوب می‌شود.

یکی دیگر از موضوع‌هایی که در این مستند بدان پرداخته شده، فیلم‌هایی دیده نشده و مصاحبه‌هایی با دوستان و اطرافیان هریسون است. جالب اینجاست که همسر هریسون در ساخت این مستند با اسکورسیزی همکاری داشته و حتی هم‌راستا با تهیه این مجموعه کتابی را به همین نام به قلم پل آبرامز منتشر کرده است.

قبل از هر چیزی بیایید درباره علاقه مارتین اسکورسیزی به موسیقی و ساخت چنین اثری بپردازیم. مطمئنا برای اغلب تماشاچیان این مستند جای سوال است که کارگردان سینما را چه به ساخت مستندی مربوط به موسیقی؟ به هر حال اسکورسیزی عاشق موسیقی است و به عنوان کارگردانی زبده و خبره تمام تلاش خود را می‌کند تا با وسواس زیاد تصاویر بکر و جدیدی از هریسون را با موسیقی وی مخلوط کند و اثری شگرف به وجود آورد.

نکته جالب در این مستند ترتیب زمانی موسیقی جورج هریسون است. با این تکنیک جالب می‌توانیم روند تکاملی موسیقی هریسون را ببینیم. مستند مذکور یکی از جذاب‌ترین مستندهایی است که درباره هریسون و موسیقی وی ساخته شده، چرا که نشان دهنده لایه‌های شخصیتی او و تغییرات جالبی است که در زندگی‌اش سپری کرده است.

خوشبختانه نظر منتقدان درباره این اثر مثبت بوده، تا جایی که در شصت و چهارمین دوره جوایز پرایم تایم امی موفق شد ۶ نامزدی کسب کند و از بین این نامزدی‌ها جایزه بهترین کارگردانی نصیب «جورج هریسون: زندگی در دنیای مادی» شد.

۵. مستند شبگرد: شکار یک قاتل زنجیره‌ای (Night Stalker: The Hunt For A Serial Killer)

کارگردان: تیلر راسل و جیمز کارول

سال انتشار: ۲۰۲۱

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۷.۵

اگر علاقه‌مند به تماشای مستندها و فیلم و سریال‌های جنایی هستید که در آنها یک قاتل سریالی مخوف به کشت و کشتار می‌پردازد، پیشنهاد می‌کنیم به تماشای مستند «شبگرد: شکار یک قاتل زنجیره‌ای» بپردازید. این مستند یک مینی سریال است که توسط نتفلیکس و در ۴ قسمت ساخته شده و درباره قاتلی سریالی به نام ریچارد رامیرز است.

رامیرز ملقب به شبگرد بود و به طور معمول پیش از آن که خورشید طلوع کند و روز فرا برسد، قربانیان خود را به قتل می‌رساند. شخصیت‌های دیگری نیز به عنوان قاتلان پیچیده در دنیای سینما و مستند وجود دارند و یکی از آنها زودیاک و تد باندی است. این کاراکترها برای فیلمسازان اهمیت خاصی دارند، چرا که می‌توان روی آنها حساب ویژه‌ای باز کرد.

مستند مذکور نشان می‌دهد که پلیس چگونه یکی از مخوف‌ترین و بدنام‌ترین قاتلان سریالی را شکار می‌کند و در واقع جنایت‌های هولناک او را به تصویر می‌کشد. البته ناگفته نماند که مستند شبگرد بیش از آن که روی زوایای شخصیتی رامیرز کار کند به روند تحقیقات سالرنو و گاریلو می‌پردازد و روی آن تمرکز می‌کند.

این اثر جذاب، ولی ترسناک دربردارنده تمامی مصاحبه‌ها و گفتگوهایی می‌شود که در مورد قاتلی سریالی به نام رامیرز و قتل‌ها و تعرضاتش به قربانیان است. در آن زمان که شبگرد مشغول شکار قربانیان خود بود، مجریان قانون، خبرنگاران و مردم عادی در دل ترس و وحشت داشتند.

همچنین باید به این حقیقت اشاره داشت که آثار سینمایی زیادی درباره رامیرز ساخته شده، ولی مستندی که هم‌اکنون از آن صحبت می‌کنیم بهترین اثر موجود است. البته یکی از نقدهایی که به این مستند وارد است، نپرداختن کارگردان به زوایای روانشناختی اعمال این قاتل سریالی است. مستند «شبگرد: شکار یک قاتل زنجیره‌ای» در کل نقدهای مثبتی گرفت و تماشاگران زیادی شیفته آن شدند.

۶. مستند دیوید اتنبرو: زندگی در سیاره ما (David Attenborogh: A Life On Our Planet)

کارگردان: کیت شولی و جاناتان هیوز

سال انتشار: ۲۰۲۰

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۸.۹

مستند قالبی است که در آن کارگردان می‌تواند تمامی نگرانی‌ها و دل‌مشغولی‌هایش را در آن بریزد و به مخاطب خود عرضه کند. مستند «دیوید اتنبرو: زندگی در سیاره ما» از آن دسته مستندهایی است که در آن اتنبرو سعی می‌کند به عنوان یک شاهد عینی نگرانی‌هایش را در مورد وضعیت فعلی و آینده سیاره زمین بازگو کند.

همان‌طور که می‌دانید امروزه بشریت روی کره زمین دست به تخریب‌های بزرگی زده و اتنبرو از طریق این مستند قصد دارد این فجایع انسانی را درباره طبیعت به تصویر بکشد. در این مستند مکان‌های مختلفی روایت می‌شوند و اکوسیستم‌های طبیعی زیادی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

امروزه اگر دقیق‌تر به محیط پیرامون خود نگاه کنیم می‌بینیم که انسان‌ها دست به خرابی‌های گسترده‌ای زده‌اند و برای مثال صخره‌های مرجانی را نابود کرده و یخ‌ها را با فعالیت‌های بیش از حد خود ذوب کرده‌اند. از دیگر مسائل مهم و حیاتی برای ساکنان کره زمین، کمبود مواد غذایی است و در پی آن نابودی خاک! مستند زندگی در سیاره ما با دقت و وسواس زیادی به این نگرانی‌ها می‌پردازد.

پیشنهاد اتنبرو در این مستند برای برون‌رفت از این اوضاع نابه‌سامان، احیای گونه‌های زیستی مختلف و تنوع بخشیدن به آنها است. منتقدان بسیاری در سراسر جهان برای این مستند ایستاده کف زدند و نظرهای مثبتی درباره آن داشتند. در واقع جوهره این مستند، محکومیت انسان در برابر طبیعت است.

اثر مذکور نوعی تلاش برای نجات زندگی بشریت در شرایط کنونی است. انسان امروزه برای این که بتواند همچون هزاران سال قبل زنده بماند نیاز به محیط اطراف خود دارد. مستند دیوید اتنبرو نامزد جایزه بفتا شد و توانست جوایز دیگری نظیر جوایز فیلم‌های مستند بریتانیا و جوایز زیست محیطی پینکو را از آن خود کند.

۷. مستند زمینی‌ها (Earthlings)

کارگردان: شان مونسون

سال انتشار: ۲۰۰۵

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۸.۶

مستند زمینی‌ها یک اثر آمریکایی از شان مونسون است که گویندگی آن را بازیگر معروف هالیوود، واکین فینیکس بر عهده داشت. موضوع این مستند استفاده از حیوانات روی کره زمین برای مصارف انسانی است. از جمله اتفاقاتی که در این اثر می‌افتد می‌توان به پوشش گسترده فروشگاه‌های حیوانات خانگی، کارخانه‌های تولید توله سگ و غذا و پوشاک و تحقیقات علمی آنها اشاره کرد.

یکی از مهم‌ترین درونمایه‌های مستند زمینی‌ها، گونه‌گرایی است و این موضوع باعث شده تا درام غم‌انگیزی ساخته شود که تماشای آن دشوار باشد. مستند مذکور از فیلم‌های دوربین‌های مخفی بعضی صنایع جهان که به حیوانات متکی هستند استفاده می‌کند و روایت خود را پیش می‌برد.

مستند زمینی‌ها قرار بود یک فیلم سینمایی درباره پناهگاه‌های حیوانات و عقیم کردن حیوانات خانگی باشد و به مسائل و مشکلات آنها بپردازد، اما زمانی که کارگردان این مستند، شان مونسون متوجه مسائلی تکان دهنده شد، تصمیم گرفت اثر خود را به سمت و سویی دیگر ببرد و همین عامل باعث شد که ساخت زمینی‌ها حدود ۶ سال طول بکشد.

مشکل شان مونسون برای تهیه این مستند، فیلم‌برداری از صنایع مختلفی بود که طبیعتا اجازه فیلم برداری نمی‌دادند. این اثر به قدری جذاب از آب درآمده که واکین فینیکس در ستایش آن گفته: «شاید این اثر تنها فیلمی از من باشد که تا به این اندازه مرا تحت تأثیر قرار داده است.» از جمله جوایز این مستند می‌توان به برنده شدن جایزه بهترین مستند سن دیگو و بوستون اشاره کرد و واکین فینیکس نیز جایزه فیلم بشردوستانه را دریافت کرد.

۸. مستند چهره سکوت (The Look Of Silence)

کارگردان: جاشوا اوینهایمایر

سال انتشار: ۲۰۱۴

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۸.۳

یکی از غم‌انگیزترین کشت و کشتارهایی که تاکنون اتفاق افتاده به سال ۱۹۶۵-۱۹۶۶ بر می‌گردد. در این زمان در اقدامی ضربتی تمامی کمونیست‌های اندونزی قتل عام می‌شوند و چهره سکوت نیز مستندی درباره همین واقعه تلخ است. این مستند سعی می‌کند تمرکز خود را روی مردی بگذارد که در این قتل عام، برادرش را از دست داده و حالا پس از گذشت چند سال تصمیم می‌گیرد این سلسله قتل‌ها را مرور کند.

مرد اندونزیایی با این بهانه که می‌خواهد چشمان خود را معاینه کند به دیدار قاتلانی می‌رود که در این کشتار دست داشته‌اند و طی گفتگویی با آنها می‌خواهد بفهمد که آنها تا چه اندازه این واقعه را فراموش کرده‌اند. در واقع او می‌خواهد بفهمد که این قاتلان و شرکای آنها تا چه حد تلاش می‌کنند در پس سکوت قایم شوند.

مستند چهره سکوت موفق شد در نود و هشتمین دوره جوایز اسکار نامزدی بهترین اثر مستندی را کسب کند و همچنین در چند جشنواره دیگر اعم از برلین، بوسان و ونیز موفق به دریافت جایزه بهترین مستند شد. مستند مذکور آرام پیش می‌رود و تلاش می‌کند با دیدگاهی متفکرانه در مسیر حقیقت و عدالت قدم بردارد.

گفتنی است که چهره سکوت کیفرخواستی عمومی و خلاصه، اما محکم و باصلابت است که علیه شور ضد کمونیستی جهان به پا می‌خیزد. در مجموع تماشای این مستند می‌تواند در برخی صحنه‌ها سخت و طاقت‌فرسا شود، چرا که خواه ناخواه اثری غم‌انگیز و دردناک محسوب می‌شود.

۹. مستند زمستان در آتش: نبرد اوکراین برای آزادی (Winter On Fire: Ukrain Fight For Freedom)

کارگردان: اوگنی افینفسکی

سال انتشار: ۲۰۱۵

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۸.۳

همان‌طور که می‌دانید اوکراین بر سر مرزهای خود با کشورهای همسایه‌اش نظیر روسیه مشکل دارد و هم‌اکنون نیز این دو کشور درگیر جنگی شده‌اند که پایانی برای آن نیست. مستند «زمستان در آتش: نبرد اوکراین برای آزادی» یک مستند از شبکه نتفلیکس به کارگردانی اوگنی افینفسکی است و ناآرامی‌های بین سال‌های ۲۰۱۳-۲۰۱۴ را روایت می‌کند.

شیوه روایت این مستند مبتنی بر رویکرد زمانی و شهادت کسانی است که از این واقعه معترض بوده‌اند. در آن زمان دانشجویان و دیگر معترضان تنها خواسته‌شان این بود که بتوانند با اتحادیه اروپا تعامل برقرار کنند. مجموع این اعتراضات منجر به ایجاد اعتراضات سراسری در کیف معروف به یورو میدان شد.

نهایت این اعتراضات پیوستن شبه جزیره کریمه به خاک روسیه بود. مستند مذکور برای اولین بار در جشنواره ونیز به نمایش درآمد و در جشنواره تورنتو نیز موفق شد جایزه بهترین مستند را از نگاه مردم کسب کند. مجموع نقدهایی که به این مجموعه وارد شد، مثبت ارزیابی می‌شود و حتی در دوره جوایز اسکار توانست نامزد بهترین اثر در بخش مستند شود.

البته برخی از فرقه‌های نئونازی به علت نمایش چندین نماد از این فرقه انتقاداتی به این مستند وارد کردند و حتی شنیده‌ها حاکی از این است که افینفسکی برخی از عقاید و اظهارات خود پیرامون این اثر را حذف کرده است. مستندی که از آن صحبت می‌کنیم با تدوین، موسیقی و تصویربرداری فوق‌العاده‌ای ضبط شده است و سبک بصری فیلم تماشاگر را به شدت جذب خود می‌کند.

۱۰. مستند سیزدهمین (۱۳th)

کارگردان: آوا دوورنی

سال انتشار: ۲۰۱۶

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۸.۲

در قانون اساسی آمریکا و در سیزدهمین متمم آن این‌طور آمده که برده‌داری به هر شکلی غیر قانونی است. مستند «سیزدهمین» عنوان خود را از این متمم گرفته و به بیان دقیق شکاف‌های نژادی و عدالت در ایالات متحده آمریکا می‌پردازد. در واقع عقیده دوورنی در این مستند این است که برده‌داری در آمریکا تمام نشده و فقط شکل آن تغییر کرده است.

دوورنی توضیح می‌دهد که پس از پایان جنگ داخلی آمریکا پلیس تلاش کرده تا در زمینه دستگیری افراد فقیر توانمندتر شود و با جرم‌انگاری‌های بی‌خودی آنها را مجبور به کار کند. در مستند سیزدهمین تاریخچه‌ای از اقتصاد برده‌داری و قوانین نژادپرستانه بعد از جنگ داخلی و شیوه‌های نوین جایگزین شیوه‌های قدیمی را مورد بررسی قرار می‌دهد. دوورنی معتقد است که امروزه کار اجباری و اجاره محکومین به طرز فزاینده‌ای رو به رشد است.

جالب است که بدانید این اثر به صورت مخفیانه فیلم‌برداری شده و منتقدان نظرهای مثبتی درباره آن داده‌اند. از طرفی این اثر ارزشمند و ضد نژادپرستی موفق شده تا نامزدی بهترین فیلم مستند اسکار را از آن خود کند. در هر حال «سیزدهمین» تاریخ نژادی آمریکا و فجایع نوین آن را با روایتی متفاوت از آنچه تاکنون دیده‌ایم به تصویر می‌کشد. شاید به جرات بتوان گفت که تاکنون بدین حد به این موضوع پرداخته نشده است. البته این نکته را نباید از نظر دور داشت که عده‌ای بر این باورند که آمارهای موجود در این مستند غیر واقعی است.

۱۱. مستند معلم من اختاپوس (My Octapus Teacher)

کارگردان: جیمز رید و پیپا ارلیش

سال انتشار: ۲۰۲۰

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۸.۱

غواصی در اعماق آب‌های آزاد یکی از بهترین تجربه‌هایی است که می‌توان داشت. دوازده سال پیش آقای کریگ فاستر تصمیم گرفت به عنوان یک غواص وارد جنگلی سرد زیر آب‌های یک خلیج دورافتاده در شبه جزیره کیپ شود. این آب‌ها در منطقه حفاظتی پارک‌های ملی آفریقای جنوبی واقع شده است.

فاستر پس از شروع سفر خود به اعماق آب‌ها تجربیات خود را ثبت کرد و دیری نپایید که در این محیط جذاب و شگرف با یک اختاپوس جوان و کنجکاو آشنا شد. مستند معلم من اختاپوس در واقع روابط صمیمانه کریگ فاستر را با این اختاپوس به تصویر می‌کشد. لازم به ذکر است که این دو رفیق صمیمی حدود یک سال با همدیگر بودند.

در این مستند شاهد بازی کردن فاستر با این اختاپوس جوان هستیم و در این حین به او اجازه می‌دهد تا غذا بخورد و پس از همه این‌ها به تماشای خوابیدن این جانور می‌نشیند. طبق آنچه خود فاستر می‌گوید، این حیوان همچون یک مربی و معلم سرشار از آموزه است. به گفته او اختاپوس جوان در اعماق دریا درس‌هایی راجع به شکنندگی زندگی و ارتباط بشریت با طبیعت به او داده است.

گفتنی است که یک دهه طول کشیده تا این مستند آماده اکران شود و از نظر تاریخی اولین مستندی است که درباره طبیعت آفریقای جنوبی ساخته شده است. شبکه نتفلیکس عهده‌دار ساخت مستند معلم من اختاپوس بوده و تدوین و فیلم‌برداری آن در سطح خوبی قرار دارد. این اثر جذاب از دل طبیعت به خوبی نمایانگر رابطه انسان با حیوانات و طبیعت است و نمایشی فوق‌العاده درباره کره زمین و حس مادرانگی به ما می‌دهد.

خوشبختانه مهم‌ترین جایزه‌ای که این مستند دریافت کرده، اسکار سال ۲۰۲۱ بوده و در این آکادمی و مسابقه معتبر موفق شده برنده بهترین مستند سال شود. از طرف دیگر در برخی جشنواره‌های دیگر هم مانند جوایز آکادمی فیلم بریتانیا، جوایز بین‌المللی زیادی کسب کرده است.

۱۲. مستند آپولو ۱۱ (Apollo 11)

کارگردان: تاد داگلاس میلر

سال انتشار: ۲۰۱۹

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۸.۱

مستندهایی که درباره کیهان و سفر به اعماق فضا هستند حقیقتا جذاب و دیدنی از آب در می‌آیند. یکی از بهترین نمونه‌های این مستندها، مأموریت آپولو ۱۱ است که در زمان خود سر و صدای زیادی به پا کرد. در مأموریت آپولو ۱۱ نیل آرمسترانگ با خدمه خود به ماه سفر کرد و این‌گونه شد که اولین انسان روی ماه قدم گذاشت.

گفتنی است که مستند آپولو ۱۱ شامل صحنه‌هایی از این مأموریت و از فاصله ۷۰ میلی‌متری آنهاست و شخصیت‌هایی نظیر نیل آرمسترانگ و باز آلدرین در آن نشان داده می‌شوند. البته مجموع این مستند دارای مصاحبه‌های جدیدی نیست و همه چیز همانی است که پیش‌تر دیده یا شنیده‌ایم.

در واقع این مستند نه تنها بازیگر ندارد بلکه راوی هم ندارد و هیچ چیز آن فیلم‌ها بازسازی نشده است. کل مستند بر پایه صداها و تصاویر و فیلم‌هایی می‌چرخد که تاکنون هیچکس از وجود آنها مطلع نبوده است. احتمالا هدف کارگردان این مستند این بوده که بدون سوگیری و جهت‌دار شدن آپولو ۱۱ صرفاً وقایعی را به تصویر بکشد که پیش‌تر دیده نشده‌اند. این رویکرد آقای داگلاس میلر موجب جذابیت مستند شد.

مستند آپولو ۱۱ نظر مثبت منتقدان را در جشنواره ساندنس جلب کرد و خوشبختانه گیشه آن با فروش ۱۵ میلیون دلاری خاتمه یافت. همچنین این مستند موفق شد از مجموع جوایز مستند منتخب منتقدان، ۵ جایزه ببرد. البته بر اساس آنچه گفته شده همه آن چیزی در این مستند به نمایش در آمده مطابق با واقعیت نیست، ولی با این حال تأثیر شایان توجهی روی محتوا و درون‌مایه اثر نمی‌گذارد و به آن لطمه وارد نمی‌کند. در کل آپولو ۱۱ همچون واقعیتی که سال‌ها پیش به وقوع پیوسته، الهام‌بخش افراد زیادی شده و سعی می‌کند شگفتی و تعلیق را با یکدیگر در آمیزد و تماشاگر را با خود به دنیای ریاضی و فضا ببرد.

۱۳. مستند انفرادی آزاد (Free Solo)

کارگردان: جیمی چین، الیزابت چای

سال انتشار: ۲۰۱۸

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۸.۱

برخی مستندها تلاش می‌کنند تا نتیجه زحمات یک شخص خاص را به نمایش بگذارند و حالتی انگیزشی دارند. از جمله این مستندها می‌توان به انفرادی آزاد اشاره کرد که مستندی آمریکایی درباره فردی به نام الکس هانولد است. وی در تمام طول این مستند سعی می‌کند که برای صعود انفرادی خود از ال کاپیتال واقع در پارک ملی یوسمیتی بالا برود.

این مستند برای کسانی مناسب است که دلشان می‌خواهد آدرنالین خونشان بالا رود و به تپش قلب بیفتند. هانولد در طول این مستند جذاب بدون وسیله ایمنی و تنها با دست خود از صخره‌های عمودی بالا می‌رود تا به مقصد برسد. قابل توجه است که آقای الکس هانولد مشهورترین فردی است که توانسته بسیاری از قله‌های انفرادی جهان را بپیماید و نام خود را بر فراز آنها به حرکت در آورد.

حالا این صخره نورد معروف تنها نیاز داشته که از ال کاپیتال صعود کند تا قدرت و شهرت خود در این رشته را برای بار چندم به رخ بکشد. نخستین باری که این مستند به نمایش در آمد در جشنواره فیلم تورنتو بود و در همین جشنواره بود که مورد استقبال بی‌نظیر مردم واقع شد و توانست جایزه برگزیده مردمی را در بخش مستند کسب کند.

یکی از چالش‌های کارگردان این مستند و دیگر عوامل سازنده این بود که نکند هانولد جلوی دوربین سقوط کند و بمیرد. در واقع آنها در این پیامدهای اخلاقی و تصمیم‌های مهم مانده بودند و نمی‌دانستند باید چه کنند. سرانجام ۷۰۰ ساعت از هانولد فیلم‌برداری شد تا این که او موفق شد از این صخره نیز جان سالم به در ببرد.

گفتنی است که فیلم برداری توسط فیلم‌برداران کوهنورد ضبط می‌شد و در گیشه نیز حدود ۳۰ میلیون دلار فرخت. همچنین منتقدان زیادی این اثر را ستودند و نظر مثبتی در مواجهه با آن بروز دادند. مستند انفرادی آزاد خوشبختانه موفق شد که در نود و یکمین دوره جوایز اسکار جایزه بهترین فیلم مستند را کسب کند.

۱۴. مستند کالکتیو (Colective)

کارگردان: الکساندر نانائو

سال انتشار: ۲۰۱۹

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۸.۱

داستان مستند کالکتیو روایت جالبی دارد. در سال ۲۰۱۵ در یک کلوپ شبانه بزرگ به نام کالکتیو واقع در رومانی، آتش‌سوزی بزرگی رخ داد که نتیجه آن جان باختن ده‌ها تن از افراد حاضر در آنجا بود. همچنین علاوه بر کشته‌شدگان این مراسم موسیقی و شادی، حدود ۱۰۰ تن از آنها مجروح و دچار سوختگی شدید شدند.

گفتنی است که این اتفاق وحشتناک ماحصل یک مراسم جشن و موسیقی بود و متاسفانه تبدیل به یک عزای دسته جمعی شد. البته همه ماجرا این نیست و داستان اصلی و اتفاقات ناگوار بعدی تازه از اینجا شرع می‌شوند. مستند کالکتیو، روایتگر همین اتفاقات جذاب است که باید تماشاگر به پای تماشای آنها بنشیند.

تمام آن ۱۰۰ نفری که مجروح شده بودند در بیمارستان بستری شدند و متاسفانه طی هفته‌های بعدی از آنها ۳۷ تن دیگر مردند و در همین اثنا بیمارستانی که مجروحان در آن بستری بودند متهم به این شد که از مواد ضد عفونی کننده رقیق استفاده کرده و منجر به مرگ و میر آن ۳۷ تن شده است. از طرف دیگر اتهام دیگر بیمارستان این بود که چرا سیستم درمان بیماران را به آلمان منتقل نکرده است؟

متاسفانه همچون همیشه گروه زیادی از سیاستمداران کمر همت بستند و شروع به دروغ‌پراکنی کردند. مستند مورد بحث تلاش‌های مردمانی رنج دیده و مجروح را نشان می‌دهد که تلاش می‌کنند تا با سیستم درمانی سیاست‌زده و پوسیده کشور مبارزه کنند و حقشان را بگیرند.

تصویربرداری‌های مستند کالکتیو جذاب و خیره کننده از آب درآمده و نورپردازی کم‌جان است و گویی می‌خواهد بدین وسیله سیاهی و تاریکی را نشان دهد. در مجموع این اثر دردناک و تأمل‌برانگیر است و روح را می‌آزارد. این مستند در سال ۲۰۱۹ نامزد دریافت جایزه اسکار شد.

۱۵. مستند سرزمین عسل (Honeyland)

کارگردان: تامارا کوتوسکا

سال انتشار: ۲۰۱۹

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۸

مستند سرزمین عسل از آن دسته مستندهای آرامش‌بخشی است که باید با حوصله و از سر فرصت تماشا کرد و به حال چنین طبیعت و فضایی غبطه‌ها خورد. این مستند در لوکیشن مقدونیه و در روستایی کوهستانی فیلم‌برداری شده و ماجرای هاتیدزه موراتووا را روایت می‌کند؛ چرا که به عنوان تنها زنبوردار زنبورهای وحشی در این کوهستان فعالیت می‌کند.

خط سیر مستند نشانگر بعد و قبل از این است که همسایه‌ها در جوار خانه او ساکن می‌شوند و ماجراهای آنها را به تصویر می‌کشد. در ابتدا قرار بود که سرزمین عسل به عنوان یک فیلم کوتاه ساخته و تهیه شود، اما وقتی که گروه فیلمسازی با هاتیدزه ملاقات کردند نظرشان عوض شد و ذهنیتشان به سمت مستند بلند رفت.

در کل حدود ۳ سال طول کشید تا این مستند فیلم برداری شود و حدود ۴۰۰ ساعت راش نیز ضبط شد. از جمله مضامین و درون‌مایه‌هایی که فیلمساز این مجموعه مدنظر داشت می‌توان به مصرف‌گرایی، تعامل بشریت با اکوسیستم، بهره‌برداری از منابع طبیعی، از دست دادن تنوع زیستی، تغییرت آب و هوایی و موضوع‌های محیط زیستی اشاره کرد.

نهایت امر کارگردان تصمیم گرفت برای زیباتر شدن مستند و تمرکز بر عناصر زیبایی‌شناسانه آن هاتیدزه را با مادر مریضش وارد قاب دوربین کند. مستند سرزمین عسل در کنار نشان دادن روابط این زن با مادر و همسایگانش دارای لایه‌های عمیق‌تری است که در ژرف‌ترین قسمت آن می‌توان سنت و مدرنیته را یافت.

این اثر مورد توجه افراد زیادی قرار گرفت و یکی از کمیاب‌ترین آثاری است که هم طبیعت را نشان می‌دهد و هم دغدغه‌های انسانی را به اشتراک می‌گذارد. جهانیان به کرات این مستند را تحسین کرده‌اند و در نمایش و اکران آن در جشنواره ساندنس موفق شد سه جایزه از آن خود کند. همچنین در نود و دومین جایزه اسکار نیز نامزد دریافت دو بخش بهترین فیلم خارجی زبان و بهترین مستند شد.

۱۶. مستند ایکاروس (Icarus)

کارگردان: برایان فوگل

سال انتشار: ۲۰۱۷

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۷.۹

یکی از رایج‌ترین اتفاقاتی که در دنیای ورزش رخ می‌دهد، دوپینگ ورزشکاران برای مسابقات است. داستان ایکاروس حول محور همین مسئله می‌چرخد و روایت جذابی از آن دارد. برایان فوگل در این اثر تلاش می‌کند تا دست‌های پشت پرده دوپینگ‌های گسترده در مسابقات حساس را دنبال کند و آن‌قدر در این زمینه پیش می‌رود که با گریگوری رودچنکوف آشنا می‌شود.

رودچنکوف مدیر ملی ضد دوپینگ روسیه است و پس از روابط طولانی این دو شخص، گریگوری توضیح می‌دهد که روسیه در برنامه المپیک به دنبال دوپینگ بوده است. ایکاروس مستندی آمریکایی است که شبکه نتفلیکس سازنده آن بوده و برای اولین بار در جشنواره ساندنس به نمایش در آمده است. همچنین این مستند جذاب موفق شده جایزه ویژه هیئت داوران فیلم مستند را از آن خود کند.

همان‌طور که گفتیم، مستند ایکاروس اثری است که به دنبال دوپینگ در دنیای ورزش می‌گردد. کارگردان این اثر به خوبی می‌داند در کدام قسمت‌ها پای خود را از فیلم بیرون بکشد تا اثر دیدنی و جذاب شود. انتهای تماشای فیلم جایی است که مخاطبان از خود می‌پرسند، ایکاروس داستان چه کسانی هستند؟

سوالاتی که پس از تماشای این اثر به ذهن می‌رسد باعث می‌شوند تا لایه‌های دیگری از آن نمایان شوند. فوگل مستندش را طوری ساخته و کارگردانی کرده که با دیدن آن می‌گوییم چه کارگردان دلسوز و دل‌رحمی! خوشبختانه نقدهای این اثر مثبت و خواندنی بودند. همچنین در نودمین دوره جوایز اسکار، موفق به دریافت جایزه بهترین مستند شد. البته فوگل پس از دریافت این جایزه آن را به گریگوری رودچنکوف اعطا کرد؛ چرا که معتقد بود وی افشای بزرگی درباره روسیه کرده و هر آن در خطر قرار دارد.

۱۷. مستند دگراندیش (The Dissident‌)

کارگردان: برایان فوگل

سال انتشار: ۲۰۲۰

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۷.۹

همه ما به احتمال زیاد ترور و قتل خاشقچی را به یاد داریم. عربستان سعودی در یک اقدام ناجوانمردانه و ضد بشری این خبرنگار را به قتل رساند و حتی هیچ اثری از او به جا نماند. در آن زمان عربستان خاشقچی را کشت تا بتواند بدین ترتیب جلوی رسوایی‌اش را بگیرد و اوضاع بین‌المللی را به نفع خود پیش ببرد.

در کل محور اصلی این مستند راجع به وبلاگ‌نویس فعال سعودی، عمر عبدالعزیز است که به قتل رسید. کارگردان این اثر قصد دارد بررسی دقیقی درباره قتل وی داشته باشد و در اثنای این بررسی‌ها تلاش می‌کند به مضامینی در مورد آزادی بیان و نقش دولت‌ها در قبال این جنایت بپردازد.

مستند دگراندیش برای نخستین مرتبه موفق شد در جشنواره ساندنس به نمایش در بیاید، ولی موفق نشد روی پلتفرم خاصی بنشیند. در کل چون پلتفرم‌های آنلاین مختلف می‌دانستند که پخش چنین مستندی تبعات شدیدی ممکن است داشته باشد از قبول آن امتناع می‌کردند. این مستند به قدری هولناک است که هیچکس حاضر به قبول و پخش آن نشد. دگراندیش نشان می‌دهد در دنیایی که ثروت و قدرت حرف اول را می‌زنند، نه قانون می‌تواند کاری بکند و نه دولت‌های دیگر اقدامی انجام می‌دهند.

۱۸. مستند امی (Amy)

کارگردان: آصف کاپادیا

سال انتشار: ۲۰۱۵

میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: ۷.۸

همان‌طور که در ابتدای این مقاله گفتیم، برخی از مستندها دارای مضمون و درون‌مایه زندگی نامه و بیوگرافی هستند. مستند امی از آن دسته آثاری است که به زندگی امی واینهاوس می‌پردازد. این خواننده و ترانه‌سرای معروف که در سبک جاز و سول فعالیت می‌کرد مدت‌ها با الکل درگیر بود و نهایتا از مصرف بیش از حد آن مرد.

آصف کاپادیا پس از مرگ این خواننده تصمیم می‌گیرد زندگی او را در قالب یک مستند به تصویر بکشد. محتوای این مستند پیرامون مضمون‌هایی نظیر عشق، شهرت، اعتیاد و غیره است و طوری وانمود می‌کند که امی یک نابغه موسیقی است. مستند مذکور برای نخستین بار در جشنواره کن به نمایش درآمد و منتقدان از آن تعریف و تمجید زیادی کردند. نکته جالب اینجاست که این اثر ۳۳ بار نامزدی کسب کرد و از بین آنها ۳۰ جایزه کسب کرد که یکی از آنها جایزه بهترین فیلم مستند اسکار بود.

مستند امی در گیشه حدود ۲۴ میلیون دلار فروخت و این در حالی است که مجموع بودجه فیلم ۳ میلیون دلار بود. کارگردان امی برای این که مستندش خوب از آب دربیاید حدود ۱۰۰ ساعت مصاحبه با دوستان و خانواده امی واینهاوس انجام داد و این مصاحبه‌ها را با فیلم‌ها و ترانه‌های دیده نشده و شنیده نشده امی ترکیب کرد و روایتی جذاب از زندگی این نابغه موسیقی ارائه کرد.

نگاه این فیلم به زندگی صمیمانه است، ولی روایت غم‌انگیز و تراژیکی به زندگی نابغه موسیقی دارد. دیدگاه صادقانه این مستند به مولفه‌هایی همچون هنر، شهرت و اعتیاد قابل تقدیر است و از ابتدای ظهور و سقوط این خواننده معروف را به زیبایی به تصویر می‌کشد.