روزیاتو | در حالی که سریال‌های محصول کشور ترکیه بیشتر از دو دهه است که مورد توجه مخاطبان جهانی قرار گرفته‌اند، اما شاید به سبب زرق و برق زیاد این سریال‌هاست که سینمای قابل احترام ترکیه به توجهی که لایقش بوده نرسیده است. داستان سینما و مردم ترکیه یک داستان عاشقانه و طولانی است. از همان وقتی که در آخرین سالهای قرن نوزده میلادی سینما وارد ترکیه شد، می‌شد حدس زد که سینما و ترکیه برای هم ساخته شده‌اند.
البته اوضاع سینمای ترکیه در جهان آن‌قدرها هم بد نیست و در سالهای اخیر بارها و بارها کارگردانان ترک با نگاه زیبا و خاصشان به دنیا و زندگی و سینما توانسته‌اند جوایز فستیوال‌های معتبری را در دنیا از آن خود کنند و با این وجود کمتر سینمادوستی پیدا می‌شود که عقیده نداشته باشد حق سینمای این کشور بیشتر از این حرف‌هاست. در این مقاله قرار است همراه هم نگاهی بیندازیم به سینمای منحصربفرد کشور ترکیه و ۱۰ فیلمی از این سینما را با هم مرور کنیم که به عقیده بسیاری می‌توانند از نظر داستان، بازی و زیبایی بصری بهترین فیلم‌های دنیا را به چالش بکشند.
روزی روزگاری در آناتولیا (Once Upon a Time in Anatolia) | محصول سال ۲۰۱۱
روزی روزگاری در آناتولیا محصول هنر کارگردان مشهور ترکیه یعنی نوری بیلگه جیلان است و از نظر بیشتر منتقدان، برجسته‌ترین اثر او در سالهای اخیر به حساب می‌آید. این فیلم فوق‌العاده که بر اساس یک داستان واقعی ساخته شده موفق شد در فستیوال فیلم کن در سال ۲۰۱۱ مشترکا به جایزه گرند پری یا برترین فیلم از نگاه هیئت ژوری دست پیدا کند.
نیمه‌های شب است و گروهی از مردان مشغول جستجو برای یافتن بدن قربانی یک قتل هستند. این مردان از خود قاتل شنیده‌اند که جسم بی‌جان قربانی در چنین مکانی دفن شده و با این وجود با خود فکر می‌کنند که شاید اطمینانی به حرف و حافظه یک قاتل نباشد. آغازی باشکوه برای یک فیلم خوش‌ساخت که مطمئنا از تماشای آن پشیمان نخواهید شد.
چرا این فیلم فوق‌العاده است؟
فیلم‌هایی شبیه به روزی روزگاری در آناتولیا گویی یک یادآوری هستند، یادآوری برای اینکه فراموش نکنیم انسان بودن چه معنایی دارد. مخاطبان فیلم‌های قبلی جیلان او را استاد دیالوگ و محتوا می‌دانند و بدون شک این فیلم، اوج هنر این استاد است. در کنار همه این‌ها، بیشتر زمان این فیلم در مناطق روستایی ترکیه می‌گذرد و در نتیجه فیلم از نظر بصری بسیار زیباست.
اسبِ وحشی (ماستنگ) (Mustang) | محصول سال ۲۰۱۵
تمرکز اصلی فیلم ماستنگ بر روی موضوعی است که شاید برای ما مردم ایران هم قابل لمس باشد و آن زندگی کردن و بزرگ شدن به عنوان یک زن در مناطق روستایی آن‌هم در یک خانواده سنتی و متعصب است. داستان غم‌انگیز ماستنگ درباره پنج خواهر است. پنج خواهر یتیمی که توسط عمو و مادربزرگشان به سرپرستی پذیرفته می‌شوند.
پنج خواهر داستان البته قرار نیست طعم آرامش را بچشند و با وجود اینکه بعضی از آن‌ها هنوز در سن مدرسه هستند اما قرار و مدارها برای ازدواج همه آن‌ها گذاشته شده است. با این وجود دخترها قصد ندارند تسلیم سرنوشتی شوند که توسط بزرگترها برایشان نوشته شده و آنچنان که همه ما می‌دانیم این مقاومت برای آن‌ها پیامدهای تلخی خواهد داشت.
چرا این فیلم فوق‌العاده است؟
واقعیت این است که سرنوشت چنین دخترهایی در مناطق روستایی ترکیه معمولا توسط رسانه‌های این کشور بازتاب داده نمی‌شود و به همین دلیل روایت داستان دخترهایی که مجبور به ازدواج می‌شوند قابل تحسین است. ماستنگ در کنار داستان قدرتمند، واقعی و غم‌انگیزش، بازی‌های هنرمندانه‌ای هم دارد و البته این فیلم هم مانند روزی روزگاری در آناتولیا از نظر بصری بسیار زیباست.
زمان عشق ورزیدن (دوران عاشقی) (Time to Love) | محصول سال ۱۹۶۵
این فیلم یکی از کلاسیک‌های سینمای ترکیه به حساب می‌آید و از زمان انتشارش در بیش از نیم قرن قبل تا به امروز بارها و بارها الهام‌بخش کارگردانان جوان ترک شده است. مانند بیشتر فیلم‌های سینمای ترکیه، زمان عشق ورزیدن هم در فضایی بسیار زیبا فیلم‌برداری شده و داستان آن در یک جزیره اتفاق می‌افتد.
مخاطب در این فیلم با یک نقاش همراه می‌شود. نقاشی مغرور که در هنگام کار در خانه‌ای با یک تابلو روبرو می‌شود. تابلو در حقیقت پرتره یک زن زیباست و نقاش از لحظه‌ای که چشمش به تابلو و سوژه ناشناسش می‌افتد انگار در چاهی بی‌انتها سقوط می‌کند. قهرمان داستان در تب عشق زنی می‌سوزد که هیچ‌کس نمی‌داند کیست و آیا زنده است یا مرده. تماشای مردی که توسط یک عشق غیرممکن به نابودی کشیده می‌شود غم‌انگیز و البته برای مخاطب جالب است.
چرا این فیلم فوق‌العاده است؟
زمان عشق ورزیدن در زمان انتشارش توسط فستیوال‌های بین‌المللی نادیده گرفته شد اما این موضوع به این معنی نیست که با فیلمی قابل احترام طرف نیستیم. این فیلم را می‌توان داستان اشتیاقِ قدرتمندی دانست که هیچ‌گاه قرار نیست طعم رسیدن را بچشد، انتظاری که پایان خوشی در انتظارش نیست. اگر مشکلی با تماشای فیلم‌های سیاه و سفید ندارید قطعا از تماشای این فیلم لذت خواهید برد.
روی علف‌های خشک (About Dry Grasses) | محصول سال ۲۰۲۳
نوری بیلگه جیلان پس از کمی استراحت بالاخره در سال ۲۰۲۳ با فیلمی شاهکار به طول سه ساعت و سی دقیقه و نام روی علف‌های خشک به سینما بازگشت. داستان اصلی فیلم حول شخصیت یک معلم با نگاهی بسیار بدبینانه به دنیا به نام صامت شکل می‌گیرد و البته ماموریت اجباری او برای تدریس در منطقه‌ای دورافتاده در اطراف آناتولیا. جایی که در بیشتر زمان سال پوشیده از برفی سنگین است.
داستان روی علف‌های خشک فراز و فرودهای فراوانی دارد و اوضاع اصلا بر وفق مراد صامت جلو نمی‌رود. توجه زیاد او بر یک دانش‌آموز دختر برای او مشکلاتی ایجاد می‌کند. مشکلاتی که مانند یک گلوله برفی بزرگ و بزرگتر می‌شوند و در نهایت تمام وجوه زندگی صامت از روابط و احساساتش گرفته تا جهانبینی و اعتقادات را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
چرا این فیلم فوق‌العاده است؟
شما به عنوان مخاطب اصلا متوجه نخواهید شد سه ساعت و سی دقیقه چطور گذشته و در تمام مدت غرق در داستان مردی خواهید بود که انگار یک سفر روحانی را آغاز کرده است. مانند اغلب فیلم‌های جیلان، روی علف‌های خشک هم پر است از دیالوگ‌هایی که مانند شعر هستند و تصاویری که از نقاشی هم زیباترند. وقتی به این‌ها بازی خوب بازیگران را اضافه کنیم متوجه می‌شویم که با یک شاهکار دیگر از این کارگردان مشهور ترک روبرو هستیم.
لبه بهشت (The Edge of Heaven) | محصول سال ۲۰۰۷
اولین نمایش‌های فیلم لبه بهشت باعث به وجود آمدن موج‌هایی در فستیوال فیلم کن در سال ۲۰۰۷ شد و پس از آن این فیلم به تحسین شدن و درخشیدن در فستیوال‌های بین‌المللی ادامه داد. البته باید این نکته را در نظر داشت که داستان این فیلم نه در کشور ترکیه بلکه در کشور آلمان می‌گذرد اما درباره یکی از بیشمار مهاجر ترک است که در آرزوی زندگی بهتر به این کشور اروپایی نقل مکان کرده‌اند.
علی اکسو دقیقا یکی از همین مهاجرهای ترک ساکن آلمان است. او که همسرش را هم از دست داده به شدت احساس تنهایی می‌کند و این احساس پس از بازنشستگی تشدید هم می‌شود. علی با زنی ارتباط برقرار می‌کند که به فاحشگی مشغول است و به این زن پیشنهاد کمک مالی در مقابل رها کردن حرفه‌اش می‌دهد. زن قبول می‌کند و این رابطه نامتعارف زندگی علی و به ویژه رابطه او با پسرش را دچار مسائلی می‌کند.
چرا این فیلم فوق‌العاده است؟
به عنوان یک فیلم آلمانی/ترکیه‌ای، لبه بهشت از آن جهت که داستان تعداد زیادی انسان مهاجر را روایت می‌کند، قابل تحسین است. کارگردان در خلال روایت داستان اصلی، داستان‌های متعدد دیگری را هم تعریف می‌کند و در نهایت به شکل استادانه‌ای از تمام این داستان‌ها برای روایت داستان اصلی کمک می‌گیرد.
درخت گلابی وحشی (The Wild Pear Tree) | محصول سال ۲۰۱۸
درخت گلابی وحشی درحقیقت سومین فیلم از کارگردان مشهور ترکیه یعنی نوری بیلگه جیلان در این لیست است و این فیلم احتمالا قدرنادیده‌ترین اثر این کارگردان محسوب می‌شود. داستان اصلی درباره یک نویسنده است. نویسنده‌ای به نام سینان که با تمام شدن سالهای تحصیل در دانشگاه حالا باید به خانه برگردد و به ادامه زندگی پس از دانشگاه فکر کند.
سینان که کار نویسندگی را بسیار جدی گرفته مشغول تلاش برای چاپ اولین نمایشنامه‌اش است که با واقعیت تلخی روبرو می‌شود. سینان می‌فهمد در این سال‌ها پدرش با تصمیماتی که گرفته کل خانواده را به مرز ورشکستگی مالی رسانده است. این موضوع در کنار موضوعات دیگر سطح استرس و اضطراب سینان را به بالاترین حد ممکن می‌رساند.
چرا این فیلم فوق‌العاده است؟
البته که تمام آثار نوری بیلگه جیلان اثرهایی هنری به معنی واقعی کلمه هستند اما با این وجود احتمالا درخت گلابی وحشی به خاطر شخصیت اصلی و نحوه روبرو شدن او با زندگی از این نظر جایگاهی ویژه دارد. نویسنده یا هنرمندی که نگاهی متفاوت با اغلب مردم به مسائل زندگی دارد و از این جهت بسیار شبیه به فیلمنامه نویس همین فیلم است. فیلمنامه‌نویسی که با چشمان تیزش به خوبی معنای جوانی در ترکیه مدرن امروزی را به تصویر می‌کشد.
تابستان خشک (Dry Summer) | محصول سال ۱۹۶۳
این فیلم فوق‌العاده سیاه و سفید در حقیقت یکی از فیلم‌هایی به حساب می‌آید که در دهه ۶۰ میلادی به همت مارتین اسکورسیزی با هدف حفظ و کمک به سینما در سراسر دنیا ساخته شد. این فیلم که توسط متین ارکسان ساخته شده داستانی دارد که احتمالا برای بسیاری از کشاورزهای سنتی در جهان امروز به ویژه کشور خودمان، داستانی بسیار آشناست و آن داستان جنگ برای آب است.
مخاطب در این فیلم با کشاورزی همراه می‌شود که در تابستانی گرم و خشک به شدت از طرف رقیب و همسایه‌اش از نظر دسترسی به آب در مضیقه است و به همین دلیل تصمیم به احداث سدی در زمین خودش می‌گیرد. کشاورز که به توصیه‌های برادرش گوش نمی‌دهد درنهایت سد را می‌سازد و ساخته شدن سد آتش درگیری و دشمنی را در آن منطقه روشن می‌کند.
چرا این فیلم فوق‌العاده است؟
این فیلم از نگاه کسانی ساخته شده که معمولا در جریان اصلی سینما صدایی ندارند و آن هم قشر کشاورز و تلاش بی‌پایانشان برای سیراب کردن محصولات تشنه است. سازندگان فیلم البته در خلال روایت داستان اصلی از قدرت حرف می‌زنند و تاثیر عجیبی که می‌تواند بر شخصیت و نگاه یک انسان بگذارد.
راه (مسیر) (Yol) - محصول سال ۱۹۸۲
این فیلم که با نام The Road در دنیا شناخته شد احتمالا یکی از پرحاشیه‌ترین فیلم‌های تاریخ سینماست. داستان از این قرار است که کارگردان این فیلم یعنی ییلماز گونِی در زمان ساخت این فیلم در زندان بود. ییلماز موفق شد از زندان و پس از آن از کشور ترکیه فرار کند و فیلم را هم با خود به کشور سوئیس برد.
داستان فیلم به زمانی بسیار پرماجرا از تاریخ معاصر ترکیه می‌پردازد، زمانی که از نظر سیاسی و اجتماعی دوره‌ای بسیار خاص بود. داستان فیلم به کودتای سال ۱۹۸۰ ترکیه و تاثیرات متفاوت و متنوع آن بر مردم اشاره می‌کند. سازندگان این فیلم درحقیقت تاثیر این اتفاق سیاسی را از نگاه زندانی‌های سیاسی روایت می‌کند که به صورت موقت در بیرون از زندان به سر می‌برند.
چرا این فیلم فوق‌العاده است؟
این فیلم از هر نظر فیلمی بسیار جنجالی محسوب می‌شود. از کارگردانی که به عقیده بسیاری به خاطر جهت‌گیری و گرایشات سیاسی‌اش به زندان افتاد گرفته تا داستانش که به یکی از پربحث‌ترین اتفاقات ترکیه مدرن می‌پردازد. با وجود همه این‌ها ما با فیلمی بسیار قدرتمند و تاثیرگذار روبرو هستیم، فیلم قدرتمندی که به مسائل و موضوعاتی می‌پردازد که برای مردم بسیاری از کشورهای دنیا قابل لمس و قابل فهم است.
سیواس (Sivas) | محصول سال ۲۰۱۴
سیواس در حقیقت نام یک سگ است. سگ بینوایی که برای مبارزه و جنگیدن با دیگر سگ‌ها تربیت شده است. تنها غمخوار این سگ، پسر ۱۱ سالهای به نام اصلان است. اصلان که حتی بینواتر از سیواس است با مشکلات و مسائل فراوانی دست‌وپنجه نرم می‌کند و نه در خانه و نه در مدرسه زندگی آرام و ایده‌آلی ندارد و به معنی واقعی کلمه حتی یک ستاره هم در آسمان زندگی‌اش ندارد.
اصلان در یکی از معدود لحظات امیدوارکننده زندگی‌اش، شانس این را دارد که با شرکت در نمایش مدرسه به دختر مورد علاقه‌اش نزدیک‌تر شود اما به بدترین و تلخ‌ترین شکل ممکن توسط معلمش سرکوب می‌شود. در یکی از لحظات زیبا و غم‌انگیز این فیلم، اصلان با سگی دوست می‌شود که پس از مبارزه به خیال اینکه جان داده، رهایش کرده‌اند. این سگ همان سیواس است.
چرا این فیلم فوق‌العاده است؟
سیواس هرچند که بدون قضاوت خاصی رسم قدیمی و مرسوم مبارزه سگ‌ها را به تصویر می‌کشد و از این جهت مورد انتقاد هم قرار گرفته اما به خوبی نشان می‌دهد دوستی با یک سگ چطور می‌تواند تمام دنیای یک پسر ۱۱ ساله را دگرگون کند. تقریبا همه شخصیت‌های سیواس انگار نه بازیگر بلکه انسان‌هایی واقعی هستند، انسان‌هایی واقعی و البته غرق در مشکل. سیواس فیلمی شاعرانه است که بعید است تماشایش کنید و تحت تاثیر قرار نگیرید.
دیوار (The Wall) | محصول سال ۱۹۸۳
این محصول سال ۱۹۸۳ با وجود ذات و جوهرِ به شدت هنری‌اش یکی از قدرنادیده‌ترین جواهرهای سینمای ترکیه به حساب می‌آید. داستان جذاب فیلم دیوار درباره گروهی نوجوان زندانی و قیام آن‌ها بر علیه افراد و شرایطی است که فقط با هدف درهم شکستن آن‌ها کنار هم قرار گرفته‌اند.
ما با گروهی نوجوان در یکی از زندان‌های ترکیه روبرو هستیم. نوجوان‌هایی که تحت سخت‌ترین شرایط ممکن، اسارت را تحمل می‌کنند. شرایطی که حتی برای یک زندانی هم غیرقابل تصور است. زندانیان نوجوان کم‌کم در همان شرایط سخت به این نتیجه می‌رسند که با تحمل چیزی تغییر نمی‌کند و برای رسیدن به آن‌چه استحقاقش را دارند باید بر علیه شرایط قیام کنند.
چرا این فیلم فوق‌العاده است؟
دیوار یک فیلم با پیامی است که مردم دنیای امروز صرف نظر از کشوری که در آن زندگی می‌کنند بسیار به آن احتیاج دارند و آن هم داشتن امید در بدترین و تاریک‌ترین شرایط است. این فیلم البته به موضوع مهم دیگری هم می‌پردازد و آن هم مقاومت باورنکردنی انسان است. این فیلم داستان انسان‌های زیادی روی کره زمین را روایت می‌کند. انسان‌هایی که در سخت‌ترین و ناعادلانه‌ترین شرایط ممکن نه تنها نمی‌شکنند بلکه هرچند به سختی اما مشت‌هایشان را برای مبارزه بلند می‌کنند.
- 9
- 5
