نیم نگاهی به کارنامه هنری علیرضا قربانی به مناسبت ۴۵ سالگی اش

جایزه «باربد» در جشنواره پر حاشیه و کم فروغ امسال فجر، آخرین دستاورد «علیرضا قربانی» در عرصه موسیقی کشور است، هنرمندی که نامش در میان خواص با احترام و در میان عام به گرمی یاد می شود. او از مهم ترین چهره های آواز سنتی در بیست سال اخیر است؛ آوازی بی عجله و با طمانینه، با تحریرهای ظریف و شنیدنی. شخصیت هنری که قربانی از خودش تاکنون نشان داده است نیز همچون آوازش آرام و باحوصله است.

او در عین آوازخوانی سنتی با آهنگ سازان برجسته، از تجربه های گاه و بیگاه نوین چشم نپوشیده است. کارهایش با علی قمصری، مهیارعلیزاده، پورناظری ها و ... از معدود آثار سبک و سیاق آهنگ سازی سال های اخیر است که شنیدنی و قابل تامل است. امروز ۱۵ بهمن علیرضا قربانی ۴۵ ساله شد و به این مناسبت می خواهیم به کارنامه هنری اش و مسیری که تاکنون پیموده است، نگاهی بیندازیم.

صدایی محبوب ارکسترهای بزرگ

فرهاد فخرالدینی، فخر آهنگ سازی و رهبری ارکستر معاصر در آخرین سال دهه هفتاد خواننده ای تازه نفس و محجوب را به بازار موسیقی کشور معرفی کرد. ارکستر موسیقی ملی ایران که از سال ۷۷ با تک خوانی محمدرضا شجریان، علیرضا افتخاری و محمد اصفهانی اجراهای موفقی را عرضه کرده بود، در سال ۷۹ با صدای علیرضا قربانی رنگ و بوی جوانانه تری گرفت. آن زمان با وجود کم تجربه بودن قربانی آثار عرضه شده با هدایت فخرالدینی استانداردی بالا و درخور ستایش داشت. مسیر هنری قربانی از آن روزهای واپسین دهه هفتاد آغاز شد. شروعی موفق و حرفه ای برای شاگرد با استعداد حسین عمومی، رضوی سروستانی و احمد ابراهیمی.

قربانی بعدها به یکی از مهم ترین گزینه های تک خوان برای ارکسترهای ایرانی در داخل و خارج از کشور تبدیل شد. ارکستر سمفونیک تهران، ارکستر سمفونیک اپرای ونکوور، ارکستر فلارمونیک جوانان دوسلدورف، ارکستر وین و ... طی سال ها میزبان این هنرمند بودند و اجراهایی به یادماندنی را تقدیم مخاطبان کردند. یکی از ویژگی های برتری او قد و قواره بلندش نسبت به همکاران هم نسلش است که برای اجرای تک خوانی در میان ارکستر مناسب تر است.

شب دهم، مدار صفر درجه و دیگر هیچ!

دور از انتظار نیست که برای خوانندگان بعد از انقلاب مجرای صدا و سیما را راهی برای جا بازکردن در دل مردم بنامیم. به ویژه آن زمانی که آثار درجه الف در رادیو و تلویزیون ساخته و پخش می شد. قربانی به همراهی هنرمندان متبحر فرهاد فخرالدینی و فردین خلعتبری شاخصه ای ویژه را به حرفه ساخت تیتراژهای تلویزیونی در ایران اضافه کرد.

موسیقی سریال های «کیف انگلیسی»، «شب دهم»، «روشن تر از خاموشی» و «مدارصفر درجه» به قدری در اذهان عمومی شناخته و محبوب شد که بعدها آلبوم های حاوی موسیقی این سریال ها جزو پرفروش ترین آثار بازار موسیقی شد. علیرضا قربانی با اجرای این آثار موفق به محبوبیت بیشتر خود میان مردم افزود و همچنان پس از سال ها که از پخش این مجموعه ها می گذرد کنسرت های این آثار پرمخاطب ترین اجراهای قربانی محسوب می شود.

اما قربانی همگام با تغییرات چشمگیر آهنگ سازی در اوایل دهه ۹۰ تیتراژ خوانی را با ارکسترهای بزرگ ادامه نداد و آثاری همچون «پرده نشین»، «وضعیت سفید»، «کیمیا» و به تازگی «چهارراه استانبول» را اجرا کرد که البته این تجربه ها هرگز به پای کارهای اولیه او نرسیدند و اگر به حافظه شنیداری خود رجوع کنید، بعید است ملودی یا شعر این آثار را به سرعت یاد آورید؛ اما «وقتی گریبان عدم با دست خلقت می درید...» یا «گشته خزان نوبهار من بهار من...» را با جزئیات زمزمه خواهید کرد!

از تصانیف ماندگار که بگذریم مطلع آوازهایی را به خاطرتان می آوریم تا در ذهن شما رنگ آواز ایرانی تداعی شود:

تا ماه شب افروزم پشت این پرده ها نهان است...(مدار صفر درجه)

مرز در عقل و جنون باریک است  (شب دهم)

آلبوم های قربانی از گذشته تا امروز

قربانی نیز همپای همکار قدر و پرآوازه اش «همایون شجریان» از اوایل دهه ۹۰ به آثار تلفیقی روی آورد. خاطره خوش «رسوای زمانه» به آهنگ سازی استاد همایون خرم که می توان آن را یکی از مشهورترین آلبوم بازخوانی پس از انقلاب دانست و همچنین آلبوم های موفق «سوگواران خموش»، «روی در آفتاب» و «سمفونی مولانا» چندان دیرپا نبود.

با ارائه آثار جدید، کارنامه هنری قربانی به دو پاره تقسیم شد. از اواخر سال ۹۰ قربانی تمرکز و اصراری بیشینه بر همکاری با مهیار علیزاده و سامان صمیمی داشته است. دو آهنگ ساز با بینش کاملا متفاوت با نسل پیشین. آلبوم های «حریق خزان»، «دخت پری وار» و «فروغ» موفق ترین آثار حاصل از همکاری های این سال ها هستند که در زمان انتشار خود تب بالایی داشتند. باری بعد از کمتر از یک سال این تب به سردی می گراید. این رویه تنها مختص به قربانی نیست و دیگر هم نسلانش نیز با این کم سیطره بودن و ناماندگاری آثار دست به گریبان هستند.

***

در نهایت باید گفت علیرضا قربانی خواننده ای متواضع و حرفه ای است که اهل حاشیه نیست و رسالت هنری خود را با دقت و حساسیت انجام می دهد و در عین حال نمی تواند از ماراتن سرعتی انتشار آثار جدید عقب بماند چرا که ذائقه شنیداری نسل جدید به علت های مختلف تغییر یافته است. اما طبق گفته هایش در معدود مصاحبه هایش دغدغه آینده آواز ایرانی را دارد و برایش مهم است این سرمایه ملی چه سرنوشتی داشته باشد. باید دید قدم های بعدی قربانی در مسیر حفظ آواز ایرانی است یا نه.

ندا حبیبی