ساز نو هم مانند شعر نیما مخالف دارد

جهان موسیقی هر روز در حال تغییر است. بخش بزرگی از این جهان در حال نو شدن را نوای سازهایی می سازند که موسیقی بدون آن‌ها وجود ندارد. هرچند برخی از این سازها راه دشواری در زمان برای پذیرفته شدن توسط نوازندگان رفتند و  البته بسیاری از سازهای ابداعی  نو با شکست مواجه شدند.

به تازگی اهدای جایزه خوارزمی به طراحی ساز «نوتار» با انتقاد شدید کیوان ساکت، نوازنده و آهنگ ساز کشورمان روبه‌رو شده است. به عقیده او شایسته است جشنواره خوارزمی به دبیری دکتر اللهیاری بابت اهدای اشتباه این جایزه پاسخگو باشد و از جامعه موسیقی و سازندگان تار پوزش بخواهد.

ادامه گفت‌و‌گویمان را در ادامه خواهید خواند.

هر کدام از سازهای فعلی روزی یک ساز ابداعی بودند. حال این ابداع ساز تا چه اندازه ضرورت دارد؟

ضرورت‌های ابداع یا تحول یک ابزار موسیقی را نیازهای هنرمندان و موسیقی مشخص می‌کند. در طول تاریخ همواره آهنگ سازها به صدای تازه و افزودن وسعت ساز و سازهایی نیاز داشتند تا با آن بهتر بتوان احساس موسیقی را بیان کرد و تعامل سازندگان ساز با نوازندگان و آهنگ‌سازان منجر به ابداع سازهای جدید، تکامل بخشیدن به سازهای موجود و گسترش ابزار موسیقی شده است.

بنابراین تا زمانی که آهنگ ساز و نوازنده احساس کند به وسعت، جنس و امکانات دیگری در نواختن نیاز دارد با سازنده‌ها همکاری می‌کند ودر پاره ای موارد سازی  ابداع  یا کامل می‌شود. برای نمونه می توان  استاد قنبری مهر  را نام برد که خدمات و ابداعات ایشان در ساز سازی  بسیار کارآمد و گسترده است. برای کوک سنتور، تنبک و سرپنجه‌های  تار و سه‌تارو ... . طراحی بسیار جالبی کرده که در نوع خود بی‌نظیر است و امکانات ساز را گسترش داده.

تا به حال توسط استاد شجریان، کیهان کلهر و حسین علیزاده سازهایی ابداع شده است. آیا این سازها موفق بوده‌اند؟

نمی‌توان به سازی که یک نوازنده آن را می‌سازد و تنها خود از آن استفاده می‌کند ساز موفقی گفت. ساز شورانگیز ساخته استاد قنبری‌مهر که نوعی از سه‌تار ترکیبی با چوب و پوست است، اکنون بیش از دیگر سازها رایج شده است یا تار باس که استاد وزیری آن را ابداع کرد اکنون در همه گروه‌ها استفاده می‌شود. در حالی که سازهای ابداعی دیگر هنوز مقبولیت عام پیدا نکرده‌اند.

دلیل این مورد اقبال عام واقع نشدن همان مقاومت همیشگی در برابر نوآوری‌هاست؟

نوازنده‌ها به دلایل مختلفی مانند مشکل صدا، طرز نواختن و ... هنوز رابطه قابل توجهی از نظر عاطفی و کاری با این سازها پیدا نکردند. از سوی دیگر، در جوامعی مانند ایران که بافت و تفکر سنتی در جامعه حاکم است ،آدم‌هایی مانند استاد قنبری‌مهر که نوآوری می‌کنند و حتی ابداع‌شان بر پایه تفکر عمیق، اطلاع از گذشته و تکنیک بالایی است، ممکن است با مخالفت رو‌به‌رو ‌شوند همان‌طور که نیما یوشیج در ابتدای کار با مخالفت‌ها و انتقادهای بی‌شماری مواجه بود و این اتفاق ممکن است همیشه در جامعه تکرار شود.

تکراری که به شکست «نوتار» هم انجامیده است.

درخصوص نوتار بله. حداقلش این است که در این ساز به دلیل بریدن کاسه تار آن را به یک ساز نازیبا و عقیم تبدیل کرده‌‌اند. کدام استاد نوازنده تار از نواختن آن کمردرد گرفته که به این بهانه کاسه تار را بریده‌اند همچنان که این طرح در ۶۰ سال پیش شکست خورده است. من به نیابت از جمع زیادی از هنرمندان اعلام می‌کنم جشنواره خوارزمی باید بابت این که ابداعات استاد بزرگ ابراهیم قنبری‌مهر را نادیده گرفته و به سازی که قبلا توسط غلامحسین نور جهان ساخته شده، جایزه داده است عذرخواهی و با اعلام اشتباه اقدام به پس گرفتن آن کند.

معرفی چند ساز ابداعی در موسیقی ایرانی

قصه سازهای نو

شاه کمان

این ساز محصول تلاش ۱۵ ساله کیهان کلهر و پیتر بیفن است. شاه کمان در اصل کمانچه‌ای با ۸ سیم واخوان است که طرحی شبیه کمانچه دارد و صدایش به صدایی مابین کمانچه و چنگ می‌ماند و البته صدای بم‌تری نسبت به کمانچه دارد. این ساز در کنسرت‌های مشترک کیهان کلهر و حسین علیزاده به صورت دونوازی با «شورانگیز»  روی صحنه رفته است.

صراحی

استاد محمدرضا شجریان حداقل ۱۴ ساز ابداعی مانند باربد، ساغر، شهرآشوب و... را در کارنامه خود دارد . «صراحی»که از مهم‌ترین آن‌هاو جزو سازهای زهی آرشه‌ای است و امکانات سازهای خانواده ویولن را دارد، شهریور ۸۷ توسط او طراحی و ساخته شد و استاد شجریان به دلیل شباهت آن به صراحی(نوعی ظرف) این نام را برایش برگزید. او از این ساز در کنسرت خود در همان سال استفاده کرد.

سلانه

این ساز ساخته مشترک حسین علیزاده و سیامک افشاری نیز از تبار سازهای زهی و خانواده تنبور است که گفته می‌شود به آن زخمه می‌زنند. جالب این که سابقه این ساز به ایران باستان برمی‌گردد و کوشش حسین علیزاده منجر به بازسازی و احیای آن شد به طوری که او آلبومی شامل بداهه‌نوازی  به همین نام نیز دارد.

به گفته او این ساز ترکیبی از بربط، سه تار و تنبور است و چون سلانه‌ سلانه وارد موسیقی شده این نام را به خود گرفته است.

 اکرم انتصاری