دم زدن در هوای خراسان

ضبط «خراسانیات» با صدای محمدرضا شجریان و آهنگسازی پرویز مشکاتیان به سی‌وسه سال پیش یعنی سال ۶۵ برمی‌گردد که به دلایلی منتشر نشده بود و دیروز در شرایطی که خسرو آواز ایران در بیمارستان و تحت نظر پزشکان معالج است و از طرفی دیگر شیوع ویروس کرونا بسیاری را نگران و خانه‌نشین کرده، وارد بازار موسیقی شد و بسرعت مورد استقبال قرار گرفت. «خراسانیات» متأثر از موسیقی مقامی خراسان است با اشعاری از باباطاهرعریان و ملک الشعرای بهار و با قطعاتی چون «مقدمه کاروانیان»، «زلفای قجری»، «تک نوازی سنتور»، «یقین دِرُم»، «گفتی که ممیر وچهار مضراب»، «قطعه خزان» و«ساز و آواز دشتستانی». اجرای موسیقی این اثر را هم نوازندگان گروه عارف بر عهده داشته‌اند و هنرمندان بزرگ و نام آشنایی چون پرویز مشکاتیان، منصور سینکی، جمشید عندلیبی، محمد فیروزی، اردشیر کامکار، بیژن کامکار و ارژنگ کامکار از چهره‌های شاخصی هستند که در این اثر حضور داشته‌اند. اردشیر کامکار و محمد فیروزی در یادداشت‌هایی اختصاصی از خراسانیات می‌گویند.

اردشیر کامکار/ نوازنده کمانچه

«خــراسـانیات» یادآور سال‌ها همکاری و دوستی با نوازندگان گروه موسیقی عارف است که باردیگر با حضور پرویز مشکاتیان جانی دوباره گرفت. آن دوران و بعد از تعطیل شدن کانون چاووش و گروه‌های عارف و شیدا، زنده یاد مشکاتیان تلاش کرد باردیگر اعضای این گروه را درمنزل خود دور هم جمع کند البته حسین علیزاده و زنده یاد محمدرضا لطفی از ایران مهاجرت کرده بودند. این آلبوم حاصل بیش از ۷ ماه تلاش و تمرین نوازندگان این آلبوم است که آواز آن بعدها ضبط شد.

البته آن دوران با همین گروه، آلبوم‌های دیگری چون «نوا»، «مرکب خوانی» و «دستان» هم تولید شد. بی‌راه نگفته‌ام اگر بگویم این آلبوم حاصل همدلی و همکاری و مهمتر از همه عشق هنرمندان آن دوره بوده است. بزرگانی چون محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان هریک برگی از تاریخ موسیقی ایران هستند و هر دو اهل خراسان و آشنا به موسیقی و حال و هوای این منطقه و همین مسأله باعث شد این اثر با اشعاری از ملک الشعرای بهار و با حس و حالی زیبا تولید شود. بی‌تردید وقتی بین اعضای یک گروه همدلی وجود داشته باشد قطعاً نتیجه کار آن هم متفاوت خواهد بود و این شاخصه مهم آثار موسیقی آن دوران است اما متأسفانه امروزه سلیقه مردم تغییر کرده و بسیاری از جوانان به سمت موسیقی‌هایی گرایش پیدا کرده‌اند که اغلب بی‌محتواست.

نمی‌دانم چه دست‌هایی در کار است اما آنچه که مشهود است افرادی می‌خواهند موسیقی ایران را به بیراه بکشانند. ناگفته نماند شبکه‌های اجتماعی و فضاهای مجازی هم بی‌تقصیر نبوده‌اند و به این مسأله دامن زده‌اند. به گونه‌ای که شرایط کار برای موزیسین‌های سنتی سخت شده و نمی‌توانند کاری تولید و منتشر کنند. شرکت‌های توزیع آلبوم‌های موسیقی و عوامل هم هیچ حمایتی نمی‌شوند و این اتفاق موجب شده موسیقی سنتی و ملی ایران به انزوا کشیده شود. امیدواریم این آلبوم و مخاطبان شجریان و مشکاتیان و کسانی که با آثار این هنرمندان خاطره دارند این کار را که به لحاظ کیفی بسیار خوب است تهیه کنند و از آن لذت ببرند.

بزرگانی چون شجریان و مشکاتیان هنرمندانی هستند که بسادگی نمی‌توان جایگزینی برای آنها پیدا کرد. خواننده‌ای چون شجریان با آن صدای پرقدرت و گیرا همتا ندارد و ممکن است دیگر خلق نشود. مشکاتیان هم جزو همان استثنائات موسیقی بود. هنرمندی خوش ذوق و قریحه و آشنا و آگاه به موسیقی ردیفی و نوازنده‌ای پر قدرت و با احساس که این احساس در آثارش کاملاً مشهود بود. به عقیده من اصل موسیقی به غیر از تکنیک و دیگر مسائل، ذوق است که حرف اول را می‌زند و مشکاتیان آراسته به این ذوق و زیبایی بود و کم هستند آهنگسازانی چون او.

با این‌همه استعدادهای بسیار خوب و خوش ذوقی در موسیقی ایران وجود دارد که هم خوب می‌خوانند و هم به زیبایی ساز می‌نوازند اما هیچ حمایتی از آنها وجود ندارد. آثار این هنرمندان جوان بسختی در قلب مردم نفوذ می‌کنند و از راه موسیقی نمی‌توانند امورات خود را بگذرانند و برخی هم که تنها با تبلیغات و خودنمایی این کارها را انجام می‌دهند و طبعاً کسی که اهل تبلیغات و خودنمایی باشد هنرش درجه یک نیست. بارها گفته‌ام موسیقی یک تکنیک و علم است و باید برای آموختن آن تلاش کرد. در ایران نوازنده و خواننده‌های بسیاری هستند که معروف هم می‌شوند اما یک ساعت هم تمرین نمی‌کنند چون برای هنر خود دل نمی‌سوزانند و نمی‌خواهند موسیقی خوب به خورد مردم بدهند؛ بلکه تنها به‌دنبال خودنمایی هستند. البته نمی‌خواهم اینگونه تصور کنند که می‌خواهیم اختلاف بینداریم اما حقیقت این است که جدیتی در کارشان نیست و به‌دنبال اهداف دیگری هستند.

محمد فیروزی/ نوازنده بربط

بیش از ۳۰ سال از ضبط آلبوم موسیقی «خراسانیات» می‌گذرد آن روزها را خوب به یاد می‌آورم روزهایی که درکنار نوازندگان خوب و شناخته شده گروه عارف و با حضور پرویز مشکاتیان یکدل و یکصدا ساز نواختیم و امروز بسیار خوشحالم که این آلبوم منتشر شد و به گوش مردم رسید.

این آلبوم در ادامه کارهای قدیمی کانون چاووش و گروه‌های عارف و شیداست و قطعاً مردم خاطرات بسیار خوبی از آثار آن دوره دارند و با استقبال خوبی روبه‌رو خواهد شد. متأسفانه آثار موسیقی که امروزه به گوش می‌رسند اغلب تلفیقی هستند با سازبندی‌های مختلف که چندان ریشه درموسیقی اصیل ایرانی ندارد و برمبنای ردیف موسیقی ایرانی نیست. پرویز مشکاتیان تصنیف‌ساز بزرگ و آهنگساز بسیار با ذوقی است و به اشعار شاعران بزرگ و معاصر ایران تسلط بسیاری داشت و این توجه در آثارش مشهود بود، محمد رضا شجریان نیز نام آشنای موسیقی آوازی ایران خواننده‌ای که همتا ندارد و هنرش جاودانه است.

اما متأسفانه شرایط امروز جامعه تغییر کرده و دلسوزی در موسیقی دیده نمی‌شود، آن زمان با عشق وعلاقه کار می‌کردیم و توجهی به مادیات نداشتیم و راضی بودیم و لذت آن روزگار به دورهم بودن و تولید کار خوب بود اما متأسفانه امروز با این اوضاع و شرایط اقتصادی موزیسین‌ها و آهنگسازان به کارهای با محتوا توجهی ندارند و تنها در این فکرند که یک کار منتشر کنند به همین دلیل اوضاع موسیقی امروز با آن دوران متفاوت است.

ندا سیجانی