آقای مدیری، سرقت را فریاد نکن!

 بارها و بارها تا امروز از پایان حضورش در قامت مجری حرف زده بود و هر فصل که برنامه پربیننده‌اش به پایانش نزدیک می‌شد، تأکید می‌کرد که دیگر با چنین مسئولیتی به تلویزیون باز نمی‌گردد؛ وعده‌ای که البته هیچ‌وقت بیشتر از چند ماه طول نکشید و خیلی زود به دست فراموشی سپرده شد. جمعه‌شب هفته قبل هم او دوباره به آتن تلویزیون و شبکه نسیم بازگشت تا اولین قسمت از مسابقه «دورهمی» با اجرای او از این به بعد هر هفته از جمعه تا دوشنبه پیش روی بینندگان قرار بگیرد. 

پیش‌ازاین مهران مدیری در چهار فصل از «دورهمی» که گفت‌وگومحور یا در اصطلاح «تاک شو» بود، در جایگاه مجری حضور داشت. این بار اما او با این‌که دوباره به دورهمی بازگشته، اما با مأموریتی کاملاً متفاوت روبه‌رو است. این برنامه این بار نه یک کپی از برنامه‌ای گفت‌وگومحور در هندوستان بلکه مسابقه‌ای است که موبه‌مو از یک نمونه آمریکایی کپی شده است.  

همه کپی‌برداری‌های تلویزیون

انتقادهای عمومی به فصل‌های ابتدایی دورهمی در سال‌های قبل باعث شده بود تا در دوره‌های بعدی این برنامه کمی با نمونه اصلی تفاوت پیدا کند و بشود با اغماض آن را برنامه‌ای ایرانی به‌حساب آورد. حالا اما با تغییراتی که در محتوای این کار تلویزیونی اتفاق افتاده و درنهایت باعث شده به‌جز نامش ازآنچه پیش‌تر بود، چیزی برایش باقی نماند، می‌شود اغلب برنامه‌ها و مسابقه‌های تلویزیونی کشورمان در این دوران را بدون استثناء کپی شده از نمونه‌های خارجی دانست.

 پیش‌ازاین «سیم آخر» با اجرای رضا رشیدپور کپی‌برداری شده از برنامه boom تلویزیون اسرائیل(که سال ۲۰۱۴ از کانال ۱۲ رژیم صهیونیستی پخش می‌شد)، مسابقه «زوجی نو» با اجرای باربد بابایی یک کپی از مسابقه خارجی family feud، ایران با اجرای سام درخشانی کپی از مسابقه خارجی  Pressure pad ، دورهمی با اجرای مهران مدیری کپی از برنامه هندی Comedy nights with kapil، «برنده باش»  الگوگرفته شده از «WhoWants to Be a Millionaire»، «عصر جدید» کپی شده از مسابقه استعدادیابی «America›s Got Talent» و «اعجوبه‌ها» با محوریت حضور کودکان بااستعداد مشابه برنامه پرمخاطب «Little Big Shots» ساخته شده بودند.

اعلام صریح و بی‌پرده سرقت

اکنون فصل جدید «دورهمی» که حالا به مسابقه تبدیل شده هم مانند اغلب برنامه‌ها و مسابقاتی که در تلویزیون پخش می‌شود، یک نمونه خارجی دارد و درواقع این مسابقه را باید نسخه ایرانی مسابقه Mental Samurai به‌حساب آورد. نکته جالب درباره این کپی‌برداری آن است که پیش‌ازاین، هیچ‌کدام از برنامه‌سازان و مجریان حاضر در برنامه‌هایی که نامشان در بخش قبلی آمد، به کپی بودن برنامه خودشان در طول پخش هیچ اشاره‌ای نکرده بودند.

این بار اما در همان قسمت اول فصل اول مهران مدیری مجری مسابقه دورهمی با اعتمادبه‌نفس کامل و بدون این‌که بخواهد از بیان جمله‌هایی که به زبان می‌آورد، خجالت بکشد، گفت: سری چهارم برنامه تمام شد و مدتی از شما دور بودیم و خدا را شکر سری جدید برنامه با شکلی جذاب آغاز شد. او درباره ساختار مسابقه توضیح داد: هر برنامه‌ای مثل تاک شو، مثل مسابقه و… یک نمونه اصلی دارد، بقیه کپی‌اند. یعنی یک کشوری یک اصل می‌سازد بقیه کشورها از آن کپی می‌کنند. این برنامه هم کپی است جزءبه‌جزء آن کپی است. مدیری درباره کیفیت کپی‌کاری از نمونه خارجی هم حرف زد و این‌طور گفت: سعی کردیم خیلی خوب کپی کنیم، کپی درجه‌یک داشته باشیم، این مهم است و کپی هم باید درجه‌یک باشد. او در ادامه به ساختار این مسابقه و توضیح درباره بخش‌های مختلف آنکه شامل مرحله دایره و بخش ربات می‌شود، پرداخت.

دورهمی جدید با دورهمی قدیم چه فرقی دارد؟

شاید برایتان جالب باشد که بدانید مسابقه دورهمی دقیقاً چطور مسابقه‌ای است. مروری بر قسمت‌های پخش‌شده می‌تواند شما را دررسیدن به پاسخ پرسشی که در ذهن دارید یاری کند. مسابقه «دورهمی» در هر قسمت ۸ شرکت‌کننده اولیه دارد. این ۸ شرکت‌کننده بخش نخست که«دایره» نام دارد، به سؤالات دوگزینه‌ای و چندگزینه‌ای در حوزه‌های مختلف پاسخ می‌دهند تا با جمع‌آوری امتیازات تکلیف صعودکنندگان به مرحله بعد مشخص شود. بر اساس امتیازات دو نفر از شرکت‌کنندگان در همین مرحله حذف و ۶ نفر دیگر به مرحله دوم برنامه که همان مرحله «ربات» است، صعود می‌کنند. شرکت‌کنندگان در این قسمت روی یک صندلی که بر روی بازوی متحرک یک ربات غول‌پیکر تعبیه‌ شده بود، قرار می‌گیرند و با انتخاب یک سطح از چهار سطح عملکرد ربات، آمادگی فیزیکی خود برای پاسخ به سؤالات این بخش را به چالش می‌کشند. در این مرحله ربات شرکت‌کننده را حرکت داده و به‌صورت اتفاقی در مقابل سؤال‌های یکی از حوزه‌های مختلف اطلاعات عمومی قرار می‌دهد؛ وضعیت نامتعادل شرکت‌کننده، تمرکز او برای پاسخ به سؤال را به چالش می‌کشد. او تنها ۳۰ ثانیه برای پاسخ به سؤال فرصت دارد. تفاوت عملکرد ربات در سطوح چهارگانه به‌شدت و شتاب حرکت بازوی متحرک و به‌تبع آن هیجان و استرس واردشده به مخاطب مرتبط است. این تجربه‌ها تازه برای مخاطبان تلویزیون ابتکار تیم «دورهمی» نیست.

این مسابقه کپی از مسابقه معروف Mental Samurai  کپی شده است که سال ۲۰۱۹ از شبکه فاکس پخش می‌شد. راب لو بازیگر سریال «بال غربی» مجری این مسابقه بود که و از ماه مارچ ۲۰۱۹ پخش خود را آغاز شد، اما فصل دومش به دلیل شیوع ویروس کرونا به ماه می موکول شد. مسابقه سامورایی ذهنی، بیشتر روی توانایی و قدرت‌ ذهن یعنی حافظه، قدرت حل مسئله و دانش شرکت‌کنندگان تمرکز شده بود اما دورهمی روی اطلاعات ادبی و فرهنگی شرکت‌کننده توقف کرده است. پیش‌ازاین ۵ کشور امارات، شیلی، کلمبیا، فنلاند و پرتقال نسخه بین‌المللی این مسابقه را ساخته و پخش کرده بودند.

 با این توضیح، تازه‌ترین فصل «دورهمی» هم به مجموعه مسابقه‌های اطلاعات عمومی ازجمله «سیم آخر»، «برنده باش» و «پنج ستاره» اضافه شد که نمونه‌های ایرانی از مسابقه‌های خارجی به‌حساب می‌آیند.  علاوه بر این با اضافه کردن نام برنامه‌هایی همچون «عصر جدید»، «زوجی‌نو»، «کودک شو»، «اعجوبه‌ها» و فصول اول همین برنامه «دورهمی» که از نمونه‌های خارجی کپی شده بود، باید به یک نتیجه غم‌انگیز اعتراف کرد؛ این‌که اغلب برنامه‌های پربیننده تلویزیون در این سال‌ها بدون رعایت کپی‌رایت، الگوبرداری شده‌اند و در سطح جهانی باید آن را در دسته آثاری قرار داد که بر اساس سرقت ادبی و هنری ساخته شده‌اند. علاوه بر این‌که رسانه ملی ما به طور کلی هیچ اعتقادی به رعایت کپی‌رایت ندارد، شاید از وجود این همه برنامه کپی‌شده یک نتیجه دیگر هم گرفت؛ در میان برنامه‌سازان تلویزیون ایران ایده‌پردازی و ابتکار حداقلی هم وجود ندارد.

آقای مدیری، سرقت را فریاد نکن!

صرف‌نظر از بی‌باکی مهران مدیری در اعلام سرقت ادبی و هنری صورت گرفته از سوی او و همکارانش در شبکه نسیم، به نظر می‌رسد او به سال‌های ابتدایی دهه هفتاد و آیتمی که خودش اجرای آن را در «ساعت خوش» بر عهده داشت، بازگشته است؛ او حالا دارد در واقعیت نقشی را بازی می‎کند که حدود سه دهه قبل با آن شوخی‌ می‌کرد؛ روانشاد منوچهر نوذری که مجری برنامه «مسابقه هفته» بود. مدیری در یکی از آیتم‌های «ساعت خوش» با «مسابقه هفته»، سبک اجرای زنده‌یاد نوذری، صراحت کلام و البته جدیت او شوخی می‌کرد. در این میان اما اگر کسی به آقای طنز ایران دارد خوب است به او یادآوری کند که کپی‌برداری زمانی قانونی و صحیح است که صاحب برند برنامه موردنظر در جریان کار شما قرار بگیرد. چطور ممکن است صدا و سیمای ایران جلوی طرح حمایت از مالکیت فکری در رسانه را در مجلس شورای اسلامی بگیرد اما به مالکیت فکری افراد در داخل و خارج از کشور احترام بگذارد. آقای مدیری، این کار نامش سرقت است؛ سرقت را فریاد نکن!

* علی نامجو