به گزارش تسنیم، زمانی تلویزیون در صدر آموزش و پرورش کودکان خودش را مسئول می‌دانست و برنامه‌های پرمحتوایی تولید می‌کرد که مملو از پیامهای غیرمستقیم تأثیرگذار بودند. تازه آن موقع‌ها آن‌قدرها هم تکنولوژی مدرن نشده بود. ماهواره هم برای کودک برنامه داشت اما فرزند ما از پای تلویزیون بلند نمی‌شد. این که می‌گوییم یک زمانی به‌قول مریم سعادت دهه ۶۰ تا اواخر دهه ۷۰ اوج هنرنمایی کودکانه تلویزیون بود و از آن پس دیگر نه نقشه راهی داشته و نه به آموزش و استفاده کودکان از الگوهای وطنی توجه شده است.
امروز کودک ما تمام توجهش به سمت انیمیشن‌ها و محتواهای کودکانه غربی است. "چه اتفاقی افتاده که دیگر برای مدیران ما کودکان هیچ اهمیتی ندارند و تلویزیون در قبال کودک مسئولیت‌پذیر نیست؟"، این سؤالی بود که با حمید گلی، علی فروتن، لاله صبوری، سعید امیرسلیمانی، مریم سعادت، جمشید بیات، شقایق دلشاد، محمدهادی ایازی و آذرمیدخت آذرهوش مطرح کردیم.
گفتگوی کوتاه تسنیم را با برخی از هنرمندان و مدیران حوزه کودک شبکه دو سیما که این روزها مشغول ساخت سریال «دوقلوها» با حال و هوای کودک امروز هستند در ادامه می‌خوانید:
مدیران امروزی برای کودکان امروزی تصمیم بگیرند!
سعید امیرسلیمانی که این روزها کمتر او را در سریال‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی می‌بینیم، هنرمندی که روزگاری در تلویزیون کارهای بزرگی همچون "مهریه بی‌بی" یا "معمای شاه" را بازی کرده و امروز بازپخش آنها هم برای مخاطب دلچسب است. اما با افتخار از بازی در ژانر کودک می‌گوید که قرار است با «دوقلوها» دوباره او را در قاب تلویزیون ببینیم.
امیرسلیمانی درباره کار جدید کودکانه‌اش گفت: قبلاً هم سابقه کارگردانی و بازیگری مجموعه‌های تلویزیونی کودک را داشته‌ام حتی دخترم کمند امیرسلیمانی هم جزو بازیگران این مجموعه بود. کار کودک همیشه برایم لذت‌بخش بوده و به‌محض پیشنهاد و مطالعه سناریوی خوب این کار، نقش شوهرخاله آلزایمری را پذیرفتم. البته این آلزایمر به‌گونه‌ای است که به‌یک‌باره تماشاچی می‌گوید چیزی یادش نرفته و فیلم بازی می‌کند.
وی درباره اینکه "اصلاً حال کارهای کودک ما خوب نیست"، تأکید کرد: حال چه‌چیزی خوب است که حال فیلم و کودکانه‌هایمان خوب باشد؟ خدا بیامرزد علی حاتمی را یک دیالوگی را نوشته بود که معروف شد: "همه‌چیزمان باید به همه چیزمان بیاید". وقتی همه چیز سر جای خودش باشد مطمئن باشید فیلم‌های کودک ما هم شرایط بهتری پیدا می‌کنند.
امیرسلیمانی در پاسخ به این سؤال که برای کودک امروز تلویزیون باید چه‌کارهایی انجام دهد، افزود: پاسخ این سؤال شما را من نمی‌توانم بدهم، چون کودک ۶۰ سال پیش هستم. واقعاً باید جوان‌های ما که بهتر و دقیق‌تر، کودک‌های کنجکاو و هوشمند امروز را می‌شناسند درباره‌اش تصمیم بگیرند. مدیران ما اگر به‌سن من باشند و یک مقداری پایین‌تر، نباید تصمیم بگیرند. تصمیم‌گیری‌ها در حوزه کودکان باید به جوان‌ها سپرده شود. امروز همه‌چیز تغییر کرده و افکار من با فرزندم تفاوت‌های زیادی دارد. کودکی که با رایانه و فضای مجازی بزرگ شده نمی‌تواند از ما که با فرهنگ دیگری پرورش یافتیم، بسته مناسبی از فرهنگ و هنر را دریافت کند.
بازیگر پیشکسوت سینما، تئاتر و تلویزیون به‌زودی در سریال گاندوی جواد افشار هم ایفای نقش می‌کند.
تلویزیون باید به کار کودک بها بدهد
لاله صبوری جزو بازیگران باسابقه در حوزه کودک به‌شمار می‌رود؛ چرا که روزگاری او به‌عنوان نویسنده و کارگردان برنامه «رنگین‌کمان» تجربه‌های جذابی را به‌عنوان اندوخته همراه دارد. او این روزها نقش خواهر فیتیله‌ای‌ها را در سریال «دوقلوها» بازی می‌کند. صبوری اعتقاد دارد: متن‌ها و پیشنهادهای حوزه کودک دیگر دلچسبی گذشته را ندارند و «دوقلوها» یک وقار هنری داشت که پذیرفتم باشم.
بازیگر سینما و تلویزیون درباره عقب‌ماندگی مدیران از فضای روز رسانه متناسب با کودک، خاطرنشان کرد: حال کارهای کودک تلویزیون اصلاً با کودک کنجکاو و هوشمند امروز تناسب ندارد. این نکته برمی‌گردد به عقب‌تر بودن مدیران از فضای روز رسانه متناسب با کودک! اگر از پایه نگاه و بودجه نسبت به کارهای کودک درست و منطقی جلو بروند یک قدری اتفاقات خوبی برای حوزه کودک تلویزیون می‌افتد، مثل سریال «دوقلوها» که کار خوبی است و سناریو و ایفای کاراکترها همه با کودک امروز تناسب دارند.
وی در پایان اذعان کرد: به‌نظر من دیگر جای ارائه پیامهای مستقیم آموزشی نیست و باید غیرمستقیم و هنرمندانه با کودکان سخن بگوییم. حالا شاید سؤال کنید؛ چه‌کار کنیم کار کودک امروز مثمرثمرتر باشد؟ پاسخ آن واضح و شفاف است؛ به کار کودک در رسانه ملی بیشتر بها بدهیم. هنوز متأسفانه وقتی برخی از مدیران را می‌بینیم و یک طرح درباره کار کودکی ارائه می‌دهیم با یک لحن شکننده‌ای می‌گویند: "کار کودک است". امروز برای برون‌رفت از کارهای ضعیف کودک بایستی به این ژانر بها داده شود. همان‌طور که دنیا با نمایش تصویری کودکان برخورد می‌کند و بیشترین هزینه و تولید و زمان را به ژانر سینمای کودک اختصاص می‌دهد.
مدیران ما برای کودکان امروز باید تصمیمات جدی بگیرند
علی فروتن یکی از سه‌گانه فیتیله‌ای‌هاست که کودکان به آنها علاقه زیادی دارند، همیشه با یک ایده‌پردازی و نوآوری روی آنتن رفته‌اند و توجه بسیاری از فرزندان این مرز و بوم را به خودشان جلب کرده‌اند. حالا او در «دوقلوها» بازی می‌کند و به‌تعبیر خودش یک کار کاملاً موردپسند کودک امروز که علاقه‌مند موسیقی‌های شاد و باطراوت است.
او درباره اینکه چند وقتی در تلویزیون غیبت داشتند، می‌گوید: لازم بود چند وقتی نباشیم تا با پرهیز از تکرار و کلیشه دوباره به آنتن برگردیم، چون نوع پرداخت آیتمی آن‌قدر تکرار شده بود که به‌عنوان یک بازیگر چیز جدیدی برای کودکان نداشتیم و خوشبختانه با سریال جدید «دوقلوها» اتفاق خوبی خواهد افتاد. ما می‌دانیم که کودک امروز با دیروز متفاوت است و کارهایی که تلویزیون برای آنها انجام می‌دهد هم در خور شأن و هم به‌روز نیست، به‌همین‌خاطر اعتقاد دارم مدیران ما بایستی برای کودکان امروز تصمیمات جدی بگیرند.
فروتن تأکید کرد: برای بچه‌های امروز به‌واسطه حضور در فضای مجازی و اتفاقی که در سرعت زندگی و یادگیری افتاده به‌اعتقاد من آموزش هم باید با سرعت جلو برود و با اکت‌های نمایشی همراه شود. برخی اتفاقات با اقبال روبه‌رو نمی‌شود چون توجه به این سرعت در یادگیری و توجه به علایق، مغفول باقی می‌ماند. بچه‌های امروز فضای شادی و نشاط در موسیقی و اصطلاحاً دنبال هیاهو هستند و حرکت‌های فیزیکی پرشور را دوست دارند. حال اگر در لابه‌لای این اتفاقات، پیامهای آموزشی و پرورشی ارائه شود را هم می‌پذیرند و برایشان لذت‌بخش است.
وی در ادامه اضافه کرد: کودک امروز نصیحت‌پذیر نیست و به‌همین‌خاطر باید از دادن پیامهای مستقیم آموزشی و تربیتی فاصله گرفت. نگران هم نیستیم چون ناظران فهیم رسانه ملی با محتوا و دیالوگ‌های نامرغوب که گاهی عامل بدآموزی هستند مشکل دارند و این موسیقی شاد و بانشاط تعریف‌شده را سانسور نخواهند کرد. البته از طرفی با سابقه و پیشینه اجرای سال‌ها برنامه زنده می‌دانیم چه‌نوع پرداختی بایستی داشته باشیم که در قواره رسانه ملی می‌گنجد. هیچ‌گاه روی خطوط قرمز حرکت نکرده‌ایم و نمی‌کنیم که واقعاً برای فرزندان این مرز و بوم آسیب‌زاست. ما به‌دنبال سبک زندگی ایرانی اسلامی هستیم و نه ترویج سبک زندگی غربی.
فروتن اعتقاد دارد تا مادامی که در دنیای هنر عمر می‌گذراند با تمام وجود برای تلویزیون کار می‌کند چون همه انسان‌ها حتی محرومین هم می‌توانند تلویزیون ببینند، تأکید کرد: به کار در تلویزیون معتقدیم چون دوست داریم فرزندانی که محروم و فقیر هستند و دسترسی به سینما ندارند تلویزیون ببینند، چون تلویزیون محل یادگیری درستی است. در شهرهای بزرگ ما سینما هست و در شهرهای کوچک، سینما ندارند، حتی اگر هم باشد پول رفتن به سینما را ندارند. ولی ما را در تلویزیون همواره می‌بینند و این پیامهای آموزشی و تربیتی تکرار می‌شود و سطح یادگیری‌ها بالا می‌رود.
چرا موفقیت‌های کودکانه تلویزیون تکرار نمی‌شوند؟
مریم سعادت جزو باسابقه‌های کودکانه تلویزیون به‌شمار می‌رود. او روزگاری با مرضیه برومند کارهای ماندگاری انجام داده از عروسک‌گردانی تا ایفای نقش در «قصه‌های تابه‌تا»، حال در نقش میهمان یکی از قسمت‌های «دوقلوها» دوباره او را در قاب تلویزیون می‌بینیم البته با یک اثر کودک. او درباره حال‌وهوای آثار کودکانه تلویزیون می‌گوید: متأسفانه از اواخر دهه ۷۰ دیگر کارهای جذاب و دلچسبی برای کودکان ساخته نشد و تلویزیون از این جهت دچار یک فقر مطلق است، یعنی یک دوره‌ای برنامه کودک تلویزیون از برنامه‌سازی و سریال‌های دیگر قوی‌تر بود. کارهای شاخص، خوب و به‌یادماندنی مثل «کلاه‌قرمزی»، «قصه‌های تابه‌تا» و «محله برو بیا» که اثرات آن تا به امروز باقی مانده و هنوز بازپخش آنها جذاب است، "اما چه اتفاقی می‌افتد که آن کارهای خوب تکرار نمی‌شوند؟"، سؤالی است که بسیاری می‌پرسند.
سعادت خاطرنشان کرد: این عدم دلچسب بودن کارهای کودک امروز تلویزیون نیاز به یک آسیب‌شناسی و شناخت درست دارد. باید به‌خوبی بررسی کنیم که برای کودک امروز چگونه بایستی برنامه‌سازی کنیم که ما را از تلویزیون ببیند، نه اینکه تلویزیون همچون چراغ خوابی روشن باشد و او به برنامه‌های کودکانه‌اش بی‌تفاوت باشد. این را هم بدانیم کودکان ما نباید پای هر محتوایی از رسانه بنشینند، که برایشان مناسبت نیست، مثلاً انیمیشن‌ها و کارهای کودک خارجی‌ها مناسب کودکان این سرزمین نیست. به‌نظر من یک مقدار زیادی ریتم کارهایمان را باید تغییر بدهیم و از آموزش مستقیم جلوگیری کنیم. این آموزش مستقیم برای کودکان جواب نمی‌دهد و این کار اگر در قالب قصه، قصه‌پردازی و یک فانتزی قوی و تخیل خوب مطرح شود برای کودکان جذاب خواهد بود.
*شقایق دلشاد هم که نقش منفی در سریال «دوقلوها» دارد و در حوزه تئاتر بارها برای کودکان با نقش‌های غول و جادوگر روی صحنه رفته، اعتقاد دارد برای کودک باید کاربلدها کار کنند، مثلاً در سریال «دوقلوها» نویسنده درباره فوتبال و تأثیرات فوتبال نوشته که بسیار تأثیرگذار است. باید به بچه‌ها برخی از مسائل را بازگو کرد اما در قالب داستان و طنز. من در این سریال تلاش می‌کنم تا آموزش‌های بهداشتی ارائه دهم که بسیار لازمه پرورش و سبک زندگی سالم است.
اسپانسرهای خصوصی باید دست از سر کار کودک بردارند
حمید گلی کاراکتر پیرمردی را بازی می‌کند که محمد مسلمی و علی فروتن عموزاده‌هایش هستند. این روزها او هم همچون برخی از هنرمندان دیگر نسبت به سلطه‌طلبی‌های برخی از اسپانسرهای خصوصی انتقاد دارد. او در پاسخ به این سؤال که تلویزیون برای کودک امروز باید چه‌کار کند که کمتر سراغ الگوهای خارجی بروند، تأکید کرد: به‌نظرم کسانی که دست‌اندرکار و سیاستگذار هستند باید به این مطلب توجه کنند که همه‌چیز در دنیا تغییر می‌کند و ما هم داریم تغییر می‌کنیم. الزاماً این تغییر ما الگوبرداری از آن سوی مرزها نیست.
چیزی که نیاز داریم تغییرات خودمان سرعت پیدا کند و با کودکان‌مان متناسب باشد. اگر فقط به این فکر کنیم چرا شبیه دهه ۶۰ و ۷۰ نیستیم خب، نیستیم دیگر، از آن روزها سه دهه گذشته است. حضرت امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: "بچه‌هایتان را برای زمان خودشان تربیت کنید". آیا سیاستگذاری که امروز هست منطبق با فرمایش حضرت علی(ع) است، در صورتی که آن سوی مرزها با یک شتابی پیش می‌روند. آیا ما توانسته‌ایم چیزهایی را فراهم کنیم که بچه‌ها حداقل آن به ما فکر کنند و ما را انتخاب کنند، ما جزء چیزهایی باشیم که بخواهند ما را ببینند و مورد توجه‌شان قرار بگیرد.
گلی در پاسخ به این سؤال که برخی اعتقاد دارند کارهای کودک اسپانسرهای متناسب ندارد، افزود: اصلاً من به حضور اسپانسرهای خصوصی معترضم. من گفته‌ام بایستی اسپانسر دست از سر کارهای کودک بردارد. اما اسپانسرهای خاصی مثل وزارت بهداشت، وزارت نیرو یا سازمان بهزیستی مشکلی ندارند که حمایتگر پروژه‌های کودک باشند. این‌ها هیچ‌گاه مطالبه نمی‌کنند که دیده شوند، این‌ها سوژه‌ها و پیامهای متناسب با اهداف بهداشتی، درمانی، تربیتی و اجتماعی را پیشنهاد می‌کنند، در واقع آن چیزهایی که لازمه جامعه است. اسپانسر خصوصی می‌تواند باشد اما فقط تقدیم کند، یعنی حمایت از آن چیزی که جامعه نیاز دارد نه اینکه مثلاً بگوید "من اسپانسر خصوصی بانک هستم" یا کارخانه لوله چه‌ربطی به کودک دارد؟ می‌تواند بگوید "من نسبت به فرهنگ کودک جامعه حساس هستم" نه اینکه درباره خودش بگوید.
*آذرمیدخت آذرهوش مدیر گروه کودک شبکه دو سیما اعتقاد دارد بایستی برای کودکان طنز و کمدی‌های متناسب و درس‌آموز ساخت، کاری که سریال «دوقلوها» انجام می‌دهد. اما هم به‌لحاظ هزینه و هم زمان تولید، بسیار سخت و پیچیده است، به همین خاطر کمتر گروه‌های تولید برنامه‌ای دنبال این نوع ژانر کودکانه می‌رود ولی فیتیله‌ای‌ها پذیرفتند تا این کار متفاوت و ارزشمند را بسازند.
مداخله‌های ما برای کمک به پروژه‌هاست
محمدهادی ایازی معاون اجتماعی وزارت بهداشت است و این روزها او و گروهی از دفتر آموزش و ارتقاء سلامت وزارتخانه به‌کمک ساخت برنامه‌های کودک تلویزیون آمده‌اند. اما چرا این کار را می‌کنند؟ او در پاسخ به این سؤال گفت: باور ما این است که می‌خواهیم فرهنگ‌سازی کنیم و تغییر رفتار ایجاد کنیم، به همین خاطر باید از دوران کودکی این کار صورت بگیرد. ما همان طور که می‌گوییم برای کودک از دوران بارداری تا پایان دوسالگی باید سرمایه‌گذاری ویژه‌ای انجام شود و تا پایان ۸سالگی، ۹۸ درصد رشد شکل می‌گیرد باید کار آموزشی تصویری و بصری هم انجام دهیم. علت اینکه وزارت بهداشت در برنامه «سرحال» و «دوقلوها» مشارکت می‌کند عمدتاً بر پایه این رویکرد است. به‌طور کلی می‌گوییم مسئله فرهنگ‌سازی بسیار حائز اهمیت است. وقتی می‌گوییم پیشگیری مقدم بر درمان است یک وجه پیشگیری همین توجه به فرهنگ‌سازی و اصلاح رفتارهاست.
ایازی درباره اینکه چقدر وزارت بهداشت به‌عنوان یک اسپانسر در کارهای نمایشی دخل و تصرف می‌کند، افزود: ما فقط کار کارشناسی انجام می‌دهیم و مداخله‌هایمان دخل و تصرف بر محتوا نیست. درباره نکاتی صحبت می‌کنیم که اگر رعایت نشوند فردا برای مخاطبین ابهام و سؤال ایجاد می‌کند. البته دوستان سازنده و هنرمند ما هم از این ورود کارشناسانه استقبال کرده‌اند و اصلاً مشی ما دخالت‌های محتوایی که بخواهد متن و محتوای اصلی کار را از بین ببرد هیچ‌گاه نبوده و نیست. هم دوستان استقبال می‌کنند و هم مشی ما دخالت‌های محتوایی که بخواهد متن و محتوای اصلی کار را از بین ببرد، نیست، از منظر تخصصی است و تجربه این کار سریال «پریا» را دیدید هم مورد استقبال مردم بود و هم فوق‌العاده در جامعه مخاطب خودش تأثیرگذار بود، و یا سریال «آنام» هم مخاطب را جذب خودش کرد و تأثیرگذار بود.
تلویزیون باید قدر داشته‌هایش را بداند
*جمشید بیات اولین بار است کار کودکی را کارگردانی می‌کند ولی پیش از این در حوزه نگارش این ژانر را تجربه کرده است. او اعتقاد دارد: اگر تلویزیون می‌خواهد به روزهای اوج خود در تولیدات کودکانه برسد حفظ برند کند، قدر داشته‌هایش را بداند تا بهترین اتفاق بیفتد. کارگردان سریال جدید کودکانه شبکه دو سیما می‌گوید: یک واقعیت در فضای کار فرهنگی این است که کار نیکو کردن از پر کردن است، با یک گل که بهار نمی‌شود، دوستان بیشتر کار کنند و فضای کار کودک بیشتر شود به آن نتیجه مطلوب دست پیدا خواهیم کرد.
گفتگوها از مجتبی برزگر
- 12
- 4
