اولویت درنظر گرفتن منافع ملی برای کشورها ایجاب می‌کند که از تجارت خود با ایالات متحده و کشورهای هم‌پیمان آن چشم نپوشند و به سیاست‌های خارجی این دولت گردن بنهند. نوعی تمکین که تجارت ایران با این کشورها را تحت‌الشعاع تحریم‌های آمریکا قرار داده و سیاست‌های داخلی نیز همسو با آن به بحران تجاری دامن زده است.
بعد از خروج آمریکا از برجام در سال ۹۷ تجارت ایران بیش از پیش با کشورهای جهان دچار بحران شد. برای مثال در سال ۲۰۱۱ میلادی تجارت ایران با اتحادیه اروپا نزدیک ۲۷ میلیارد یورو ارزش داشت. اما در چهار ماه نخست سال ۲۰۲۳ اتحادیه اروپا ۱ میلیارد و ۲۰۸ میلیون یورو به ایران صادر کرده و صرفا ۲۸۲ میلیون یورو از ایران واردات داشته است. یعنی در این بازه زمانی صادرات اروپا به ایران ۸ درصد و واردات نیز ۲۲ درصد کاهش نشان می‌دهد.
همچنین تحریم‌های آمریکا باعث خروج سرمایه از ایران شد. بعد از آغاز تحریم‌ها از جمله مهمترین شرکت‌هایی که ایران را ترک کرد توتال فرانسه بود. شرکت توتال در ماه مه ۲۰۱۸ اعلام کرد که اگر از آمریکا معافیت از تحریم نگیرد فعالیت‌های خود را در ایران متوقف می‌کند. خروج کامل این شرکت از ایران، که بعد از برجام قراردادی معادل چهار میلیون و ۸۰۰ هزار دلار برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی امضا کرده بود در ماه اوت تایید شد.
سیاست‌های داخلی آسیب‌زاتر از تحریم‌های خارجی
عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با توسعه ایرانی تاکید کرد: در زمینه تجارت خارجی از سیاست‌های داخلی بیشتر ضربه خوردیم تا تحریم‌های خارجی.
آرش علوی در تشریح سیاست‌های تجاری ایران بعد از شروع تحریم‌ها گفت: سیاست‌های داخلی پس از سال ۹۷ در مورد تجارت خارجی فاجعه‌آمیز است. بارزترین نمونه آن سیاست تعهد ارزی است. افزایش صادرات کشورها در پاره‌ای موارد زمانی اتفاق می‌افتد که ارزش پول ملی یک کشور در مقابل سایر ارزها افت کند. یعنی برابری پول‌های خارجی با آن افزایش یابد. در نتیجه این اتفاق خارجی‌ها می‌توانند با پول کمتری محصولات بیشتری از تولیدات داخل آن کشور را بخرند. از سال ۹۷ بعد از خروج آمریکا از برجام دلار از حدود ۳ هزار تومان به نزدیک ۵۰ هزارتومان رسیده یعنی برابری پول ملی به دلار به صورت مستقیم تقریبا یک پانزدهم شده. در حالی‌که قیمت کالا و خدماتی که سهم از مواد وارداتی ندارند، تحت تاثیر تورم قطعا ۱۵ برابر نشده است. برای مثال در این مدت ممکن است قیمت تمام شده برخی کالا و خدمات ایرانی ۵ برابر شده باشد، ولی در صورت صادرات قیمت فروش خارجی ۱۵ برابر شده است. این روی کاغذ یعنی انگیزه رشد و این اتفاق می‌توانست حجم صادرات ایران را افزایش دهد. اما به دلیل سیاست تعهد ارزی و اجرای فاجعه‌آمیزتر و تنگ‌نظرانه این سیاست، افزایش صادرات رخ نداد، سرمایه‌گذاری در تولید اتفاق نیفتاد، بلکه در برخی موارد شاهد افت بودیم.. او نماد بارز اجرای فاجعه‌آمیز این سیاست را در صنعت فرش و صنایع دستی دانست.
علوی تصریح کرد: در سال ۹۷ وقتی خروج آمریکا از برجام اتفاق افتاد، اقتصاد ایران به جای مدیریت بهتر ارز، منابع گرانبهای کشور را صرف واردات بیهوده کرد و در کنار آن قیمت‌گذاری اجباری انجام داد.
نگرانی اول کشورها در تجارت خارجی هزینه-منفعت است
عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در مورد همراستایی منافع ملی کشورها و ارتباط آنها با ایران گفت: نگرانی اول کشورها در تجارت خارجی هزینه- منفعت است. در تجارت و روابط بین‌الملل اولین کاری که کشورها می‌کنند این است که نفع اقتصادی و سیاسی خودشان را در نظر می‌گیرند تا اینکه این سیاست‌ها از منظر حق و انصاف یا عدالت به چه شکل باشد. زیرا به هرحال آن چیزی که از دید مردم کشورها بیشتر در زندگیشان نمود دارد و در اعتماد آنها به دولت‌هایشان تاثیر دارد وضعیت اقتصادی خودشان است و اگر همراهی اقتصادی کشورها با سیاست‌های ناعادلانه اما پرسود نیز همراه باشد برای آنها مشکلی ایجاد نمی‌کند. فارغ از عقیده ما اقتصاد غرب و به ویژه آمریکا بخش غیرقابل چشمپوشی برای اکثر کشورهای دنیا است. علوی در مورد همراستایی منافع ملی کشورها در ارتباط با آمریکا ادامه داد: البته فقط صحبت خرید محصولات از آمریکا نیست. بحث اصلی، خدمات و تکنولوژی و سرمایه‌گذاری و دانشی است که وارد کشورها می‌شود. یعنی اگر یک شرکت خارجی در یک کشور دیگری سرمایه‌گذاری می‌کند فقط به این معنی نیست که فقط دارد به رقم خالص سرمایه‌گذاری توجه می‌کند بلکه آن سرمایه‌گذاری همراه خود فرهنگ، مدیریت، تکنولوژی و روش‌های نوین به همراه می‌‌آورد که برای کشورها منافع غیرمستقیم سرشاری را رقم می‌زند. ویتنام تبدیل به یکی از بزرگترین قطب‌های پوشاک دنیا شده. برای کشوری که بازار فروش خیلی بزرگی ندارد و تولیدکننده برخی مواد اولیه این صنعت هم نیست، تنها سرمایه‌گذاری کشورهای مختلف بود که صنعت این کشور را به موفقیت رساند.
او نمونه دیگر این سرمایه‌گذاری‌ها را تولید آیفون در چین علی‌رغم تمام اختلافات آن با آمریکا بیان کرد.
این فعال اقتصادی با اشاره به تجربه‌های تاریخی ارتباط اقتصادی با آمریکا تصریح کرد: تجربه تاریخی نیز این امر را ثابت کرده. بارزترین نمونه آن چین است. پیشرفت اقتصادی چین از زمانی حاصل شد که درهای اقتصاد خود را به روی دنیا باز و روابطش را با آمریکا ترمیم کرد. چین در اثر پشتکار مردمان و دولتمردانش و باز کردن اقتصاد بسته دولتی به روی اقتصاد آزاد به پیشرفت رسید. مثال دیگر در تایید موارد فوق سفر اخیر رئیس‌جمهور آمریکا به ویتنام است. یکی از بزرگترین جنگ‌های معاصر بین آمریکا و ویتنام بوده اما ویتنام برای منافع ملی خود رابطه اقتصادی با آمریکا را قطع نکرده که هیچ، بلکه به شدت آن را برای نفع مردمش گسترش داده است. کشورهایی که در یک سده گذشته علیه سیاست‌های تجاری و اقتصادی آمریکا ایستادند کشورهای موفقی در عرصه اقتصاد نبودند. بنابراین اگر کشورها حس کنند ایران حق بیشتری نسبت به آمریکا دارد که در برخی موضوعات دارد؛ و باز هم منافع ملی خود را در همکاری‌های پر سود و منفعت با آمریکا ببینند؛ منافع خود را برای همراهی با ایران به خطر نمی‌اندازند.
این کارشناس اقتصادی درباره ارتباط اقتصادی ایران با کشورهای عضو بریکس عنوان کرد: حجم تجارت چین با آمریکا برای هر دو کشور غیرقابل چشمپوشی است. ممکن است گاه آمریکا برخورد مستقیم و جدی با کشورهای دارای ارتباط با ایران نداشته باشد اما ترس کشورها از این مسئله وجود دارد. مثلا یکی از بانک‌های اروپایی در دوره قبل تحریم‌ها برای ارتباط با ایران متحمل جریمه سنگین چند میلیارد دلاری شد. بریکس اگر بتواند قوی و مستقل شود و حجم قابل توجهی از معاملات جهانی را سهم خود کند از اهمیت برخورد آمریکا کمتر می‌شود. وقتی ایران درگیر تحریم‌های مختلف است کشورها می‌توانند با ایران تجارت کنند هرچند که این تجارت با ارز آمریکا و دلار نباشد اما کشورهای دیگر هم‌پیمان تمام امکانات اقتصادی دیگر برای ارتباط با آمریکا دارند و شرایطشان قابل مقایسه با ایران نیست و برای این کشورها ارتباط با ایران ریسک بزرگی دارد.
تحریم‌ها هنوز «بی‌اثر» نشدند
بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم و دستاوردسازی برای خود در زمینه سیاست خارجی، رابطه کشورها با ایران همچنان به همان شکل سابق است. حتی پس از عضویت ایران در پیمان بریکس هم کشورهای عضو برای ارتباط با ایران هنوز ترس از تحریم دارند. سفیر سابق ایران در چین اعلام کرد: در حال حاضر با پاسپورت ایرانی در هیچ بانکی در دنیا نمی‌توانیم نقل و انتقال مالی انجام دهیم. حسین ملائک افزود: علاوه بر این هیچکس حاضر نیست در ایران سرمایه‌گذاری کند چرا که پولش بلوکه می‌شود.
حتی برخی کارشناسان تعلل کشور عراق را برای احداث خط ریلی مستقیم با ایران ناشی از این امر می‌دانند. اهمیت اتصال ریل دو کشور از جهت ترانزیت کالاست.
طی دو دهه گذشته عراق در انجام این امر، حتی بعد از پیشنهاد ایران برای تقبل احداث این پروژه، تعلل می‌کند اما همزمان عراق به دنبال اجرای پروژه ترانزیتی مهمی به نام «راه توسعه» است که کشورهای حاشیه خلیج فارس را از بندر فاو به خط ریلی وصل می‌کند که از جنوب تا شمال عراق را طی کرده و به ترکیه و سپس به اروپا می‌رسد.
حتی با چشمپوشی آثار تحریم، سیاست‌های داخلی ایران در زمینه تجارت ضعیف بوده و با واردات بیهوده سفره مردم را بیش از پیش وابسته به دلار کرده است. ارزی که افزایش نرخ آن به تحریم‌هایی وابسته است که دولت تلاشی برای رفع آن نمی‌کند.
رامتین موثق
- 18
- 2
