اینکه دانش بنیان اصولاً به چه معناست و تحت چه شرایطی می توان از تسهیلات و حمایت های آن بهره برد، گرچه سوال جدیدی نیست اما با پرداختن به آن در خبرگزاری ها و ذکر شدن آن در محافل گوناگون تجاری و اقتصادی، به سرعت بدل به یک موضوع داغ در فضای خبری ایران بدل شده است. هرچه باشد، با وجود دشواری های تولید و چالش هایی که مجموعه ها در حوزه های مختلف صنعت با آنها روبرو هستند، دورنمای مورد حمایت قرار گرفتن توسط نهادهای مسئول و کاهش هزینه ها از این طریق جذابیت خاص خود را دارد. با این وجود، بسیاری از افراد هنوز درک صحیحی از مسیری که در این طرح طی می شود و مزایای آن ندارند.
در این مطلب تلاش می کنیم این فضای مبهم را برایتان شفاف سازی کنیم و صفر تا صد مسیر دریافت تأییدیه دانش بنیان را به شکل ساده و خلاصه شرح دهیم.
دانش بنیان به چه معناست
برای درک صحیح این حوزه اول باید تعریف آن را بررسی کنیم. در سال ۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی قانونی را با الهام از متدهای رشد و توسعه بین الملل به خصوص در شرق آسیا به تصویب رساند که به موجب آن، دولت باید حمایت های ویژه ای را برای شرکت هایی که به کمک علم و فناوری اقدام به تولید محصول یا ارائه خدمات در سطح جهانی می کنند، فراهم نماید. ویژگی اساسی این مجموعه ها آن است که بدون اینکه دولت برای آنها بستر تکنولوژی یا علمی لازم را فراهم کند، توانسته اند به سطحی برسند که محصول یا خدمتی را در حد استانداردهای بین الملل ارائه بدهند و در واقع سازمان های مسئول با حمایت از این مجموعه می توانند یا از خروج ارز از کشور جلوگیری کنند یا از خارج از کشور ارزآوری نمایند. این همان تعریف دانش بنیان است: سازمان یا شرکتی که به کمک علم و دانش، اقدام به ارائه محصول یا خدمتی با سطح فناوری بسیار بالا نسبت به میانگین مرسوم در حوزه فعالیت خود می کند.
اگر یک مجموعه بخواهد با شرایطی که ذکر کردیم عمل کند، طبیعتاً مدیریت متفاوتی نسبت به مجموعه های صنعتی و علمی کنونی خواهد داشت. شما می خواهید حداکثر سود را از تجارت محصولات پیشرفته خود داشته باشید و اغلب بهترین روش برای مطمئن شدن از سودآوری دائمی، به کار بردن نیروهای زبده است. به کارگیری نیروی زبده در فضایی که به دانش و تخصص نیاز حیاتی وجود دارد به معنای جذب نیروهای متخصص و فارغ التحصیلان دانشگاهی برتر است، پس ناخودآگاه اهداف سازمانی با شایسته سالاری همسو می شود.
از طرف دیگر، شرکت هایی که به طور عمده در محیطی به شدت رقابتی فعالیت می کنند و نیروهای فعال تری دارند، نسبت به همتایان خود چالاک تر هستند و در نتیجه برای حل مشکلات مجموعه های بزرگتر اما کندتر به کار می روند. سازمان های مذکور به وضوح در کشور ما به تعداد بالا وجود دارند و این کندی و تحرک ناچیز در اکثر سردمداران صنعتی ایران مشاهده می شود. یک شرکت کوچک تر و چالاک تر با سلسله مراتب بهتر و تمرکز بر روی دانش می تواند مشکلات فراوانی را از همتای بزرگتر خود رفع کند.
با همکاری این دو سازمان، به مرور فرهنگ سازمانی آنها نیز با یکدیگر تماس پیدا می کند و اگر حمایت ها و تسهیلات مجموعه دانش بنیان ایده آل باشد، فرهنگ سازمانی شرکت بزرگتر به مرور زمان به سمت فعالیت بیشتر سوق پیدا می کند. پس در مقیاس کلان با این طرح نه تنها می توان ارزآوری کرد، بلکه می توان مشکلات صنایع بزرگ را هم حل کرده و فرهنگ سازمانی کارمندان ایران را به سمت فعالیت ایده آل تر هدایت نمود.
اما برای یک فعال اقتصادی چه فایده ای دارد که برای قرار گرفتن تحت این طرح اقدام کند؟ این موضوع را در ادامه بیشتر باز می کنیم.
چرا شرکت ها می خواهند دانش بنیان شوند؟
مجموعه هایی که به دنبال دریافت تأییدیه دانش بنیان هستند، اغلب یا استارتاپ هایی هستند که در ابتدای مسیر قرار داشته و برای رشد خود نیازمند قرار گرفتن تحت حمایت های کلان هستند یا شرکت های بزرگی هستند که قصد دارند با به کارگیری خصوصیات این چهارچوب اقتصادی در زمینه کاری خود پیشرفت نمایند. بسته به نیازهایشان، هر دو گروه باید بر اساس قانون تحت حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری قرار بگیرند و برای کمک به رفع مشکلات آنها، بسته ای از خدمات و طرح های مختلف تهیه شده است. این بسته که اغلب با نام بسته حمایتی ۱۱۰ برنامه شناخته می شود، شامل طیف وسیعی از کمک های مالی، مشاوره ای و تسهیل کننده برای عملکرد این شرکت ها در بازار است که یک مجموعه قرار گرفته تحت این برنامه می تواند برای استفاده از آنها، درخواست خود را به معاونت علمی ارسال کند. در صورتی که معاونت این درخواست را تأیید کند، سازمان ها و نهادهای مرتبط با کمک مورد نظر موظف هستند خدمات مورد نیاز شرکت را به آن ارائه بدهند که در بسیاری از موارد شامل حمایت های بسیار قابل توجهی می شود.
همان طور که گفتیم، بیش از ۱۱۰ برنامه حمایتی به خاطر قانون مذکور شامل حال این مجموعه ها می شوند که برخی از این برنامه ها عبارتند از:
• خدمات معافیت و اعتبار مالیاتی
• معافیت های گمرکی
• اعطای وام های کم بهره
• کمک به استقرار مجموعه در محل ساختمان های مسکونی
• خدمات بیمه مثل معافیت بیمه قراردادها
• خدمات مشاوره برای توسعه کسب وکار
• تسهیل حضور مجموعه در نمایشگاه های داخلی و خارجی
برای مثال حمایت امریه سربازی دانش بنیان را در نظر بگیرید. این حمایت شامل جزئیات فراوانی است، اما در صورتی که شرایط آن رعایت شود سازمان نظام وظیفه موظف است خدمات امریه را برای افرادی که از طرف شرکت معرفی می شوند، در نظر بگیرد. این حمایت ها که از جانب معاونت علمی انجام آنها مورد نظارت دقیق قرار می گیرد، می تواند مزایای رشد و توسعه فراوانی در اختیار شرکت ها قرار بدهد و به همین دلیل یکی از مشوق های اصلی در این حوزه، برنامه های حمایتی قانونی آن است.
اما بر فرض که بخواهید در این حوزه وارد شوید، چه شرایطی را باید داشته باشید تا بتوانید تأییدیه بگیرید؟
ثبت دانش بنیان و الزامات آن
مسئولیت مدیریت فضای دانش بنیان کشور به معاونت علمی ریاست جمهوری سپرده شده است. در کنار مدیریت نیازها و پاسخگویی به درخواست های شرکت های حاضر در فهرست، این سازمان برای تشخیص صلاحیت شرکت های جدید نیز یک سیستم ارزیابی تشکیل داده است که با بررسی مجموعه و خروجی های آن (محصول یا خدمت) رأی می دهد که آیا شرکت مذکور می تواند از حمایت های این حوزه استفاده کند یا خیر.
این کار از طریق یک سیستم آنلاین صورت می گیرد که مجموعه های متقاضی می توانند درخواست خود برای ارزیابی را از طریق کارتاپل آن برای هر کالا یا خدمتی که مد نظرشان باشد اعلام کنند. به طور کلی طی سه ماه و تحت چند مرحله ارزیابی حضوری و غیرحضوری تصمیم گرفته می شود که یک مجموعه شرایط دریافت گواهی را دارد یا خیر.
در مرحله اول سیستم این سامانه از متقاضیان می خواهد که اطلاعات اولیه ای از محصول خود را در اختیار آن قرار دهند. در صورتی که این اطلاعات اولیه تأیید شود، یک ارزیاب برای مجموعه انتخاب می شود که در حوزه فعالیت شما متخصص بوده و می داند کدامیک از ویژگی های محصول شما در نگاه معاون علمی اهمیت بیشتری پیدا می کند. ارتباط گرفتن ارزیاب با مجموعه و تحلیل محصول مرحله بعدی این فرآیند است. از این مرحله به بعد متقاضی دیگر نیازی نیست کاری انجام دهد و تنها باید منتظر اطلاع رسانی از طریق کارتاپل سیستم بماند.
اطلاعات اولیه معرفی محصول و گزارش ارزیاب سنگ بنای دریافت یا عدم دریافت تأییدیه از معاونت علمی خواهد بود. کمیته های داخلی این معاونت با بررسی مدارک و مشخصات، رای خواهند داد که آیا شما شرایط لازم برای دانش بنیان شدن را دارید یا خیر. در صورت تأیید کار به اتمام می رسد و مجموعه شما وارد فهرست شرکت ها می شود.
از این تفاسیر مشخص است که اولویت اصلی با ویژگی های محصول یا خدمت ارائه شده خواهد بود. اما این محصول یا خدمت باید چه شرایطی داشته باشد؟
محصول دانش بنیان و ویژگی های آن
زمانی که در خصوص یک مجموعه فعال در این فضا صحبت می کنیم، ویژگی های معینی به ذهن می آیند که چندان هم از واقعیت دور نیستند: به کارگیری دانش، تولید محصول یا ارائه خدمت با سطح فناوری بالا و رابطه نزدیک با دانش آموختگان و نخبگان مثال هایی از این موارد هستند. اما این ها همچنان تعریف کننده چنین شرکتی نیست. چه مجموعه ای تحت این دسته قرار می گیرد؟
جواب این سوال به آنچه که خروجی مجموعه است، بستگی پیدا می کند. در واقع این محصول یا خدمت خروجی یک شرکت است که مشخص می کند آیا در این فضا قرار می گیرد یا خیر. محصول دانش بنیان یا خدمت باید در محل مجموعه طراحی شده، توسعه پیدا کرده و به نتیجه رسیده باشد و باید در تولید آن از فناوری روز در حوزه فعالیت شرکت استفاده شده باشد. کارهایی مانند ایده پردازی صرف، ارائه خدمات معمول در جامعه فعالان یک صنعت یا برون سپاری عمده فرآیند تحقیق و توسعه به معنی فعالیت یک شرکت در این چهارچوب اقتصادی نیست.
محصولی که تحت این شرایط تولید شود می تواند در سطح بین الملل و ورای پتانسیل های صنعتی ایران مشتری جلب کند. پس یا از خروج ارز به منظور تأمین قطعات پیشرفته جلوگیری می کند یا با تأمین نیاز خارجی برای کشور ارزآوری می کند. در عین حال، همچنان شرط سطح فناوری آن مطرح است و در واقع این سطح فناوری یا های تک بودن است که علت اصلی موفقیت محصول در بازارهای خارجی به شمار می رود. به همین دلیل است که صنعتی مانند فرش هرگز زیرشاخه این چهارچوب اقتصادی قرار نمی گیرد در حالی که داروسازی جزو حوزه های دانش بنیان به حساب می آید: صنعت فرش گرچه ارزآور است، اما علت این ارزآوری به خاطر دانش و علمی که در تولید محصولات آن به کار رفته، نیست. خلاف این موضوع در مورد داروسازی ثابل اثبات است و به همین دلیل شرکت های داروسازی می توانند جزو این حوزه قرار بگیرند.
جمع بندی
تلاش کردیم با شفافیت و وضوح هرچه تمام تر، در این مطلب شرایط دانش بنیان شدن شرکت ها را از صفر تا صد برای شما شرح دهیم. امیدواریم اطلاعاتی که به اشتراک گذاشته شده، گام مثبتی در جهت کاهش ابهام در این زمینه و جلوگیری از سودجویی مجموعه هایی باشد که تلاش می کنند از عدم دسترسی عموم افراد به شرح دقیق مسائل و مقررات در این حوزه سوء استفاده نمایند. به این ترتیب فعالان اقتصادی می توانند با خیال آسوده تری به سراغ این طرح رفته و در نتیجه از حمایت های آن به نحو احسن بهره برداری نمایند.
منبع : مرکز توسعه دانش بنیان (فن بنیان)
- 10
- 6
