مصاحبه دکتری در دنیا چه شکلی است؟

در هفته‌های اخیر بازار مصاحبه‌های دکتری داغ بود و دانشجویان دانشگاه‌های دولتی به‌دنبال قبولی در این آزمون‌ها بودند و حالا هم نوبت به دانشگاه آزاد اسلامی رسیده است تا با دانشی که طی سال‌ها تحصیل به‌دست آورده‌اند، بتوانند خود را ثابت کرده و از مصاحبه دکتری با موفقیت عبور کنند. مصاحبه دکتری در بیشتر کشورهای دنیا به دانشجویان این مقطع امکان می‌دهد که بتوانند تمام مراحل Ph.D را با جزئیاتش بیان کنند.

داورانی که در جلسه مصاحبه حضور می‌یابند، پرسش‌هایی را پیرامون سابقه کار، هدف از انجام طرح و پروژه سوال می‌کنند. زمانی دانشگاه شما را برای مصاحبه دعوت می‌کند که اطمینان داشته باشد تمام تحقیقات خود را انجام داده و دوره Ph.D را به اتمام رسانده باشید.

در مصاحبه دکتری چه‌چیز انتظارتان را می‌کشد؟

شکل مصاحبه Ph.D معمولا بسته به حوزه موضوع انتخاب‌شده و شرایط کاربرد آن متفاوت است. شما شاید بارها رودررو شدن با استاد و مقامات دانشگاهی را در موقعیت‌های مختلف تجربه کرده باشید، اما هیچ‌کدام از آنها مانند مصاحبه دکتری نمی‌شود. به‌نوعی، توصیف یک مصاحبه استاندارد دکتری کار دشواری است. معمولا جلسه مصاحبه دکتری با سوال و جواب آغاز می‌شود که گروهی از پرسش‌ها پیش‌روی دانشجوی مقطع دکتری قرار می‌گیرد. ارائه سخنرانی یکی از اصلی‌ترین مراحلی است که بسته به پروپوزال و حوزه فعالیت و تخصص فرد ممکن است متفاوت باشد. از دیگر مراحل مصاحبه هم می‌توان به مباحثه دونفره با سرپرست اشاره کرد. معمولا زمانبندی جلسات مصاحبه دکتری به‌گونه‌ای تنظیم می‌شود که دانشجو به‌همراه سرپرست و دیگر افرادی که در کادر مصاحبه حضور دارند، ناهاری را به‌طور غیررسمی سرو می‌کنند.

مدت زمان مصاحبه

معمولا زمان مصاحبه‌های مقطع دکتری براساس شکل ارائه مصاحبه متفاوت است. بعضی مصاحبه‌ها از فعالیت‌های جانبی و مختلفی تشکیل شده که زمان بیشتری باید صرف آن کرد به‌طوری که برخی ممکن است یک روز تمام را به خود اختصاص دهند. بعضی جلسات مصاحبه از صبح آغاز شده و بعد از صرف ناهار، ادامه جلسه و مصاحبه به‌صورت کاملا رسمی دنبال می‌شود؛ اما بعضی دانشجویان ترجیح می‌دهند با سرپرست پروژه قهوه بخورند و ایده‌های خود را به مدت یک‌ساعت یا کمی بیشتر ادامه دهند.

مصاحبه Ph.Dهای اعلام‌شده

به گزارش پایگاه داده‌های FindAPhD انگلیس، بیشتر دانشجویان Ph.D در رشته‌های علمی، پزشکی و مهندسی پروژه‌های خاصی دارند که معمولا زمان بیشتری برای ارائه می‌طلبد از این‌رو پیش از آن، اهداف و چشم‌اندازهای آنها تعیین شده است. آنها معمولا در گروهی قرار می‌گیرند که اهداف تحقیقاتی گسترده‌تری را دنبال می‌کنند و در این میان، مقطع دکتری سهم کوچکی از آن را شامل می‌شود و درواقع، این قبیل دانشجویان به‌دنبال هدفی بسیار والاتر از قبولی در مصاحبه دکتری هستند. منابع مالی و بودجه‌های چنین پروژه‌هایی از قبیل آزمایشگاه یا کارگاه از پیش تعیین شده است یا از سوی دیگر، ممکن است در شرایط مختلف اقدام به جذب دانشجوی دکتری کنند.

اهداف مصاحبه دکتری

در مصاحبه یک پروژه‌ دکتری، اطمینان از اینکه فرد متقاضی بتواند پروژه خاصی را به اتمام برساند و توانایی تامین هزینه‌های آن را هم داشته باشد، یکی از شروط لازم است. به‌عنوان مثال، یک دانشجوی دکتری را تصور کنید که قصد تحقیق روی پروژه‌ «تاشیدگی پروتئینی» را دارد. این فرد باید توجه داشته باشد که تنها به‌صرف اینکه یک دانشمند علوم زیستی است، کفایت می‌کند و می‌تواند به‌تنهایی پروژه را به انتها برساند، بلکه باید دانش کافی پیرامون پروتئین‌ها و نیز تجهیزات و فناوری‌های مورد نیاز برای تجزیه و تحلیل آنها را داشته باشد.

درواقع، توجه به این نکته که دانشجو برای ورود به پروژه دکتری باید دانشی عمیق و گسترده نسبت به همه شرایط داشته باشد تا بتواند در ارائه آن موفق عمل کند. البته این بدان‌معنا نیست که باید پیش از شروع پروژه در آن متخصص باشید، بلکه پروژه دکتری می‌تواند برای شما مانند یک تمرین آزمایشی و آکادمیک مطرح شود. اما از سوی دیگر باید به‌گونه‌ای عمل کنید که مهارت‌های لازم را در مدت زمان مناسب به‌دست آورید، سپس دانشگاه به تشخیص خود، بهترین زمان را برای مصاحبه دکتری اعلام می‌کند.

شکل مصاحبه

مصاحبه دکتری برای پروژه‌های دانشجویی از یک فرآیند رسمی پیروی می‌کند. مولفه اصلی آن شامل جلسه پرسش و پاسخی است که مقابل چشمان مسئولان جذب آکادمی انجام می‌شود. معمولا جلسات مصاحبه دکتری متشکل از نفرات زیر تشکیل می‌شود:

سرپرست پروژه (یا چند سرپرست‌). این افراد شایستگی‌های فردی و آکادمیک شما را شناسایی می‌کنند.

از دیگر اعضای دانشگاه، می‌توان به کارمند پذیرش کارشناسی‌ارشد اشاره کرد که مسئولیت را برعهده می‌گیرند و از هدایت صحیح و بی‌عیب و نقص مصاحبه اطمینان حاصل می‌کند. بازرس اصلی هم از اعضای شرکت‌کننده در مصاحبه دکتری است. اگر گروهی از بیرون بودجه Ph.D را تامین کرده باشد، به احتمال زیاد در مصاحبه شرکت می‌کند که معمولا امری عادی تلقی نمی‌شود اما همه این اتفاقات از سوی دانشگاه هماهنگ می‌شود.  اما با همه این اوصاف، اوج جلسات مصاحبه Ph.D زمانی است که پرسش و پاسخ مطرح می‌شود.

این سوال و جواب‌ها بیشتر روی سابقه آکادمیک، علائق تحقیقاتی و مطالعات و اهدافی که برای پروژه مورد نظر متمرکز هستند. در بعضی جلسات، فرد مصاحبه‌شونده ممکن است از فرد بخواهد در کنار پاسخگویی به سوالات مطرح‌شده، سخنرانی خاص و ویژه‌ای را ارائه دهد. البته لازم نیست این سخنرانی‌ها طولانی و پیچیده باشند و تنها سوالاتی درباره جزئیات تحقیق و ارائه خلاصه‌ای از پروزه تحقیقاتی قبلی پرسیده می‌شود. بعد از اتمام پرسش‌ها، به دانشجو اجازه داده می‌شود سوالات خود را مطرح کند. درواقع، این فرصتی است که انگیزه و اشتیاق فرد را نسبت به موضوع مطالعاتی‌اش نشان می‌دهد.

برای مصاحبه آماده شوید

مصاحبه‌های دکتری درواقع، تجربه یک دانشجو از موضوعی خاص است که در قالب پروژه‌ای تحقیقاتی به عمق آن نفوذ کرده و با جزئیات، آن را مورد کاوش قرار می‌دهد. براین اساس می‌توانید پرسش‌های احتمالی را که ممکن است در جلسه مصاحبه از دل پروژه پرسیده شوند پیش‌بینی کنید. اما شرکت در جلسه مصاحبه هم آدابی دارد که بهتر است قبل از حضور، آنها را رعایت کنید. اول از همه، فضایی به دور از حواس‌پرتی را انتخاب کنید.

از نور و سر و صدای زیاد دوری کنید و مطمئن شوید که جلسه مصاحبه در کمال آرامش پیش می‌رود. اهداف مصاحبه را برای خودتان شرح دهید و اگر در پروژه قسمت‌هایی وجود دارد که مصاحبه‌کننده باید توجه ویژه به آن داشته باشد، از پیش با نوشتن عبارت «دقت کنید»، آنها را مشخص کنید. حتما داخل پروژه، راه برقراری تماس با خودتان را مشخص کنید تا درصورت لزوم بتوانند با شما تماس برقرار کنند. به‌خاطر داشته باشید که پیش از شروع سخنرانی و ارائه مقاله، از افراد حاضر سوال کنید که آیا از شما پرسشی دارند یا خیر.

انواع مصاحبه

مصاحبه غیررسمی و محاوره: در این نوع مصاحبه هیچ سوالی از پیش تعیین نشده و جلسه به‌صورت باز برگزار می‌شود و همه‌چیز در لحظه اتفاق می‌افتد و مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده در جریان مصاحبه قرار می‌گیرند و طبق موقعیت‌هایی که در آن قرار می‌گیرند، پرسش‌هایی را مطرح می‌کنند.

مصاحبه عمومی روش هدایت: روش هدایت در مصاحبه عمومی به‌گونه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد که اطلاعات کلی از هر مصاحبه‌شونده به‌دست می‌آید که نسبت به شکل مصاحبه غیررسمی تمرکز بیشتری را می‌طلبد، اما همچنان تا حدودی آزادی در دریافت اطلاعات از مصاحبه‌شونده وجود دارد.

مصاحبه استاندارد: در این نوع مصاحبه، پرسش‌های پایان باز برای مصاحبه‌شونده‌ها مطرح می‌شود که دانشجو آزادانه می‌تواند به پرسش دلخواه پاسخ دهد. این نوع پرسش و پاسخ در مصاحبه، روند مصاحبه را سرعت می‌بخشد و استرس دانشجویان هم کمتر می‌شود.

مصاحبه بسته و ثابت: این روش برخلاف روش قبلی است به‌طوری که یک مجموعه سوالات مشخص و از پیش‌تعیین‌شده از دانشجویان پرسیده می‌شود و از آنها می‌خواهند که پاسخ‌ها را از میان مجموعه‌ای انتخاب کنند. این شکل مصاحبه برای افرادی مفید است که تمرینی روی مصاحبه نداشته‌اند و اولین‌باری است که به‌طور رسمی در شرایط مصاحبه قرار می‌گیرند.

پرسش‌های مطرح‌شده

به گزارش AcademicPositions، معمولا در جلسات مصاحبه دکتری ۶ نوع پرسش مطرح می‌شوند.

پرسش‌های رفتاری: این سوالات معمولا پرسش‌هایی را درباره موقعیت فعلی فرد مطرح می‌کند و فردی است.

ایده‌ها و ارزش‌ها: در این بخش، پرسش‌هایی پرسیده می‌شود که نوع تفکر فرد درباره یک موضوع را بررسی می‌کند.

احساسات: در این بخش پرسش‌ها به‌گونه‌ای سوال می‌شوند که مشخص کنند فرد احساسی فکر می‌کند یا عقلانی.

دانشی: در این بخش، پرسش‌هایی درباره واقعیت یک موضوع پرسیده می‌شود.

حسی: این بخش از سوالات به حواس فرد شامل حواس بینایی، لامسه، شنیداری، چشایی و بویایی او برمی‌گردد.

سابقه فرد: در این بخش پرسش‌هایی پیرامون سابقه فرد، سن و سال، آموزش و... مطرح می‌شود.

۱۰ سوال معروف

درباره خودت حرف بزن. این سوال یکی از معمول‌ترین سوالاتی است که در ابتدای پرسش‌وپاسخ از دانشجو می‌پرسند و شما باید پاسخ را به‌گونه‌ای هدایت کنید که با مفهوم مصاحبه مرتبط شود. درباره سابقه آکادمیک، ‌انگیزه و علایق خود حرف بزنید، اما لزومی ندارد وارد جزئیات شوید.

دلیلت برای ورود به مقطع دکتری چه بوده؟ این سوال هم سوال معمولی است که پاسخی مشخص دارد. Ph.D یک تعهد است و شما برای پذیرفتن این تعهد وارد آن شده‌اید. پاسخ شما باید ‌انگیزه‌تان را به‌وضوح نشان دهد تا سوالی در ذهن مصاحبه‌کننده باقی نگذارد.

چرا به این طرح علاقه‌مند هستید؟ چه چیز باعث شد به این طرح کشیده شوید و آیا طرح دیگری غیر از این هم وجود داشته که بخواهید کار کنید؟ پاسخ شما آمادگی شما را نشان می‌دهد.

چه تجربه‌ای شما را کاندید خوبی برای مصاحبه دکتری کرده است؟ این سوال به شما اجازه می‌دهد تمرکزتان را روی مهارت‌های خاصی بگذارید که شاید به‌وضوح مشخص نباشند. از دوره‌هایی که برای بالا رفتن مهارت‌تان در این پروژه گذرانده‌اید بگویید.

پروپوزال‌تان را چگونه آماده کرده‌اید؟مصاحبه‌کننده با این پرسش‌ها به‌دنبال میزان مشارکت شما در پروژه تحقیقاتی و زمان آمادگی پروپوزال شماست. فرآیند کاریتان را مطرح کنید و بگذارید مصاحبه‌کننده در جریان کار پروپوزالتان قرار گیرد.

در روند پروژه با چه مشکلاتی روبه‌رو شده‌اید؟ معمولا هیچ پروژه تحقیقاتی بدون مشکل و سختی پیش نمی‌رود، بنابراین در مقابل این پرسش جبهه نگیرید و تمام سختی‌های احتمالی را ذکر کنید و در این مورد کاملا صادقانه رفتار کنید.

ضعف‌ها و قوت‌هایتان کجاست؟ در پاسخ به این پرسش به ضعف‌ها و قوت‌هایی مرتبط با موضوع پروژه بپردازید و نمونه‌هایی را نام ببرید که درمورد پروژه قابل درک باشد. در انتخاب ضعف‌هایتان هم صادقانه عمل کنید و راهکاری را برای غلبه بر آن عنوان کنید.

از تجربه شکست‌هایتان در این پروژه بگویید. به‌طور قطع دوره سه تا ۶ ساله دکتری جریانی آرام و یکنواخت نیست و در این مسیر بالا و پایین‌های فراوانی به‌چشم می‌خورد و باید موانع زیادی را از پیش رو بردارید تا به مقصد برسید. مصاحبه‌کننده با این سوال به‌دنبال آن است که شما چگونه توانسته‌اید با منطق، این سختی‌ها و شکست‌ها را پشت‌سر بگذارید و از آنها درس بگیرید.

برنامه آینده شغلی‌تان چیست؟ یکی دیگر از موضوعاتی که ‌انگیزه شما را از انجام این پروژه تحقیقاتی نشان می‌دهد، اشاره به برنامه آینده شغلی است. کسی که هدفی مشخص در ذهن داشته باشد، مسیری روشن برای انجام تحقیق در ذهن دارد و همین، او را راحت‌تر به هدف می‌رساند.

آیا سوالی از ما دارید؟ به‌خاطر داشته باشید که مصاحبه Ph.D مسیری دوطرفه است و به همان اندازه که افراد مصاحبه‌کننده حق سوال دارند، این فرصت در اختیار فرد مصاحبه‌شونده هم قرار داده می‌شود که سوالات خود را مطرح کند. سعی کنید این سوالات را از پیش آماده کرده باشید.