خداحافظی ۴۵ هزار دانشجو با ارز دولتی!

اعتراض‌ها از کجا شکل گرفت؟

چند روزی از آغاز به‌کار ادارات در سال ۹۷ گذشته بود که بانک مرکزی با ابلاغ بخشنامه‌ای ارز دانشجویی را حذف کرد و همین کار سرآغاز شروع تجمعات دانشجویی در طول سال شد. در این بخشنامه آمده بود: «بخشنامه شماره ۹۶/۲۹۱۶۵۴ مورخ ۱۴ آذرماه سال ۹۶ مرتبط با بخش سوم مجموعه مقررات ارزی «خدمات ارزی و سایر مبادلات ارزی بین‌المللی»، تامین ارزی بابت شهریه و هزینه اقامت دانشجویان آزاد شاغل به تحصیل در خارج از کشور (موضوع بند‌های (۳-۲) و (۳-۳) از قسمت «ب» بخش سوم مجموعه مذکور) از تاریخ اول فروردین‌ماه ۹۷ صرفا به نرخ آزاد و کماکان از طریق آن بانک امکانپذیر است.» بعد از این بخشنامه اولین‌بار دانشجویان با راه‌اندازی هشتگ اینستاگرامی #نه_به_حذف_ارز_دانشجویی در صفحه شخصی وزیر علوم به این مساله اعتراض کردند و چون راه به جایی نبردند، به‌تدریج به برگزاری تجمعات اعتراضی مقابل بانک مرکزی و گاها وزارت علوم روی آوردند.

چندماه بعد مجتبی صدیقی، رئیس سازمان امور دانشجویان تنها دانشجویان جدیدالورود دوره کارشناسی متقاضی تحصیل در خارج از کشور را مشمول ارز دانشجویی ندانسته و گفته بود: «براساس توصیه‌های صورت‌گرفته، دانشجویان جدید دوره کارشناسی، باید دانشگاه‌های داخل را به‌عنوان محل تحصیل خود انتخاب کنند و تنها دانشجویانی که تا ۳۱ اردیبهشت ۹۷ در دانشگاه‌های خارجی مشغول به تحصیل شده‌اند، می‌توانند ارز دانشجویی دریافت کنند.»

 تصمیمی که زودتر از موعد اجرایی شد!

تا نیمه اول سال ۹۷ بنابر تعهدات بانک مرکزی نرخ ارز دانشجویی با همان نرخ ارز دولتی یا به‌اصطلاح نرخ ارز جهانگیری محاسبه و به حساب دانشجویانی که زمان تحصیل‌شان پیش از سال ۹۷ بوده، واریز می‌شد و دانشجویانی که در این سال می‌خواستند راهی دانشگاه‌های خارج از کشور شوند، دیگر امکان استفاده از ارز دانشجویی به نرخ دولتی را نداشتند؛ چراکه بانک مرکزی برای نیمه دوم همان سال ارز دانشجویی را با نرخ ارز نیمایی محاسبه کرده و همین مساله مشکلات زیادی را برای دانشجویان محصل در خارج از کشور و خانواده‌هایشان ایجاد کرده بود؛ البته بانک مرکزی در عمل خیلی زودتر از موعدی که خود مقرر کرده بود، ارائه ارز دانشجویی را لغو کرد و به‌دلیل عدم‌اطلاع‌رسانی درست در این‌باره از سوی مسئولان مربوطه بسیاری از دانشجویانی که عازم رفتن به دانشگاه‌های خارجی بودند با سردرگمی همراه شدند.

مهدی محمدی، دانشجویی که از دانشگاه پلی‌تکنیک تورین ایتالیا پذیرش گرفته بود، در آن ایام به «فرهیختگان» گفته بود: «تقریبا از خردادماه برای تهیه ارز دانشجویی به سازمان امور دانشجویی وزارت علوم مراجعه کردم که آنها بنده را به یکی از بانک‌های کشور ارجاع دادند، اما زمانی که برای دریافت ارز موردنیاز به بانک عامل مراجعه کردم، اعلام کردند به‌دلیل وجود فاصله ۲۰ روزه بین تاریخ ویزا و تاریخ بلیت باید زمانی که ویزایم آماده شد، دوباره به بانک بروم. تاریخ ویزا هشتم آگوست (۱۷ مرداد) و درمقابل تاریخ پرواز ۲۸ آگوست (۶ شهریور) بود و به‌دلیل همین فاصله بار اولی که به بانک رفتم، ارز به من تعلق نگرفت، با این حال زمانی که ویزایم آماده شد و دوباره به بانک رفتم، به من عنوان کردند پرداخت ارز دانشجویی از ۱۶ مردادماه متوقف شده و امکان پرداخت آن به من وجود ندارد؛ این درحالی است که تا پیش از آن مشکلی از این بابت وجود نداشته است.»

عدم‌تعیین‌تکلیف وضعیت ارز دانشجویی در نیمه اول سال گذشته باعث شد در بازه زمانی سیل بازگشت دانشجویان به کشور راه بیفتد و درمقابل دو وزارت بهداشت و علوم نیز که دیگر نمی‌توانستند ارز موردنیاز دانشجویان خود را فراهم کنند، تصمیم به تسهیل روند بازگشت آنها گرفتند؛ موضوعی که البته با حواشی زیادی همراه شد.

در ماه‌های پایانی ۹۷ هم که رسیدن نرخ دلار به مرز ۲۰ هزار تومان باعث چندبرابر شدن هزینه‌های زندگی و تحصیل دانشجویان ایرانی خارج از کشور شده بود، چهار هزار نفر از این دانشجویان نامه بلندبالایی خطاب به شخص اول اجرایی کشور نوشتند و در آن خواستار برقراری مجدد ارز دانشجویی آن هم به نرخ دولتی شدند که در بخشی از آن آمده بود: «ارز دانشجویی؛ تنها حمایتی که دولت محترم از ما جوانان جویای علم داشت باعث شده بود بسیاری از سختی‌ها را به جان خریده و با برنامه‌ریزی چندین ساله، خود را در مسیر کسب علم قرار داده‌ایم و متاسفانه دولت محترم با انتخاب راحت‌ترین روش و حذف ارز دولتی، ما دانشجویان را درمقابل چالشی بزرگ درخصوص ادامه تحصیل قرار داده است و ما را در تامین هزینه‌های سنگین زندگی و پرداخت شهریه رها و سرگردان کرده است.

این درحالی ‌است که انتظار می‌رفت دولت محترم در شرایط سخت با تدبیر حکیمانه خود یاری‌گر ما باشد.» البته نه‌تنها این نامه بلکه سایر اعتراضات دانشجویی نیز هیچ‌گاه باعث نشد وضعیت ارز دانشجویی به سال‌های ۹۶ و قبل‌تر از آن برگردد.

 جمعیت دانشجویان ارزبگیر چقدر است؟

قطعا یکی از اصلی‌ترین موضوعات در بحث ارز دانشجویی، میزان ارز اختصاص‌یافته و همچنین چگونگی دریافت این ارز بوده و هست؛ مساله‌ای که براساس همان بخشنامه بانک مرکزی حداکثر مبلغ قابل‌پرداخت ارز دانشجویی به صورت سالانه ۱۵ هزار دلار یا معادل آن به سایر ارزها آن هم بابت پرداخت شهریه دانشگاه و حداکثر ماهانه هزار دلار یا معادل آن به سایر ارزها برای خود دانشجو و ماهانه ۵۰۰ دلار برای هر عضو خانواده دانشجو است و به خاطر همین رقم بالا، قوانین سختگیرانه‌ای برای دریافت ارز دانشجویی در نظر گرفته شده که ذیل «آیین‌نامه اعطای ارز و تسهیلات به دانشجویان ایرانی دوره‌های فوق‌لیسانس و دکتری شاغل به تحصیل در خارج از کشور» تعریف می‌شود؛

آیین‌نامه‌ای که براساس آن داشتن مدرک کارشناسی یا کارشناسی‌ارشد از یکی از دانشگاه‌های موردتایید وزارت علوم، داشتن نمره زبان (استاندارد) در یکی از آزمون‌های زبان خارجی مورد قبول دو وزارتخانه و دارا بودن اصل پذیرش (قطعی و غیرمشروط) از دانشگاه‌های خارج از کشور مورد تایید دو وزارتخانه علوم و بهداشت جزء اصلی‌ترین شروط دریافت ارز است؛ البته دانشجویانی که خواهان ارز دانشجویی هستند باید تصویر دیپلم و پیش‌دانشگاهی، ریز نمرات دانشگاه، گواهی اشتغال به تحصیل که به نمایندگی جمهوری اسلامی رسیده باشد و تصویر برگ اقامت را هم برای ثبت‌نام در اختیار سامانه‌های در نظر گرفته‌شده بگذارند تا بتوانند از این ارز استفاده کنند. در کنار این مسائل تعداد دانشجویان ارزبگیر نیز به یکی از موضوعات کلیدی در سال گذشته تبدیل شده است، موضوعی که به‌طور مستقیم با میزان تخصیص اعتبار برای ارز دانشجویی ارتباط داشت.

به گفته معاون دانشجویی و فرهنگی وزیر بهداشت، حدود هفت هزار دانشجوی علوم پزشکی و حدود ۳۵ هزار دانشجوی وزارت علوم و در مجموع حدود ۴۵ هزار دانشجو متقاضی ارز دانشجویی هستند؛ به‌عبارت دیگر برای این تعداد دانشجو باید حداکثر ۹۰۰ میلیون دلار ارز دانشجویی تامین می‌شد؛ البته نکته قابل‌تامل این است که تا امروز آمار دقیقی از میزان دانشجویان ایرانی خارج در کشور منتشر نشده و رسانه‌ها از ۷۰ هزار تا ۱۰۰ هزار دانشجو را اعلام کرده‌اند؛ مساله‌ای که با توجه به شرایط موجود ارزی کشور در آن سال هزینه هنگفتی برای کشور محسوب می‌شد.