دلارهای دلالان از کجا می‌آید؟

پیاده‌روی اطراف میدان فردوسی چنان شلوغ و پرازدحام است که مسافران مترو با زحمت خودشان را به ایستگاه می‌رسانند. یک دلیل این همهمه غریب، تکه‌کاغذهایی است که روی شیشه همه صرافی‌های این راسته چسبانده شده و مضمون همه آن‌ها این است که «به دستور بانک مرکزی، از فروش دلار معذوریم».

۲۱ فروردین‌ماه امسال بانک مرکزی با ابلاغیه‌ای، خرید و فروش ارز توسط صرافی‌ها را ممنوع اعلام کرد اما این تصمیم پرحرف و حدیث نه‌تنها جلوی اوج گرفتن قیمت دلار را نگرفت، بلکه ورود دلال‌ها به بازار آشفته و پرمخاطره ارز را هموار کرد و خرید و فروش ارز را از صرافی‌ها که مجوز بانک مرکزی دارند به پیاده‌روی خیابان فردوسی منتقل کرد و باعث شد خیلی از دلال‌ها این روزها از این آب گل‌آلود ماهی درشتی صید کنند.

طی چند ماهی که از التهاب بازار ارز سپری شده، بانک مرکزی طرح‌های مختلفی برای کنترل وضع موجود اجرا کرده، اما هیچکدام از آن‌ها نسخه شفابخشی برای بازار پرالتهاب ارز نبوده و هر روز به تعداد دلال‌هایی که در حوالی میدان فردوسی قدم می‌زنند اضافه می‌شود. اما سؤال اینجاست که این دلال‌ها، ارز را از کجا می‌آورند؟ ما به دنبال پاسخ این سؤال سری به میدان فردوسی زده‌ایم.

افزایش جمعیت دلال‌ها

افزایش عبور و مرور در ضلع شرقی میدان فردوسی اولین نکته‌ای است که توجه هر رهگذری را جلب می‌کند و عده‌ای با تعجب به گروه‌های چند نفره‌ای که در پیاده‌رو جمع شده‌اند و هرکدام یک ماشین حساب و دستگاه کارتخوان در دست دارند نگاه می‌کنند. اینجا از کمبود دلار خبری نیست؛ هرچقدر بخواهید می‌فروشند و هرچقدر داشته باشید می‌خرند.

در میان فروشندگان دلار و یورو افرادی به چشم می‌خورند که تیپ و ظاهر متفاوتی دارند و در اولین دیالوگی که بین آن‌ها و مشتری برقرار می‌شود تازه کار بودنشان آشکار می‌شود. خیلی از فروشندگان دلار و یورو همان کسانی هستند که از چند ماه قبل دلار را به قیمت نسبتاً ارزانی خریده‌اند و حالا می‌خواهند به قیمت دو برابر و حتی بیشتر بفروشند اما با قواعد خرید و فروش ارز بیگانه‌اند و بعضاً به مشتریانی که قصد خرید دارند می‌گویند: «چند می‌خری؟!»

بین برخی از فروشندگان افرادی هم هستند که سرمایه اولیه‌شان طی ۶ ماه اخیر سه برابر شده و به این آسانی حوالی میدان فردوسی را ترک نمی‌کنند.

تا چند ماه قبل و قبل از آشفتگی بازار ارز، نوسان هر دلار بین ۲۰ تا ۳۰ تومان بود، اما حالا برخی فروشندگان به حدی از افزایش تدریجی قیمت دلار منتفع شده‌اند که تخفیف قابل توجهی به مشتریان می‌دهند. فرهاد، یکی از دلال‌های قدیمی راسته میدان فردوسی می‌گوید: «تا حدود یکسال قبل تعداد فروشندگان ارز که در این محدوده کاسبی می‌کردند به زحمت به ۲۰ نفر می‌رسید، اما این روزها به بیش از ۲۰۰ نفر رسیده و بسیاری از مردم عادی به جمع ما اضافه شده‌اند. برخی از آن‌ها تخفیف‌های عجیب و غریبی به مشتری می‌دهند و باعث هرج و مرج در بازار شده‌ان!»

دلارهایی که از داخل تامین می‌شوند

جمعیت فروشندگان یا دلال‌های ارز از ضلع شرقی میدان فردوسی به پاساژ جهانی در ابتدای خیابان فردوسی رسیده و خیلی‌ها برای خرید دلار به کوچه گل‌پرور در همین حوالی مراجعه می‌کنند. کوچه‌ای که تا چند ماه قبل محل رفت و آمد تولیدکنندگان کیف و کفش چرم بود، این روزها در قرق فروشندگان دلار است و دلال‌های دانه‌درشت، همین کوچه را پاتوق کرده‌اند.

شیوه کارشان این گونه است که معمولاً مثل پدرخوانده‌ها داخل ماشین می‌نشینند و دلارها را به طور قطره‌چکانی به دلال‌های خرده‌پا تزریق می‌کنند. در حقیقت در حوالی میدان فردوسی، دلالانی حضور دارند که برای دلالانی بزرگ‌تر کار می‌کنند و پورسانت می‌گیرند. در روزهایی که قیمت دلار با افت و خیز بیشتری همراه می‌شود و تب خرید ارز بالا می‌رود، رقابت بین دلال‌های دانه‌درشت و غریبه‌هایی که به تازگی شغل دلالی ارز را پیشه کرده‌اند بالا می‌گیرد و هر دو طرف تلاش می‌کنند خریداران دلار را به سوی خود بکشانند. تعداد این افراد از وقتی که اعلام شد خرید و فروش تا سقف ۱۰ هزار دلار جرم نیست بیشتر شده است.

یکی دیگر از فروشندگان دلار در میدان فردوسی که دوست ندارد اسم و رسمش را بیان کند، می‌گوید: «هر روز حوالی ساعت ۲ بعد از ظهر عده‌ای غریبه با ظاهری متفاوت در این حوالی آفتابی می‌شوند و کارشان تزریق دلار به بازار است. قیمت دلار را هم آن‌ها تعیین می‌کنند و کسی خبر ندارد این افراد از سوی چه کسانی می‌آیند و این حجم دلار را از کجا می‌آورند.»

تقریباً هیچ یک از صرافان و دلالان میدان فردوسی خبر ندارند یا نمی‌گویند که این افراد از کجا می‌آیند. برخی می‌گویند آن‌ها همان صرافانی هستند که در سامانه نیما ارز را می‌خرند و به بازار تزریق می‌کنند، البته این صرافی‌ها هم طبق قانون حداکثر می‌توانند ۱۰درصد از ارز خریداری شده از نیما را به داخل کشور وارد کنند؛ یعنی این پول باید بیشتر خرج حواله‌های وارداتی شود. برخی هم می‌گویند که آن‌ها کسانی هستند که مستقیم با بانک مرکزی در ارتباط‌اند.

دلارهایی که از کشورهای همسایه می‌آید

خرید و فروش دلار به یک شغل کم دردسر و سودآور تبدیل شده و جوانان کشورهای همسایه را هم برای به جیب زدن سودهای هنگفت به صرافت حضور در این بازار انداخته است. تعدادی از اهالی سلیمانیه عراق، دلارهایی را که به طور قاچاق وارد ایران کرده‌اند در میدان فردوسی به ریال تبدیل می‌کنند و در بازگشت، با خرید دینار ارزش پول خود را بالا می‌برند. عده‌ای دیگر هم بعد از فروختن دلارهای قاچاق در میدان فردوسی راه دیگری را در پیش می‌گیرند. با توجه به لهجه اهالی سلیمانیه به راحتی می‌توان آن‌ها را از دلال‌های حرفه‌ای که در میدان فردوسی دلار خرید و فروش می‌کنند تمیز داد.

با بسته شدن مرز مریوان، مسیر تهاتر دلار با کالاهای اساسی برای اهالی سلیمانیه مسدود شده، اما دلال‌های دانه درشت همیشه راه‌های دیگر را برای سودجویی جست‌وجو می‌کنند. آن‌ها به تازگی عده‌ای از مهاجران افغان را استخدام کرده‌اند و در ازای دریافت دلارهایی که به دلار هرات معروف شده به آن‌ها دستمزد پرداخت می‌کنند. دلارهای قاچاق با عبور از مرز ایران و افغانستان به مشهد می‌رسند و از آنجا به تهران منتقل می‌شوند و بخش قابل توجهی از آن‌ها در میدان فردوسی به دست مشتریان می‌رسد.

رواج دلارهای تقلبی

خرید و فروش دلار در روزهای پرالتهاب بازار ارز مثل تیغ دولبه است و کسانی که در این روزهای پرتلاطم و بدون توجه به هشدارهای گاه و بیگاه اقدام به خرید دلار کرده‌اند، گاهی اوقات تاوان سنگینی پرداخت می‌کنند. در میدان فردوسی معمولاً دو نوع دلار به مشتریان عرضه می‌شود؛ دلار سفید و آبی یا جدید و قدیم.

دلارهای قدیمی ۵۰ تومان از دلارهای جدید ارزان‌تر است و همین تفاوت قیمت برخی مشتریان را برای خرید آن وسوسه می‌کند، غافل از اینکه حجم قابل ملاحظه‌ای از دلارهای قدیمی موجود در بازار تقلبی است و تشخیص آن برای افراد عادی که برای خرید و احتکار دلار در خانه اقدام به خرید آن می‌کنند آسان نیست.

یکی از صرافان حوالی میدان فردوسی می‌گوید: «تعدادی از فروشندگانی که در میدان فردوسی می‌بینید، ارز خود را از صرافی یا با خرید از مردم عادی تهیه می‌کنند، اما عده‌ای سودجو در این حوالی پرسه می‌زنند و بعد از فروختن دلارهای تقلبی محل را ترک می‌کنند. همین کار پای پلیس را به میدان فردوسی باز کرده و موجب بدنامی دلارفروش‌هایی شده که اعتبار خود را ذره‌ذره به دست آورده‌اند و این روزها خروار خروار از دست می‌دهند.»

صرافی‌ها همچنان منتظر

صرافی‌ها همچنان در شوک چند ماه اخیر بازار ارز هستند. به هر حال به نظر می‌رسد آن‌ها هنوز نتوانسته‌اند خود را با شرایط جدید وفق دهند. رضا ترکاشوند، دبیرکل کانون صرافان نیز این حرف را تأیید کرده و گفته است: «در این چند ماه فعالیت‌های شفاف و روی زمین، به بازار دلالی و زیرزمینی سپرده شد؛ هرچند علت اعمال این سیاست را نمی‌دانم اما اگر می‌خواهیم بازار را به شرایط گذشته بازگردانیم، باید صبر کنیم صرافان خود را با شرایط جدید تطبیق دهند.»

او گفته که در این مدت برخی صرافان نیروهای خود را تعدیل یا فعالیت‌ها را راکد کرده‌اند؛ حداکثر ۳۰ صراف در سامانه ارزی نیما فعال بودند و بقیه نتوانستند با نیما کار کنند و در نتیجه صراف‌ها به یک دوره تعطیلی و رکود وارد شدند. صراف‌ها معمولاً حاضر نیستند درباره شرایط فعلی با کسی صحبت کنند، مخصوصاً اگر بفهمند که آن فرد برای تهیه خبر و گزارش به میدان فردوسی آمده است.

یکی از صرافی‌ها خیابان فردوسی درباره شرایط فعلی فعالیت صرافی‌ها می‌گوید: «بازار فعلاً در دست دلالان است. ما خیلی نقشی در قیمت‌ها نداریم و خرید و فروشمان هم محدود است. صرافی‌هایی که به بانک‌ها وابسته‌اند، کلاً صبر کرده‌اند تا ببینند وضعیت آینده چه می‌شود. صرافی‌های رسمی دیگر هم فقط به مسافران و افراد خانه‌دار ارز می‌دهند که محدودیت‌هایی هم دارد. البته خرید ارز هم گاهی توسط صرافی‌ها انجام می‌گیرد که بسیار محدود است.»

وعده ای که محقق نشد

مسئولان جدید بانک مرکزی تاکنون طرح‌ها و بسته‌های پیشنهادی مختلفی را برای کنترل قیمت دلار ارائه داده‌اند، اما هیچ کدام از آن‌ها تا امروز به آرامش بازار پرتلاطم ارز کمک نکرده است. از جمله این طرح‌ها می‌توان به واگذاری ارز مسافرتی به صرافی‌ها و بانک‌ها، مجاز شدن ورود اسکناس ارز توسط صادرکنندگان و اختصاص سود به سپرده‌های ارزی اشاره کرد، اما بازار واکنش مثبتی به آن‌ها نشان نداده است.

عبدالناصر همتی که با هدف سامان دادن بازار ارز به جای ولی الله سیف روی صندلی پرماجرای ریاست بانک مرکزی نشسته در گفت و گویی که ۱۷ شهریورماه با خبرگزاری‌های رسمی انجام داد اعلام کرد روند کاهش نرخ ارز آغاز شده اما در همین بازه زمانی نسبتا کوتاه، قیمت دلار حدود هزار تومان افزایش پیدا کرده است.

اگر چه بخش قابل ملاحظه‌ای از آشفتگی بازار ارز به تحریم‌های ظالمانه و جوسازی کشورهای بیگانه مربوط می‌شود اما به نظر می‌رسد اگر تصمیمات بانک مرکزی و تیم اقتصادی دولت با تدبیر بیشتری همراه شود، دست‌کم از ملتهب‌تر شدن بازار ارز جلوگیری خواهد شد. شلوغی، ازدحام و بی‌سامانی که این روزها در حوالی میدان فردوسی مشاهده می‌شود، آینه تمام‌قد اوضاع بازار ارز است.

مهرداد رسولی