ابهامات ایمنی‌زایی«سینوفارم»؛ احتمال تزریق دوز سوم واکسن از آبان در ایران

حدودا ۸۱درصد از کل واکسن‌های تزریق شده در ایران سینوفارم است و حالا با انتشار تحقیقاتی مبنی بر ایمنی پایین این واکسن به‌ویژه در میان سالمندان، نگرانی‌هایی از افزایش بستری و مرگ‌ومیر با توجه به روند افزایشی ابتلا در کشور رقم خورده است. هرچند که به تأکید کارشناسان حوزه واکسن، کم‌کیفیت‌ترین واکسن‌ها هم در کاهش ابتلای شدید و مرگ افراد مؤثر است.

حالا با اعلام کیفیت واکسن‌های تزریق شده و از سوی دیگر، جهش‌های بعدی کرونا، سازمان بهداشت جهانی تزریق دوز سوم را توصیه کرده است. براساس اعلام مقامات این سازمان، حتی برای واکسن‌های قوی‌تر هم تزریق دوز سوم، منجر به افزایش ایمنی می‌شود.هرچند که تزریق دوز سوم برای واکسن‌های فایزر و مادرنا هم از مدت‌ها پیش در برخی کشورها آغاز شده است و تاکید بر تزریق دوز سوم تنها شامل سینوفارم نمی شود. تزریق دوز سوم یا بوستر در ایران برای کادر درمان آغاز شده و در برخی استان‌ها هم نیروهای درمان، دوز سوم را دریافت کرده‌اند. بر همین اساس اعلام شده برای کادر درمانی که دوز اول و دوم، سینوفارم، بهارات یا برکت دریافت کرده‌اند، دوز سوم را سینوفارم یا پاستوکووک پلاس تزریق می‌شود و برای آنها که آسترازنکا یا اسپوتنیک‌وی، دریافت کرده‌اند، دوز سوم، آسترازنکا یا پاستوکووک پلاس تزریق می‌شود.

محمد شریفی‌مقدم، دبیر کل خانه پرستار درباره تزریق دوز سوم به کادر درمان به همشهری می‌گوید که سازوکار تزریق دوز سوم واکسن کرونا به کادر درمان، فراهم شده و قرار بود در هفته گذشته در تهران شروع شود. اما هنوز خبری نشده و به‌احتمال زیاد از این هفته آغاز می‌شود. واکسن‌هایی که قبلا در ایران تزریق شده بود، در دسترس است و مشکلی از نظر تامین واکسن وجود ندارد. به‌گفته او، نخستین گروه از کادر درمان بهمن سال گذشته، واکسینه شدند و اگر از تاریخ تزریق دوز دوم‌شان درنظر گرفته شود، تاکنون بیش از ۶‌ماه از زمان تزریق‌شان گذشته است. بنابراین لازم بود که دوز سوم تزریق شود. به‌گفته شریفی‌مقدم، بیشترین واکسنی که برای کادر درمان تزریق شد، واکسن سینوفارم بود. چرا که اسپوتنیک‌وی، تنها برای مدت کوتاهی وارد کشور شد و دیگر خبری از محموله‌های بعدی نشد. آسترازنکا هم عوارض زیادی داشت و در نهایت اغلب کادر درمان سینوفارم تزریق کردند. او تأکید می‌کند که برای تزریق دوز سوم مشکلی وجود ندارد، محدودیتی هم اعمال نشده و تمام نیروهای درمان، یعنی گروه پرستاری و پزشکان، دوز سوم را تزریق خواهند کرد.

احتمال تزریق دوز بوستر از اول آبان

ماجرای تزریق دوز سوم، تنها به گروه درمان محدود نمی‌شود. روز گذشته محمدمهدی گویا، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت در نشست خبری به ماجرای تزریق دوز سوم برای جمعیت عمومی اشاره کرد و گفت که قرار است مطالعات گسترده‌ای پیرامون واکسن سینوفارم صورت گیرد و پس از جمع‌آوری و مقایسه این مطالعات، برای تزریق دوز سوم یا بوستر برای افراد بالای ۶۰سال، تصمیم‌گیری می‌شود.

صحبت‌های این مسئول در وزارت بهداشت در شرایطی است که مجید مختاری، عضو کمیته علمی کشور کرونا به همشهری می‌گوید: « تزریق دوز سوم برای کسانی که سینوفارم تزریق کرده‌اند از سوی کمیته فنی مورد تأیید قرار گرفته و احتمالا با صدور مجوز از سوی کمیته ملی واکسن، تزریق دوز سوم از ابتدای آبان، برای گروه‌های پرخطر آغاز می‌شود.» با این حال مسعود یونسیان، رئیس کمیته راهبری مطالعات واکسیناسیون وزارت بهداشت تأکید می‌کند که به پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی، تمام افراد بالای ۶۰سال نه فقط آنها که سینوفارم تزریق کرده‌اند، بلکه برای سایر واکسن‌ها هم باید دوز سوم  تزریق شود. او به ایسنا می‌گوید: «توصیه‌هایی مبنی بر تزریق دوز بوستر پس از ۶‌ماه وجود ندارد، اما انتظار می‌رود که بیشتر افرادی که واکسینه شدند، اثر واکسن‌شان حداقل تا ۶ماه باقی مانده باشد و عدد ۶‌ماه را باید به‌عنوان کف درنظر گرفت و می‌تواند بیشتر هم شود.»

سازمان بهداشت جهانی هفته گذشته اعلام کرد که دوز سوم برای واکسن‌های سینوواک و سینوفارم، نباید به‌عنوان دوز تقویتی به شمار رود، بلکه جزو دوره اصلی واکسیناسیون باید درنظر گرفته شود. روند ابتلا به کرونا در ایران، از اواسط هفته گذشته صعودی شده، این در حالی است که آمار واکسیناسیون تا ظهر روز گذشته، بالای ۷۱میلیون دوز بوده است، اما افزایش بیش از ۶۰درصدی تعداد مبتلایان نسبت به روزهای قبل از آن، احتمال وقوع پیک ششم را بالاتر برده است؛ اتفاقی که می‌تواند به‌دلیل کاهش اثربخشی واکسن‌هایی ازجمله سینوفارم و افزایش موارد ابتلای حاد و فوتی باشد. همین مسئله سبب شده تا تزریق دوز سوم، وارد مرحله جدی‌تری‌ شود. براساس گزارش‌های منتشر شده، هم‌اکنون کشورهای شیلی، ایسلند، ترکیه، جمهوری دومنیکن و صربستان سنگاپور، بلژیک، امارات و فرانسه، جزو کشورهایی هستند که تزریق دوز سوم را آغاز کرده‌اند.

 سینوفارم در دسترس‌ترین واکسن بود

مجید مختاری، عضو کمیته ملی واکسن کرونا در توضیح بیشتر درباره تأثیرگذاری واکسن سینوفارم که ضرورت تزریق دوز سوم را بالا برده، می‌گوید: «با وجود مطالعات انجام شده درباره اثربخشی کمتر واکسن سینوفارم نسبت به دیگر واکسن‌های دنیا، تاکنون گزارشی مبنی بر ایجاد مشکل در روند ایمنی‌زایی ایرانیان اعلام نشده است. همانطور که در دنیا، از واکسن‌های متفاوتی استفاده شد، در ایران هم با توجه به در دسترس بودن این واکسن، بالاترین میزان تزریق با سینوفارم انجام شد. سینوفارم در بسیاری از کشورها تزریق شده و سازمان بهداشت جهانی آن را تأیید کرده است.»

او در پاسخ به انتقادات وارد شده نسبت به تزریق سینوفارم به سالمندان با توجه به کارایی پایین آن، می‌گوید: «با افزایش سن، حساسیت بدن و سیستم ایمنی آن نسبت به واکسن، کاهش پیدا می‌کند. بسیاری از واکسن‌ها ازجمله سینوفارم برای افراد ۶۰سال به بالا، تأثیرگذاری کمتری دارد، اما به معنی صفر بودن ایمنی‌زایی نیست، بلکه درصدش نسبت به واکسن‌های دیگر کمتر است.» به‌گفته او، تزریق دوز بوستر، با هدف تحریک سیستم ایمنی بدن، برای ۲شاخه اصلی ایمنی‌زایی، یعنی آنتی‌بادی‌ها(پادتن‌ها) و سلولار(ایمنی سلولی) انجام می‌شود. به‌گفته این عضو کمیته فنی واکسن درباره سینوفارم مطالعات واضحی برای تعیین فاصله زمانی دوز دوم و سوم وجود ندارد:«ما منکر ضعف‌های سینوفارم نسبت به سایر واکسن‌ها، نیستیم، اما تزریق آن سودمند است، به همین دلیل تزریق دوز سوم سینوفارم در کمیته فنی مطرح شده و به کمیته‌های بالادستی برای کادر درمان و سالمندان و افرادی با ضعف ایمنی ابلاغ شده است. کمیته ملی واکسن هم نسبت به تزریق دوز سوم نظر مثبت دارد و با تأیید آنها، احتمالا از ابتدای آبان، فاز سوم تزریق برای گروه‌های پرخطر آغاز می‌شود.»

۵میلیون و ۳۰۰هزار نفر اولویت تزریق دوز بوستر

کیانوش جهانپور، سخنگوی سابق سازمان غذا و دارو هم درباره تزریق دوز سوم واکسن کرونا به همشهری می‌گوید:« مجموع افرادی که در ایران در اولویت تزریق دوز سوم قرار دارند، ۵میلیون و ۳۰۰هزار نفر شامل افراد بالای ۶۵سال، کادر درمان و افراد مقیم آسایشگاه‌های جانبازان و معلولان هستند.» به‌گفته او، بررسی‌ها نشان می‌دهد که تزریق ۲دوز سینوفارم در سالمندان، ایمنی‌زایی کاملی نداشته و این افراد همچنان در معرض خطر قرار دارند: «هیچ واکسنی حتی در مقابل واریانت کلاسیک ووهان ۱۰۰درصد مانع مرگ و ابتلا نبود و این عدد درباره جهش‌های جدید ویروس کمتر شده است اما اینکه کاهش اثربخشی تنها درباره سینوفارم مطرح می‌شود درست نیست و از فایزر و مدرنا تا اسپوتنیک و آسترازنکا و حتی سینوواک هم با کاهش پیشگیری در تمام آیتم‌ها ازجمله ابتلا، بستری، مرگ‌و‌میر و عفونت مواجه هستند.»

به‌گفته او، از همان ابتدا، شعار اصلی این بود: «بهترین واکسن در دسترس‌ترین آن است.» در آن مقطع نه‌تنها در ایران که با توجه به حجم تولید واکسن‌های چینی، انتخاب بسیاری از کشورها، نمی‌توانست جز این واکسن باشد. قسمت اعظم واکسن تزریق شده در ترکیه، امارات، بحرین حتی برزیل و شیلی واکسن‌های چینی بود. او می‌گوید:« با توجه به اینکه می‌دانیم واکسن مشابه این واکسن در داخل کشور به نام برکت تولید شده و دیگر واکسن‌های داخلی هم با پلتفرم‌های متفاوت به‌تدریج در دسترس قرار می‌گیرند، ادامه واکسیناسیون با اولویت‌ واکسن‌های ایرانی با توجه به اثربخشی آنها منطقی‌تر خواهد بود و در غیراینصورت ادامه واکسیناسیون با سینوفارم موجه است.»

جبران ایمنی سینوفارم با دوز سوم

‎مهدی ویسی، مسئول اجرایی ستاد بحران کرونا در شمال و مرکز لندن، درباره ابهاماتی که درباره واکسن سینوفارم مطرح می‌شود هم توضیح‌هایی به همشهری می‌دهد. به‌گفته او، مطالعات اخیری که در بحرین انجام شده نشان می‌دهد که واکسن سینوفارم در جمعیت بالای ۵۵سال، ایمنی کاملی ایجاد نکرده به همین دلیل نیاز است تا دوز سوم تزریق شود. برخی کشورها ازجمله امارات، بحرین، ترکیه و شیلی دوز سوم را در دستور کار قرار داده‌اند و در کشوری مثل ترکیه برای کسانی که دو دوز سینوفارم و سینووا ک را تزریق کرده باشند، دوز سوم فایزر تزریق می‌شود.»

به‌گفته ویسی، فاصله ۶‌ماه میان دوز دوم و سوم، برای واکسن‌هایی مانند آسترازنکا و مدرناست. برای واکسن سینوفارم باید این   زمان، کمتر شود. او درباره نگرانی‌ها از رقم خوردن پیک جدید در ایران با توجه به افزایش موارد ابتلا در روزهای اخیر هم می‌گوید: «در این‌باره نگرانی چندانی وجود ندارد چرا که در کشور انگلستان هم با وجود تزریق ۳ واکسن آسترازنکا، فایزر و مدرنا روزانه ۴۰هزار ابتلا داریم اما از این تعداد تنها ۷۰۰مورد بستری می‌شوند. این آمار در موج دوم سال گذشته بیش از ۶هزار نفر بود. درباره ایران هم چنین پیش‌بینی‌ای وجود دارد که با وجود افزایش موارد ابتلا اما میزان مرگ و‌میر روند صعودی نگران‌کننده نداشته باشد. هر چند که برای ایجاد ایمنی در جامعه و رقم نخوردن پیک‌های نگران‌کننده نیاز است که بیش از ۸۰درصد افراد بالغ ۲ دوز واکسن را دریافت کرده باشند، اما این رقم در ایران هنوز قابل توجه نیست.»