عده طلاق و اقسام آن چیست؟ (+ احکام عده طلاق)

ابدای عدّه طلاق از موقعی است كه خواندن صیغه طلاق تمام می‎شود

عده طلاق در فقه و قانون

یکی از مسائل فقهی حقوقی که اهداف خاصی را دنبال می کند موضوع عده طلاق می باشد." عده به کسر عین و فتح دال مشدد، اسم مصدر اعتداد و گرفته شده از ریشه ی عدد است و عده در لغت به معنی شمردن میباشد. "

میتوان گفت که زنان در زمان عده، چه عده طلاق و چه عده وفات حق ازدواج مجدد ندارند و از نظر فقهی "عده عبارت است از مدتی که زن بعد از جدایی از شوهر درحال انتظار است و انتظار معادل واژه ی تربص است" که درقرآن آمده: "والمُطَلَّقاتُ يَتَرَبَّصنَ بِانفُسِهِنَّ ثَلالَهُ قُرُوء" زنان مطلقه به مدت سه پاکی نفس خود را به انتظار می گذرانند (بقره، ۲۲۸) و لازم به ذکر است که مقررات عده طلاق در حقوق ایران از فقه امامیه گرفته شده است ولی باید یادآور شد که نهاد حقوقی عده منحصر به فقه اسلامی و حقوق کشورهای مسلمان نیست بلکه در حقوق کشورهای غربی، من جمله فرانسه، نیز با اختلافاتی دیده میشود.

فلسفه عده طلاق

اصل تشریع عده طلاق به دلیل منصوص بودن آن در قرآن بدون شک و شبهه مورد اجماع فقها و حقوق دانان است. به همین علت در خیلی از منابع، عده را مفهومی مسلم دانسته و به فلسفه تشریع آن نپرداخته اند. قرآن کریم، فلسفه عده طلاق را ظهور تکوین جنین در رحم و فراهم کردن امکان بازگشت شوهر به زن در طلاق رجعی بیان کرده است (بـقره، ۲۲۸). تـصریح قرآنی عده طلاق، مـوجب شده که بعضی فـقها نگـهداری عـده بعد از انـحلال نکاح به وسیله زن را امری تعـبدی دانسته و در هر حال رعایـت آنرا واجب می دانند.

۱) اطمینان از برائت رحم و جلوگیری از اختلاط نسب

۲) حفظ حرمت نکاح سابق و پیوندهای ناشی از آن

۳) حفظ حیات و حمایت از جنین

۴) امکان بازگشت شوهر در طلاق رجعی

۵) تعبدی بوده عده

دختر باکره یا زن یائسه در صورت طلاق از همسر عده طلاق ندارند

عده طلاق چیست؟

در‌صورتی‌که نکاح به واسطه فوت شوهر، طلاق، فسخ یا بذل مدت منحل شود مدتی به نام عده طلاق شروع می شود که در این بازه زمانی زن نمی تواند با دیگری ازدواج کند. این مدت با توجه به نوع پایان ازدواج (مرگ همسر یا طلاق یا فسخ نکاح)، نوع ازدواج (دائم یا موقت) و باردار بودن یا نبودن زن متغیر است.

فلسفه وضع عده جلوگیری از اختلاط نسل و احترام به رابطه زناشویی قبلی و تعبد است یا بعبارتی عده طلاق مهلتی برای تفکر و برگشت به زندگی خانوادگی می باشد. در این بازه زمانی زن و شوهر میتوانند در مورد کانون خانوادگی و سرنوشت فرزندانشان نیک بیندیشند و قانون گذار به شوهر امکان داده در صورت پشـیمانی از گسستن رابطه زناشویی، با رجوع خود، اثر طلاق را از بین ببرد و زندگی مشترک را از سرگیرد. نگهداری عده مختص زنان میباشد و از پیامدهای انحلال نکاح ناشی از طلاق، فوت، فسخ نکاح و نزدیکی به شبهه است و از موانع نکاح مجدد به شمار می رود.

 در صورتی که زن در موقع عده با مردی ازدواج کند ازدواج آنان باطل است و در صورت آگاهی از حکم عده طلاق، ازدواج آن مرد و زن با یکدیگر برای همیشه حرام می شوند. همچنین شوهر در موقع عده طلاق رجعی حق دارد از طلاق رجوع کند. بطور کلی در عده طلاق رجعی حقوق و تکالیف زن و شوهر نسبت به یکدیگر هم چنان برقرار است؛ به عنوان مثال شوهر باید به زن نفقه بدهد، در صورت مرگ یکی، دیگری از او ارث می برد و چنانچه در زمان عده طلاق رجعی رابطه جنسی خارج از چارچوب ازدواج با شخصی از جنس مخالف برقرار کنند به حد زنای محصنه یعنی سنگسار محکوم خواهند شد. طبق احکام یائسگی زن یائسه، پا به سن گذاشته و عادات ماهیانه ندارد و زن نابالغ، حتی اگر با شوهرش آمیزش جنسی داشته، بعد از طلاق عده ندارند.

زن در دوران عده طلاق رجعی حق ازدواج با هیچ مردی را ندارد

عده طلاق و اقسام آن

عده اقسامی مانند عده طلاق، عده وفات، عده ازدواج موقت، عده آمیزش اشتباهی دارد که مدتشان اکثراً با هم متفاوت است که عبارتند از:

در عدّه ارتداد طبق فتوای فقیهان، هر موقع یکی از زن و مرد بعد از ازدواج مرتد شود، ازدواج فسخ می شود. چنانچه مرد مرتد فطری شود، جدایی آن ها قطعی می شود و زن باید عده وفات نگه دارد؛ اما اگر مرتد ملی شود، زن باید عده طلاق نگه دارد و در مدت عده در صورتیکه مرد مجدداً مسلمان شد، ازدواج ادامه پیدا می کند اما در‌صورتی‌که زن مرتد شود، چه ملی باشد، چه فطری، باید عده طلاق نگه دارد.

>> عدّه ازدواج دائم:

مدت عده طلاق در ازدواج دائم سه ماه است. اگر در زمان طلاق زن باردار باشد عده وی با زایمان پایان می یابد. حتی اگر چند لحظه پس از طلاق زایمان کند. بدین ترتیب عده زنی که حامله است، چه در ازدواج دائم و چه در عقد موقت و نیز در طلاق، فسخ یا مرگ همسر تا زمان زایمان است. عده در صورت سقط شدن بچه پیش از زایمان با مرگ جنین به پایان می رسد.

>> عدّه آمیزش اشتباهی:

به فتوای فقیهان، در شرایطی که مردی به خیال این که زنی همسر او است با وی امیزش کند، آن زن باید به اندازه عده طلاق یعنی سه طُهر عده نگه دارد، چه آن زن می دانسته همسر او است یا خیر ولی درباره ی زمانی که مرد می داند که زن همسرش نیست، اما زن نمی داند، اختلاف نظر هست. بعضی می گویند زن باید عده نگه دارد و فتوای گروهی این است که عده الزامی نیست.

>> عدّه ازدواج موقت:

پس از پایان زمان عقد یا بخشیدن مدت از طرف شوهر، دو حیض است. اگر زن در سن حیض است، ولی حیض نمی بیند، باید ۴۵ روز عده نگه دارد.

>> عدّه وفات:

زنی كه شوهرش مرده در‌صورتی‌که آبستن نباشد، باید چهار ماه و ده روز عدّه نگهدارد، یعنی از شوهر كردن پرهیز نماید، اگر چه یائسه یا متعه باشد، یا شوهرش با او نزدیكی نكرده باشد و اگر حامله باشد، باید تا موقع زایمان عدّه نگهدارد، ولی چنانچه قبل از گذشتن چهار ماه و ده روز، بچه‎اش به دنیا بیاید، باید تا چهار ماه و ده روز بعد از مرگ شوهرش صبر كند و این عدّه را عدّه وفات می‎گویند.

زن در مدت عده طلاق رجعی زوجه محسوب می گردد و باید تا پایان عده زن و مرد در یک منزل زندگی کنند

بذل مدت و انقضای مدت از جمله روش های انحلال عقد موقت می باشند. بدین ترتیب، در عقد دائم کاربردی ندارند. مدت عده بذل و انقضای مدت کمی کم تر از سایر انواع عده طلاق است. در صورتیکه زن حامله باشد، عدۀ او با زایمان منقضی می شود، ولی اگر باردار نباشد در خصوص بذل یا انقضا مدت یا فسخ نکاح منقطع، مقرر می دارد:« عدۀ فسخ نکاح و بذل مدت و انقضا آن در خصوص نکاح منقطع در غیر حامل دو طهر است، مگر این که زن با انقضای سن، عادت زنانگی نبیند که در اینصورت ۴۵ روز است.»

احکام عده طلاق

در خصوص عده طلاق لازم است موارد ذیل را مورد توجه قرار دهید:

به موجب ماده ۱۱۵۷ قانون مدنی زنی که به شبهه با کسی رابطه جنسی برقرار کند باید عده طلاق نگاه دارد رابطه جنسی به شبهه به موردی گفته می شود که زن و مردی بر خلاف واقع چنین پندارند که زن و شوهر هستند و در نتیجه این پندار اشتباه با هم رابطه جنسی داشته باشند ولی در خصوص رابطه نامشروع (زنا) رعایت مدت عده لازم نیست.

در صورتی که زن و شوهر پیش از آمیزش جنسی از یکدیگر جدا شوند و دختر باکره باشد، طلاق از نوع بائن است. در طلاق بائن هم مرد نمی تواند در مدت زمان عده به زن رجوع کند و چنانچه بخواهد که زندگی زناشویی را از سر بگیرد باید تا پایان مدت زمان عده منتظر بماند و مجددا با زن عقد کند. از آن جایی که امکان حاملگی دختر باکره متصور نیست نیازی به نگه داشتن عده طلاق توسط او نیست. بارزترین نمونه در این حالت طلاق در زمان عقد و پیش از آمیزش جنسی است که در اینصورت دختر باکره است و نیازی به نگهداری عده ندارد.

به موجب ماده ۱۱۴۸ قانون مدنی اگر طلاق، رجعی باشد شوهر میتواند در مدت عده از طلاق رجوع کند و ازدواج قبلی را مجدداً برقرار کند. لازم به ذکر است که رجوع تشریفات خاصی ندارد کافی است که مرد قصد بازگشت به زندگی مشترک را داشته باشد در این خصوص موافقت زن شرط نیست و در صورت درخواست شوهر به از سرگیری زندگی مشترک، زن حق مخالفت نخواهد داشت.

چنانچه زن یقین كند كه شوهرش مرده و پس از تمام شدن عده وفات شوهر كند، چنانچه معلوم شود شوهر او بعداً مرده است، باید از شوهر دوم جدا شود و در صورتی كه حامله باشد به مقداری كه در عدّه طلاق گفته شد، یعنی تا موقع زاییدن برای شوهر دوم عدّه طلاق و بعد برای شوهر اول عدّه وفات نگهدارد و چنانچه باردار نباشد، برای شوهر اول، عدّه وفات و بعد برای شوهر دوم عدّه طلاق نگهدارد و ابتدای عدّه وفات را از موقعی كه خبر صحیح وفات شوهر به او رسیده قرار دهد.

به موجب ماده ۱۱۵۶ قانون مدنی زنی که شوهر او غایب مفقودالاثر بوده و حاکم او را طلاق داده باشد باید از تاریخ طلاق، عده وفات نگاه دارد. غایب مفقودالاثر کسی است که از غیبت او مدت نسبتاً زیادی گذشته باشد و از او اصلاً خبری بدست نیاید. بر اساس ماده ۱۰۲۹ قانون مدنی، هر موقع مردی ۴ سال تمام غایب مفقودالاثر باشد، زن او میتواند از دادگاه، تقاضای طلاق کند. در اینصورت دادگاه اقدام به نشر ۳ نوبت آگهی هر کدام به فاصله ۱ ماه در یکی از جراید محل خواهد کرد و بعد از گذشت ۱ سال از تاریخ آخرین آگهی، در صورتی که خبری از غایب نرسیده باشد، حکم به طلاق خواهد داد و زن بعد از وقوع طلاق و نگه داشتن عده وفات میتواند دوباره ازدواج کند؛ بدین ترتیب همسر مرد غایب در صورتی که حکم طلاق او صادر شود باید عده ای معادل عده وفات نگاه دارد.

 چنانچه در زمان عده طلاق رجعی، رجوع اتفاق بیفتد، نیازی به عقد مجدد نخواهد بود

گردآوری: بخش سلامت سرپوش