فرآیند انقلاب‌ها همواره با رویکردهایی رادیکال و گاه خشن همراه بوده است. به طور کلی خشونت جزئی جدایی‌ناپذیر در مسیر انقلاب‌ها قلمداد می‌شود. پر بیراه نیست اگر در پس هر انقلابی شاهد موجی از برخوردهای خشونت‌آمیز، رفتارهای خارج از قواعد دیپلماتیک، ایجاد ساختارها و نهادهای انقلابی و... بود. چه اینکه یکی از کارکردهای اصلی هر انقلابی، تغییر در نهادهای اجتماعی و مدنی و بازآفرینی گروه تازه‌ای از نخبگان در کشور است.
از جمله ویژگی‌هایی که می‌توان در روند ساختارهای انقلابی مشاهده کرد، دشمنی با کشورهای دوست نظام گذشته و سرنگون شده است. بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که این وضعیت کم و بیش در تمام انقلاب‌ها طی شده و همواره دوستان نظام گذشته به عنوان دشمنان انقلابیون شناخته می‌شوند.
انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ هم از این قاعده کلی مستثنی نبوده و چنین رویکردی در میان انقلابیون آن دوره وجود داشت. از جمله این رویکردها می‌توان به نوع نگاه و نگرش اصحاب انقلاب در مورد حکومت آمریکا اشاره کرد. از نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، کشور آمریکا و دولتمردان آن به عنوان دشمنان انقلاب محسوب می‌شدند. هر چند که حزب دموکرات آمریکا در آن روزگار هم دولت و هم مجلسین سنا و نمایندگان را در اختیار داشتند، ارتباط و تعامل مناسبی با نظام پهلوی نداشتند. اما گویا این حجم از اختلاف نظر هرگز نمی‌توانست خواسته‌ها و مطالبات انقلابیون را ادا کرده و آنها را راضی کند.
مخالفت و دشمنی با آمریکا، علی رغم اختلاف نظر موجود میان هیات حاکمه آمریکا با حکومت پهلوی را می‌توان در حضور دو جریان فکری در انقلاب اسلامی بررسی و دسته‌بندی کرد. نخست اینکه امام خمینی نقطه عزیمت انقلاب را در مخالفت با نظام سلطه و در راس آن آمریکا تعریف کرده بود. نخستین مخالفت‌های امام با حکومت پهلوی درخصوص طرح کاپیتولاسیون و امتیازدهی بیش از حد رژیم گذشته به مستشاران آمریکایی بود. دلیل دیگر بروز این وضعیت هم حضور جریان‌هایی با گرایش‌های چپ در فرآیند پیروزی انقلاب بود.
به هر روی، برخی از جریاناتی که در روزهای نخستین انقلاب، هنوز زاویه‌ای جدی با انقلابیون پیدا نکرده بودند، در پی طرح مخالفت‌هایی جدی با آمریکا به عنوان نماد امپریالیسم جهانی و مروج کاپیتالیسم بودند. وجود این دو جریان تاثیرگذار در روندهای منتهی به ایام پیروزی انقلاب موجب شده بود تا گرایش‌های ضدآمریکایی شدیدی در بدنه انقلابیون ایجاد شود و بخش قابل توجهی از آحاد جامعه هم با آن همراهی کنند. در ضمن این مخالفت‌ها بعضی مسائل دیگر و موضع‌گیری‌های بعضا خصمانه دولتمردان آمریکایی نسبت به حاکمان انقلابی ایران، دلیل دیگری بود که بر تنور این نفرت و دشمنی می‌دمید. با این اوصاف از همان نخستین روزهای انقلاب آتش دشمنی و مقابله میان ایران انقلابی و نظام آمریکا تنوره می‌کشید. یکی از نمونه‌های بارز این امر را می‌توان در اتفاق ۲۵ بهمن ماه سال ۱۳۵۷ مقابل سفارت آمریکا در ایران مشاهده کرد.
برخی از خبرگزاری‌ها در روز چهارشنبه ۲۵ بهمن ۱۳۵۷ خبری را مخابره کردند که حکایت از تصرف سفارت آمریکا در تهران داشت. به طور مثال خبرگزاری آسوشیتدپرس در همان روز گزارشی منتشر کرده و در آن به شرح حادثه سفارت آمریکا پرداخت. این خبرگزاری اعلام کرد که ۷۰ آمریکایی، از جمله گروه ۲۰ نفره تفنگداران دریایی گارد سفارت اسیر شده‌اند. رسانه‌های داخلی هم این رویداد را بازتاب دادند. به عنوان نمونه روزنامه کیهان در گزارشی که درباره این واقعه منتشر کرد، نوشت: ویلیام سولیوان، سفیر آمریکا در تهران احتمالاً جزو دستگیرشدگان است.
کیهان درباره جزئیات ماجرا نوشت: «ساعت ۹:۳۰ صبح ناگهان یک گروه مسلح نا‌شناس وارد محوطه سفارت آمریکا در خیابان تخت جمشید شدند، و به دنبال آن تیراندازی شدید شروع شد... هنوز از تعداد حمله‌کنندگان و چگونگی این حمله اطلاع دقیقی در دست نیست. شاهدان عینی گفتند که در میان حمله‌کنندگان به سفارت آمریکا گروهی از سربازان انقلاب دیده شده‌اند... شاهدان عینی می‌گویند گروهی از مردان مسلح با یک یورش از دیوار غربی سفارت بالا رفتند و وارد سفارت شدند. اکنون قسمت غربی سفارت در اختیار این گروه است. خبرنگار کیهان که بالای یک ساختمان ۷ طبقه مجاور سفارت رفته بود، گزارش داد که مدافعان سفارت آمریکا مجهز به سلاح‌های سنگینی هستند.» کیهان در چاپ دوم همان روز نوشت: بعدازظهر امروز سازمان مجاهدین خلق در تماسی با کیهان شرکت افراد خود را در حمله به سفارت آمریکا تکذیب کرد.
دیگر رسانه‌ای که در آن روز به بازنشر خبر مربوط به اشغال سفارت آمریکا پرداخت، روزنامه اطلاعات بود. این روزنامه، در گزارشی که از وقایع صبح چهارشنبه منتشر کرد، نوشت: در جریان حمله گروه‌های مسلح، سفارت آمریکا در خیابان تخت جمشید سقوط کرد. به نوشته این روزنامه «تفنگداران دریایی پس از چند ساعت تیراندازی تسلیم شدند.» این در حالی بود که یک روز قبل جیمی کار‌تر، رییس‌جمهور آمریکا در پاسخ به این سوال که آیا خطری دیپلمات‌های آمریکایی را در تهران تهدید نمی‌کند، گفته بود «نه، ما در تماس دائمی با دولت هستیم و مشکلی وجود ندارد.»
به نوشته روزنامه اطلاعات، «کارکنان سفارت از گروه‌های مسلح درخواست مذاکره کردند.» در صفحه اول روزنامه اطلاعات تصویر کارکنان سفارت آمریکا که پس از تسلیم روی زمین نشسته‌اند، چاپ شده است. به نوشته این روزنامه حمله به سفارت آمریکا توسط چریک‌های فدایی خلق صورت گرفت. بنا به گزارش این روزنامه، چریک‌های فدایی خلق در ساعت ده و نیم صبح به سفارت آمریکا در خیابان تخت جمشید حمله کردند.
حمله به سفارت آمریکا در شرایطی انجام شد که دولت این کشور یک روز قبل از این واقعه تغییر حکومت و دولت جدید را در ایران به رسمیت شناخته بود. در پی درگیری میان تفنگداران آمریکایی و چریک‌های فدایی خلق، نیروهای کمیته انقلاب وارد درگیری شدند و از چریک‌های فدایی خلق خواستند به تیراندازی خاتمه داده و متفرق شوند. به نوشته روزنامه اطلاعات «گروه‌های مسلح از مردم، چریک‌های مجاهد و افراد نیروی هوایی نیز در حدود ساعت یازده و بیست دقیقه به چریک‌ها پیوستند. همچنین اطلاع داده شد که یک آمبولانس که پنج آمریکایی و دو نفر دیگر سرنشین آن بودند توسط چریک‌ها تصرف شد و آنها را به کمیته بردند.»
به گزارش روزنامه اطلاعات، «سرانجام سفارت آمریکا به تصرف ارتش انقلاب و چریک‌ها درآمد. ماموران سفارت آمریکا و تفنگداران دریایی که از داخل سفارت تیراندازی می‌کردند، در این دقایق تسلیم شدند و چریک‌ها و افراد مسلح به داخل سفارت رفتند. در این هنگام نمایندگان کمیته انقلاب با بلندگوهای دستی مردم را به آرامش دعوت کردند و آنها را از ایجاد هرگونه آتش‌سوزی و تخریب بر حذر داشتند. آنان از مردمی که در خیابان‌های اطراف سفارت اجتماع کرده بودند خواستند که هرچه زود‌تر پراکنده شوند. در ضمن دو آمریکایی از داخل سفارت با یک پیکان توسط مجاهدین به محل کمیته برده شدند.
کلیه کارکنان و افراد سفارت آمریکا در ساعت ۱۲ همان روز در ساختمان مرکزی سفارت اجتماع نمودند و اعلام کردند آماده‌اند با نمایندگان چریک‌ها و ارتش انقلاب مذاکره کنند.» به نوشته روزنامه کیهان به دنبال حمله به سفارت آمریکا کمیته امام خمینی اطلاعیه‌ای به این شرح صادر کرد: پیش از ظهر امروز در اطراف و محوطه سفارت آمریکا در تخت جمشید تیراندازی‌هایی شدید روی داده و دولت و ستاد انقلاب در جریان امر هستند، چون نمایندگان امام خمینی و دولت انقلاب برای رسیدگی به آن‌سو رفته‌اند از همه مردمی که در خیابان‌های اطراف هستند تقاضا می‌شود خیابان‌های اطراف سفارت را ترک گویند و همکاری لازم را با نمایندگان امام به عمل آورند. این روزنامه نوشته، در میان مردم گفته می‌شود حمله به سفارت به این دلیل صورت گرفته که تعداد زیادی از پرونده‌های ساواک به آنجا حمل شده بود. دیروز در تهران شایع شده بود که نیروی دریایی آمریکا در ساحل ایران در بندر جاسک سرباز پیاده کرده و چند ناو جنگی نیروی دریای آمریکا نیز وارد آب‌های ایران شده است.
بررسی این رویداد نشان می‌دهد که جریان‌های نزدیک به امام خمینی در این حادثه دخالت نداشته‌اند و این نیروهای وابسته به جریان چپ بوده‌اند که دست به این کار زده و سعی در تخریب رابطه میان ایران تازه انقلاب شده و دولت آمریکا را داشتند. گرچه چنین اقداماتی از طرف سازمان‌های متاثر از اندیشه‌های چپ مسبوق به سابقه بوده و انتظار آن می‌رفت.
علیرضا صدقی
- 12
- 1
