هنر بیزانسی به یک هنر مسیحی گفته میشد که در دوران فرمانروایی قسطنطین نمایان شدهنر بیزانسی
نامی که برای ساخته های هنری امپراتوری روم شرقی یا امپراتوری بیزانس انتخاب کردند، هنر بیزانسی بود. اگر چه در اثر تجزیه روم، امپراتوری بیزانس پدید آمد ولی این امپراتوری به دست سلطان محمد فاتح تا زمان سقوط قسطنطنیه در سال ۱۴۵۳ توانست هنر بیزانسی را در شرق اروپا به کشورها و کلیساهای ارتدوکس و به بعضی از کشورهای مسلمان شرق مدیترانه صادر کند.
تعدادی از کشورهای معاصر که از دیدگاه فرهنگی تحت تأثیر امپراتوری بیزانس قرار گرفتند و بدون دریافت بخش کاملی از آن به عنوان مشترک المنافع بیزانس ( en) نام گرفتند که این کشورها نظیر بلغارستان، صربستان، و روس، همین طور جمهوری ونیز و پادشاهی سیسیل که از کشورهای غیر ارتدوکس هستند با وجود اینکه از جهات دیگر یعنی قسمتی از فرهنگ غرب اروپا متأثر شدند، می باشد.
تاریخچه هنر بیزانسی
در حدود ۲۷۰۰ سال پیش یونانیان در کنار بوسفور یک شهر بوجود آوردند و نام بیزانس را برای ان انتخاب کردند. رومیان در حدود۱۸۰۰ پیش آن شهر را گرفتند و به فرمان امپراتوری روم قسطنطین اول( کنستانتین اول) در ۱۵۰ سال پس از فتح توسط رومیان، شهر جدید بزرگتری به نام قسطنطنیه در آن مکان بوجود آمد. چندی بعد، امپراتوری بزرگ روم به دو کشور روم شرقی و روم غربی تقسیم شد. امپراتور آرکادیوس، فرمانروایی روم شرقی را بر عهده گرفت و پایتخت خود را شهر بیزانس با همان نام قدیمیش انتخاب کرد. او که مخالف پاپ بود، دین رسمی امپراتوری خود را از کلیسای رومی جدا ساخت و نام کلیسای ارتودوکس را برایش انتخاب کرد و پس از آن روم شرقی با نام امپراتوری بیزانس شناخته شد و طول حیات آن از قرن پنجم تا پانزدهم میلادی است که توانست با عنوان هنر بیزانسی، به مدت هزار سال آمیزه ای از هنر یونانی و رومی و شرقی را برجای بگذارد.
خصوصیات و عناصر هنری یونان و روم و مصر و ایران در هم آمیخت و هنری بنام هنر بیزانسی بوجود آمددر ابتدا امپراتوری بیزانس مشهور نبود. بعد از این که دولت روم شرقی بوجود آمد، با گذشت مدت زمانی، خصوصیات و عناصر هنری یونان و روم و مصر و ایران در هم آمیخت و هنری با هویت هنر بیزانسی بوجود آمد، که نه یونانی و نه رومی و نه شرقی بود بلکه یک هنر رسمی و نیایشی، با وقار و دیگر جهانی بود. هنر بیزانسی به یک هنر مسیحی گفته میشد که در دوران فرمانروایی قسطنطین( کنستانتین) نمایان شد و تا حدودی از جنبه رسمی برخوردار بود و توانست پایگاههایی را در شهرهای عمده ی آن زمان نظیر میلان و اسکندریه و انطاکیه و فلسطین و بخصوص خود قسطنطنیه( استانبول امروزی) بدست آورد.
هنر بیزانس شامل سه دوره طلایی است:
- نخستین عصر طلایی هنر بیزانس:
حدود ۱۴۰۰ سال قبل نخستین عصر طلایی هنر بیزانس، دوران فرماندهی یوستی نین کبیر بود. بنای ایاصوفیه[ مقتبس از اصل یونانی« هاگیا سوفیا» به معنی« حکمت مقدس»] در این دوره ساخته شد که در ابتدا کلیسایی بود و دومرتبه آتش گرفت، امپراتور یوستی نیانوس بنایی پر تفصیل با گنبدی معظم در آن جایگاه بر پا کرد که با تعمیرات و تغییرات بعدی هنوز هم این مکان پابرجاست.
- دومین عصر طلایی در هنر بیزانس:
گروهی از مسیحیان در سده های هشتم و نهم میلادی با شمایل نگاری مخالفت کردند و مجسمه ها را نماد بت پرستی می دانستند و درنهایت موجب رکود و توقف هنر شمایل نگاری شدند. این توقف، باعث شد تا تزئینات هندسی و گیاهی گسترش پیدا کند. ولی مجددا شمایل نگاری از اواسط سده نهم میلادی به بعد، در بیزانس و اروپای غربی شکوفا شد و موجب شکل گیری دومین عصر و طلایی هنر بیزانس شد. طبیعت گرایی و اسطوره گرایی هنر باستانی یونان( دوره کلاسیک) در این دوره بهمراه جنبه های نمایشی، عاطفی و ایجاد حس رنج و همدردی در تماشاگر در نقاشی های موزاییک و نقاشی های دیواری توجه ها را به خود جلب کرد. در این هنگام کلیساهای چلیپایی یونانی( طول و عرض برابر) ساخته شد و از نقش مایه های اسلامی نیز استفاده شد.
هنر بیزانسی موضوعات دینی مثل مریم باکره، عیسی و صحنه هایی از انجیل را تصویرپردازی میکرد- سومین عصر طلایی در هنر بیزانس:
سومین عصر طلایی هنر بیزانس در دو قرن پایانی امپراتوری بیزانس( سده ۱۴- ۱۲ میلادی) بوجود آمد. نقاشی دیواری و نقاشی روی و چوب در این دوره به عنوان نقاشی موزاییک جایگزین شد. از ویژگی های این دوره می توان به تحرک و پویایی، بیان عاطفی، نمایش چهره و حجم پردازی با مهارت استادانه در نقاشی ها اشاره کرد. هنر بیزانس فقط به معماری و نقاشی کلیسایی محدود نبود، بلکه آثار با ارزشی در زمینه مصورسازی کتاب مقدس و سایر مصنوعات خلق شدند. در سال ۱۴۵۳ میلادی شهر کنستانتینوپل توسط عثمانی ها تصرف شد و از این طریق عمر حکومت بیزانس پایان یافت ولی سنت های هنریش مدتی در اروپا ادامه داشت.
برخی از ویژگی های هنر بیزانسی
> شمایل انگاری دینی:
هنر بیزانسی صرفا موضوعات دینی مثل مریم باکره، عیسی و صحنه هایی از انجیل را تصویرپردازی میکرد. کلیسا نیز که در جامعه بیزانسی حجم گسترده ای از ثروت و اثرگذاری را شامل میشد، به تشویق این موضوعات هنری می پرداخت. هنوز هم میتوان معروف ترین موزاییک کاری های این دوره را در مسجد ایا صوفیه مشاهده کرد که مسیح را بعنوان پانتوکریتِر یا شخصی که حاکم هستی است، ترسیم میکند.
نامی که برای ساخته های هنری امپراتوری روم شرقی انتخاب کردند، هنر بیزانسی بود> موزاییک ها:
مهمترین هنر بیزانس در سده ۱۱ میلادی موزائیک کاری دیوار کلیسای دیرد فانی یونان می باشد. هنرمندان بیزانسی نیز با استفاده از هزاران تساری( قطعات ریز شیشه، سنگ، سرامیک و دیگر مواد) مانند رومیان اقدام به ساخت موزاییک های ظریفی میکردند. البته، بیزانسی ها به طرح های خود، مواد گران بهاتری مانند ورق طلا و سنگ های قیمتی را اضافه میکردند و از این روش موجب گسترش این سبک هنری شدند. حالت کشیدگی و اغراق آمیزی پیکره های قدیسین در نقاشی بر ماهیت غیر جسمانی و معنوی آنها تأکید داشت. در کلیسای تورچلو سده ۱۱ م، تصویر پیکره مقدس مریم بیش از حد کشیده شده که نشانگر قدیس بودن او می باشد.
> تصویرپردازی سبک دار:
موزاییک بیزانسی مربوط به قرن هفتم و اوایل قرن هشتم میلادی است که از کلیسای هاگیوس دمتریوس در شهر تسالونیکی کشور یونان، قرار داشته است. تصویرپردازی سبک دار در هنر بیزانسی به شمایل طبیعی ترجیح داده می شد. درواقع این هنر قصد داشت تا حس شگفتی و ستایش افراد را در کلیسا برانگیزد. به همین خاطر، آنها از شکل های ظریف و معلق و تساری های طلایی استفاده می کردند تا موفق به نمایش پدیده های مذهبی دیگرجهان شوند.
> صنایع دستی و منسوجات:
نقوش صنایع دستی به صورت انتزاعی میباشد و از هنر ساسانی تحتتأثیر قرار گرفته است. نقوش هندسی و تجریدی با رنگ های درخشان برگرفته از ایمان مسیحی می باشد.
تصویرپردازی سبک دار در هنر بیزانسی به شمایل طبیعی ترجیح داده می شدگردآوری: بخش هنر و سینما سرپوش
- 16
- 2
