آشنایی با ساز ویولن و تاریخچه ی آن/ معرفی انواع ویولن

جنس ویولن از چوب است و وزن سبکی دارد

ساز ویولن

ویولن (violin) سازی زهی و آرشه ای است و کوچک ترین عضو سازهای زهی آرشه ای شناخته شده است. ویولن ارجحترین ساز میان زهی ها با میدان صوتی بسیار گسترده است، درخشان، روشن و بسیار چابك بوده با طیف وسیعی از طنین های غنی، زنگدار، خشن، ارامش بخش و…. می باشد و به همین علت امكانات گسترده ای را در اختیار اركستر میگذارد. ساز ویوان جنسش از چوب است و وزن سبک و انداه اى کوچک دارد. ویولن داراى بدنه، دسته و سر است.

تاریخچه ویولن

ساز ویولن در اواسط قرن ۱۶ با اقتباس از سازهای ربک، لیرا دابراچوا و به ویژه ساز فیدل ساخته شد. ساز ویولن با چهار سیم و دسته ای کوتاه و بدون پرده بندی و وسعت صوتی تقریباً سه اکتاوی، کوچکترین و پرکاربرد ترین عضو خانوادۀ زهی آرشه ای غربی (ویولن، ویولا ، ویولن سل، کنترباس) می باشد.

ویولن اصولا سازى شرقى است که پس از جنگ هاى صلیبى به اروپا راه یافت. تاریخچه ویولن در اروپا به قرن ۹ میلادی بازمی گردد. بسیاری معتقد هستند که ویولن نمونه تکمیل شده ساز رباب است. رباب سازی است که بعدها زمانی که به اروپا آورده شد و تغییراتی در آن بوجود آمد به نام ربک در اروپا شهرت گرفت. بعضی بر این باورند که ساز ویولن از کشورهای عربی آمده است.

فرم اصلی سازهای زهی به صورت یك تكه چوب خم شده كه به وسیله یك رشته كشیده به پایین دوش بسته میشده بوده است و رشته به وسیله یك حلقه یا پل تقسیم بندی شده بود. در فرمهای تكامل یافته تر برای تسریع طنین از پوسته های لاك پشت، جعبه های چوبی یا مثانه خوك استفاده میشد. فرم های اولیه دارای سوراخی بودند که روی ساز قرار داشت ولیکن بعد ها این سوراخ از بدنه ساز ها حذف شدند و این ساز با ۴ سیم سر آغاز ساز ویولن تکامل یافته در سال های آتی شد. در اروپا از قرن ۱۱ به بعد ساز ویولن به صورت تکامل یافته دیده شد. 

تا به حال بیش از سه سده از اختراع نخستین نمونه ویولن به وسیله گاسپارو برتولونی میگذرد و در این بازه زمانی با وجودی که کشفیات جدیدی در علوم فیزیک و شیمی نموده اند نه تنها نتوانسته اند در ساختمان ویولن تغییری بدهند بلکه از اسرار کار سازندگان قدیم هم چیزی درک نکرده اند.

ویولن داراى بدنه، دسته و سر است

انواع ویولن

خیلی از سازندگان ویولن از سرتاسر دنیا برای ویولن برند هایی برای نام خاص ایجاد نموده اند.

به طور کلی دو نوع ویولن وجود دارد:

۱. ویولن آکوستیک یا غیر الکتریکی

این ویولن سنتی است که برای مبتدیان مطلوب است. ویولن یک ابزار رشته ای است که بالاترین تن را دارد و کوچکترین در بین خانواده ویولن است. همینطور هنگامی که برای نواختن موسیقی سنتی یا عامیانه مورد استفاده قرار می گیرد، کلاسیک نامیده می شود.

۲. ویولن الکتریک

ویولن الکتریک یا سایلنت به تمام نوازندگان ویولن، از تازه کار تا حرفه ای، کمک می کند تا بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران هر موقع که خواستند به تمرین بپردازند.

دسته بندی ویولن ها بر اساس دوره موسیقی

- ویولن دوره باروک

ویولن این دوره دارای یک زاویه و گردن کم عمق بود، به چانه و شانه ها توجه زیادی نداشت و سیم ها از تنیده شدن روده ساخته میشد. ویژگی مهم موزیک باروک یگانگی یا به بیان بهتر یکنواختی حالت موسیقی است. در صورتیکه قطعه ای از موسیقی باروک آرام و ملایم شروع شود تا انتها همان طور خواهد بود و چنانچه موسیقی در آغاز شاد باشد تا آخر این حالت امتداد پیدا می کند. البته اثرهای آوازی باروک از این قاعده مستثنی هستند.

ویولن در ارکستر های بزرگ، نقش مهم و پررنگی را ایجاد می کند

- ویولن دوره کلاسیک

در موسیقی کلاسیک همیشه ویولن همراه ارکستر یا حداقل پیانو نواخته میشود. در شیوه ی كلاسیك، كوك این ساز همیشه ثابت است و برای آموزش آن از متدهای آموزشی غربی استفاده می شود.

- ویولن مدرن

گردن ویولن مدرن شدیداً زاویه دار است، چوب استفاده شده نازک تر و کوچکتر است و رشته ها بیشتر تنظیم می شوند.

- سیم های ویولن

سیم های ویولن قبلاً از رودة گوسفند ساخته می شد. امروز در سیم های بم تر، بر روی روده فلزی نازکی می پیچید و در سیم های زیرتر از مفتول فلزی تنها استفاده می شود. سیم های ویولن، از زیرترین تا بم ترین سیم، به ترتیب پایین کوک می شوند.

(می) سیم اول، (لا) سیم دوم، (ر) سیم سوم، (سل) سیم چهارم.

بدین ترتیب اصوات سیم های مجاور نسبت به یکدیگر فاصله ژنج درست را تشکیل می دهند. در این وسعت صدا ویولن قادر است تمام فواصل کروماتیک غربی و فواصل کروماتیک مخصوص موسیقی ایرانی و هر موسیقی دیگر را حاصل کند.

سیم های ویولن قبلاً از روده ی گوسفند ساخته می شد

قسمت های تشکیل دهنده ویولن

ساز ویولن از ۵۸ قطعه گوناگون ساخته می شود و وزن آن در حدود ۴۰۰ گرم است. ویولن از قسمت های زیر تشکیل شده است:

>> آرشه: این قسمت از ویولن، چوبی باریک و بلند است که در حین آن رشته های موی دم اسب کشیده و به دو سر آن بسته شده است و کارش نواختن ویولن است.

جعبه طنینی (جعبه رِزونانس):جعبه ای است که از سه بخش صفحه روئی، صفحه زیرین و زوارهای دور تشکیل شده است. در این ساز گریف ویولن از جنس آبنوس (به علت ضریب تراکم در نتیجه استقامت بالا) خرک از جنس چوب افرا و سیم گیر از سه چوب گوناگون (Boxwood, Rosewood, Ebony) می باشد.

>> دسته یا گردن: در واقع دنباله چوب آبنوس تکیه سیم هاست که محل انگشت گذاری نوازنده در قسمت بالای آن قرار دارد. نوازنده ویولن قادر است در تمام طول چوب آبنوس انگشت گذاری کند. انتهای دسته به جعبه کوچکی ختم می شود که سیم ها در داخل آن به دور گوشی های کوک پیچیده می شوند.

>> خرک: کار خرک بالا نگه داشتن سیم های ویولن می باشد. معمولاً سازهای زهی خرک دارند و خرک نقش مهمی را در انتقال صدا به صفحه ی ساز ایفا میکند. خرک یا همان bridge یکی از مهمترین اجزای ساز آرشه ای ویولن است که در دفعه ی اول باید بسته به نوع و جنس ویولن و صدای درخواستی نوازنده به دقت انتخاب شود. یک خرک ویولن، دارای چند نوع رگه بوده که در هنگام انتخاب باید کیفیت هر نوع رگه جداگانه مورد وارسی قرار گرفته و بعد از آن فرکانس چوبش در نظر گرفته شود.

>> گریف: این بخش از ساز، در طول دسته ویولن و تا میانه ی آن ادامه پیدا کرده، نوازنده با انگشتان خود سیم را به گریف می چسباند و کوتاه و بلند کردن طول سیم ها، نت های متفاوت را می نوازد.

>> سیم گیر: از آبنوس، باکسوود یا رُزوود ساخته شده و در فاصله کمی از خرک تا آخر تنه ویولن کشیده شده است. با زهی تنیده از جنس روده، نایلون، رشته های قابل انعطاف فلزی یا الیاف کربن ساخته می شود و به دکمه ای که در قسمت پایین جدار تعبیه شده بند می شود.

ساز ویولن از ۵۸ قطعه گوناگون ساخته می شود

>> سیم: در ویولن به سیم ها strings گفته می شود. در ساز ویولن ۴ سیم وجود دارد که به ترتیپ از چپ به راست اسم نت های آن، می، لا، ر، سل می باشد. در ویولن معمولاً از سه جنس سیم، زه( Gut)، فلزی(Steel)، مرکب مصنوعی (Synthetic) استفاده می شود.

ویولن و نقش مهم آن در موسیقی

ویولن در ارکستر های بزرگ، چه به صورت جمعی نواخته شود و چه انفرادی، نقش مهم و پررنگی را ایجاد می کند. ویولن در موسیقی دنیا ساز تأثير گذاری است و در خیلی از نقاط جهان، من جمله ایران، سبک های خاصی از نوازندگی ویولن اختراع شده که مختص آن منطقه جغرافیایی است.

گردآوری: بخش هنر و سینما سرپوش