رونق دیوارهای شهر

فضای هنری پاییز امسال به لطف جوانانش رنگی ارغوانی به چهره زرد پاییز زده و توانسته در فضای راکد و سرمازده شهرمان، از چهاردیواری‌های سپید هنری، فضایی برای رشد و پویایی بسازد و با کمترین امکانات، هنرمندان، هنرپروران و هنردوستان را دور خود جمع کند تا دستاوردهای یک یا چندساله خود را به نمایش بگذارند. اگرچه امسال نیز مثل همیشه دست بالا از آن نمایشگاه‌های نقاشی، مجسمه و آثار تلفیقی بود اما عکاسی در فصل پاییز ۹۸ خوش درخشید و بارقه‌هایی از امید را در فضای خاکستری آن پراکند.

یکی از مهم‌ترین نکاتی که در چند سال اخیر شاهد آنها هستیم، فراتر رفتن از نمایشگاه‌های انفرادی به سبک قدیم است. پیش‌تر زمانی که پای نمایشگاه گذاشتن به میان می‌آمد دو عنصر در آن، نقش اول و آخر را بازی می‌کردند که یکی هنرمند و دیگری گالری‌دار بود اما با گذشت زمان و باز‌شدن پای کیوریتوری به داستان نمایشگاه‌های هنری، شاهد آن هستیم که هنرمند و گالری‌دار دیگر خود در این میان تنها نمی‌بینند و عرصه را برای حضور عوامل دیگر باز گذاشته‌اند. حمایت استادان و هنرمندان نسل جدید از نسل جدیدترشان، خود پدیده‌ای جدید است که موج نویی در فضای عکاسی این روزهای ما به راه انداخته است. 

سوای اینکه این کارها نوعی ژست هنری به‌ حساب بیاید یا نه، باز شدن پای کیوریتورها و منتقدان و استفاده از کارشناسانی که از زاویه دیگری به آثار هنری می‌نگرند، سبب ارتقای سطح آگاهی مخاطبان و جذب مخاطبان بیشتر شده است. در این فضا، دیگر مخاطب هنرمندان، گالری‌دارهای آن‌سوی مرزها نیستند، بلکه هنرمندان و گردانندگان آنها ترجیح می‌دهند که رویکردهای نوین خود (از جمله ایده‌پردازی و بهره‌گرفتن از اندیشه‌های هنر معاصر) را در خدمت رشد جوانان و دانشجویان تازه‌کار بگذارند و هدفشان فضاهای داخلی باشد و شاهد هستیم که استفاده از امکانات نهادهای دولتی و اسپانسرهای هنری را به‌ شکل جدی‌تری در فضای اقتصادی کنونی در نظر دارند.

در کنار نمایشگاه‌های انفرادی موفقی همچون «زنگ تفریح» از محبوبه کرمعلی یا «گلوبندک» از حمید جانی‌پور، پاییز امسال شاهد چند رویداد مهم در عرصه هنر عکاسی بودیم که علاوه بر گروهی بودنشان، برگزاری نشست‌ و بحث و گفت‌و‌گو در آنها از اهمیت بالایی برخوردار بود. در این میان حتماً باید از چند نمایشگاه گروهی مهم یاد کرد که اولین آنها برگزاری نمایشگاه «شریعتی؛ پوشه دوم» به کیوریتوری رامیار منوچهر‌زاده و مشارکت ۲۴ هنرمند عکاس با دغدغه‌های فردی و اجتماعی بود. این رویداد که ماه آبان در دو گالری آریا و دیلمان به‌طور هم‌زمان از ۵ تا ۲۶ مهر برگزار شد، یک پرونده از سه پرونده خیابان‌های اصلی شهر تهران بود.

از سوی دیگر پروژه دیگری با عنوان «رویارویی ۲» هم به مدت ۵ هفته با حضور ۵ هنرمند در گالری آ.گ برگزار شد که در آن‌هم هنرمندان به رویکردهای اجتماعی با اهمیت دادن به نقش زبان در خلق آثار تجسمی تمایل داشتند. رهام شیراز هم مانند رامیار منوچهرزاده در این مجموعه هم نقش آموزش‌دهنده و هم نقش کیوریتور را به عهده داشت.  اگرچه هنوز به‌نظر می‌رسد مفاهیم اصلی این حرکت‌ها، همچون تأمین مالی آن‌ها، تمایز گذاشتن میان مفهوم آموزش و مفهوم کیوریتورینگ جای تأمل بیشتری داشته باشد اما در هر حال این روند، روندی رو به‌ رشد است.

این رویکردها در اینجا خاتمه پیدا نکرد. هشتمین دوره ۱۰ روز با عکاسان ایران که به‌همت انجمن عکاسان شکل گرفته از ۸ آذر به مدت ۱۰ روز در خانه هنرمندان به نمایش آثار ۴۰ هنرمند عکاس پرداخت که برخلاف رویکرد رایج عکاسی ایده محور بودند و از فرم‌های ارائه مختلفی استفاده کرده بودند؛ در اکثر آثار، ایده، اجرا و ارائه به‌خوبی به سرانجام رسیده بودند. از دیگر نکاتی که این دوره را متمایز می‌کرد علاوه بر وجود پیشکسوتانی همچون سیف‌الله صمدیان و اسماعیل عباسی، جوان‌گرایی شورای مرکزی آن و عدم تمرکز بر هنرمندان تهرانی بود.

در هر ۱۰ روز این دوره عکاسان جوان فرصتی در اختیار داشتند تا کارهای خود را در آن ارائه دهند و به پرسش بگذارند و در بخش انتهایی هر روز استادان جوان به ارائه نظرات خود بپردازند. در پایان این فصل، گالری راه ابریشم میزبان نمایشگاه گروهی دیگری است که از ۱۵ آذر و تحت عنوان «چشم‌اندازهای پیش‌رو، تأملی بر دگردیسی مناظر ایران» آغازشده است که در آن نیز ۹۹ اثر از ۴۰ عکاس جوان به نمایش درآمده که با نگاهی متفاوت به دگردیسی‌های مناظر ایران چه به‌ لحاظ زیست‌محیطی و چه به‌ لحاظ عناصر اقتصادی، زیبایی‌شناسی پرداخته‌اند. این مجموعه هم از اسپانسرهای هنری بهره‌برداری کرده است.

این پاییز شاهد شکوفایی حرکت‌های جمعی قدرتمند و جوان‌گرایی بودیم که نشان می‌دهد زمان جدیدی برای استادان و هنرمندان از راه رسیده است و این امیدی است برای عکاسان جوان که می‌بینند دیگر مجبور نیستند در انزوا خلق کنند و در انزوا آثارشان را به نمایش بگذارند.

زیبا مغربی