کدام بخش ها از فیلم «ریدلی اسکات» ریشه در تاریخ امپراتوری روم ندارد؟

برای علاقه‌مندان به ژانر تاریخی در سینما، فیلم «گلادیاتور» ساخته ریدلی اسکات، کارگردان نامدار انگلیسی در سال ۲۰۰۰ میلادی، جذابیت فراوانی دارد. بازی دیدنی «راسل کرو» در نقش «ماکسیموس»، «واکین فینیکس» در نقش «کومودوس» و «کانی نیلسن» در نقش «لوسیلا»، تا مدت‌ها در خاطر کسانی که فیلم را می‌بینند، باقی می‌ماند؛ آن‌گونه که نمی‌توانند تصویری تاریخی، ورای آن‌چه دیده‌اند، تصور کنند. اما واقعیت چیز دیگری است.

شخصیت هالیوودی امپراتور خونریز

مخاطبان فیلم «گلادیاتور»، از ابتدا در صحنه‌سازی هنرمندانه «ریدلی اسکات» گرفتار می‌شوند؛ او در داستان پردازی استادی توانمند است. ماکسیموس، شخصیت اصلی داستان که «راسل کرو» نقش وی را ایفا می‌کند، اصولاً واقعیت تاریخی ندارد؛ مارکوس اورلیوس که در فیلم، پیرمردی فیلسوف و اهل تفکر است، طبق گزارش ویل دورانت در «تاریخ تمدن»، یکی از خونریزترین امپراتوران روم محسوب می‌شود؛ هر چند که در علاقه به فلسفه شهرت دارد، اما تنها در چهار سال از دوران ۱۹ ساله امپراتوری او، از ۱۶۱ تا ۱۸۰ میلادی، روم وارد جنگ نشد؛ اورلیوس در کارنامه خود، حمله به مرزهای ایران دوره اشکانی را هم دارد.

کومودوس واقعی کیست؟

برخلاف روایت «ریدلی اسکات»، کومودوس به هیچ عنوان مطرود پدر نیست؛ او سه سال قبل از مرگ مارکوس اورلیوس، در فرمانروایی شریک وی شد؛ یعنی از حدود سال ۱۷۷ تا ۱۸۰ میلادی. تصویری که «ریدلی اسکات» از شخصیت کومودوس به مخاطبانش ارائه می‌کند، تطبیق چندانی با تاریخ ندارد؛ کومودوسی که مخاطب در بازی «واکین فینیکس» می‌بیند، تنها معرف بخشی از شخصیت واپسین امپراتور دودمان «نروی-آنتونیوس» است؛ کومودس تاریخی به بازی‌های گلادیاتوری علاقه دارد؛ بسیار مایل است که دیده شود و حتی خودش را باز زاییده «هرکول»، قهرمان افسانه‌ای یونان می‌داند. طبق گزارش نویسندگان رومی، کومودوس در تیراندازی مهارت بسیار داشت؛ سفارش داده بود تا مجسمه‌های متعددی از او بسازند که در آن ها، اندام ورزیده او نمایش داده شود. لباس کومودوس در این تندیس‌ها، عموماً پوست پلنگ و زیورآلات او، اقتباسی از زیورآلات خدایان یونان و روم باستان است. وی گاهی شخصاً وارد میدان نبرد گلادیاتوری می‌شد و با حیوانات درنده می‌جنگید.

«ریدلی اسکات» در فیلم خود، این رویکرد کومودوس را موافق سلیقه رومیان نشان می‌دهد؛ در حالی که رومی‌ها، گلادیاتورها را افرادی پست نژاد و شبیه شدن به آن ها را کریه می‌دانستند. نقل است که امپراتور برای جمع کردن مردم و دیدن نمایش‌های شخصی‌اش، مبالغ هنگفتی می‌پرداخت. این ریخت و پاش‌های عجیب و غریب به اقتصاد روم آسیب جدی وارد کرد؛ هر چند که بزرگان سنا و بیشتر مردم، به خاطر پدر کومودوس، زیاد به او خرده نمی‌گرفتند. جاه‌طلبی‌های وی حد و مرزی نداشت؛ کومودوس حتی به دنبال تغییر نام شهر رم هم بود. هنگامی که بخشی از شهر در آتش سوخت و خواستند آن را مجدد بنا کنند، کومودوس دستور داد تا آن بخش از شهر را با عنوان «کولونیا کومودیانا» نام گذاری کنند.

راز مرگ امپراتور

درباره مرگ کومودوس نیز، «ریدلی اسکات» داستان رؤیایی خودش را مطرح کرده‌است؛ مرگ در میدان مبارزه گلادیاتوری با سرداری مطرود به نام ماکسیموس! اما تاریخ چیز دیگری می‌گوید؛ هرچند کومودوس در سنین جوانی، حدود ۳۲ سالگی به قتل رسید، اما به طور قطع در میدان مبارزه و به دست یک سردار مطرود کشته نشد.

روایت‌هایی وجود دارد که کومودوس را مقتول مکر همسرش می‌داند. پیش از اقدام «کریسپینا»، همسر امپراتور، خواهر کومودوس به نام «لوسیلا» که نقش او را در فیلم «گلادیاتور»، «آنی نیلسن» بازی می‌کند، چند بار به جان امپراتور سوءقصد کرد. ظاهراً اشراف روم رفتار کومودوس را برازنده امپراتوری نمی‌دانستند. اما کومودوس از تمام این سوءقصدها جان سالم به در برد تا این‌که همسرش، راز لیست سیاه او را که در آن، نام افراد محکوم به مرگ ثبت شده بود، افشا کرد. محکومان تصمیم گرفتند پیش از اقدام کومودوس، به عمر وی خاتمه دهند؛ به این ترتیب، روز ۳۱ مارس سال ۱۹۲ میلادی، در حالی که امپراتور خواب بود، به داخل اتاقش ریختند و او را خفه کردند. کومودوس ۱۲ سال فروانروایی کرد، اما فرزندی از وی باقی نماند. پس از او، روم برای مدتی دستخوش آشوب شد.

جواد نوائیان رودسری