گزارش «گاردین» درباره نزهت امیری، نخستین رهبر ارکستر زن ایرانی

نزهت امیری ۳۸ سال است که عمر خود را وقف موسیقی کرده و حالا اولین و تنها رهبر ارکستر زن در تاریخ ایران بوده که تاکنون به اندازه همان انگشتانی که چوب رهبری را هدایت می‌کنند، اجرای زنده را تجربه کرده است. ماه گذشته او در معتبرترین تالار موسیقی ایران با ارکستر ۷۱ نفره‌اش حضور یافت. با این‌حال تلویزیون ایران هنوز ساز را نمایش نمی‌دهد، صدای خوانندگان زن ممنوع است و از حضور نوازندگان زن در اجراهای زنده در شهرستان‌ها جلوگیری می‌شود. امیری، رهبر ارکستر ۵۷ ساله به گاردین می‌گوید: «از همان ابتدا من برخلاف جریان آب شنا می‌کردم.

من به چشم نمی‌آمدم، جامعه هیچ تلاشی نکرد تا استعدادهایم را پرورش دهد و نهادهای رسمی به من پشت می‌کردند. ولی من هنوز دارم به راه خودم می‌روم، من به همگان نشان دادم که می‌توان همه‌کار کرد، همیشه راه‌ برای رسیدن به هدف هست و همواره خواهد بود». ارکستر امیری در جشنواره موسیقی فجر شامل ۵۵ نوازنده و ۱۶ خواننده کر می‌شود که تقریبا نیمی از هر دو گروه را زنان تشکیل می‌دادند. ارکستر او در جشنواره برنامه‌ای دو ساعته را اجرا کردند که شامل سه قطعه از استادان بزرگ موسیقی کلاسیک ایران از جمله مرتضی حنانه می‌شد.

گروه قطعه «نغمه باران» را شش ماه تمرین کردند. تمامی اعضای ارکستر، من‌جمله خود نزهت امیری بدون دریافت مبلغی در ارکستر فعالیت می‌کنند. این اجرا نخستین تجربه امیری در یک تالار بزرگ بعد از ۱۲ سال بود که در تالار وحدت اجرا شد که در زمان ساختش یکی از مدرن‌ترین و بزرگ‌ترین تالارهای موسیقی و اپرای جهان محسوب می‌شد. ولی تا پیش از اجرای امیری، در تاریخ طولانی این تالار، با وجود حضور موسیقیدانان برجسته جهانی، تاکنون یک رهبر زن، ارکستری را هدایت نکرده بود.

اجرای او در تالار وحدت با استقبال بی‌سابقه‌ای در داخل ایران مواجه شد. روزنامه قانون به بهانه همین حضور با او گفت‌وگو کرد و عکسش را با تیتر: «حتی به اندازه یک کارگر ساختمانی هم درآمد ندارم» روی صفحه اول برد. شبکه تلویزیونی «پرس‌تی‌وی» که برای مخاطبان انگلیسی‌زبان پخش می‌شود، اجرای او را پوشش داد ولی محدودیت در مورد شبکه‌های داخلی تلویزیونی هنوز پابرجاست، چنانچه گروه موسیقی «پالت» یک‌بار در اعتراض به عدم نمایش سازها در تلویزیون ادای ساز زدن را درآوردند.

امیری مدرک کارشناسی ارشد موسیقی خود را از دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران دریافت کرده است و شاگرد استاد برجسته موسیقی، پرویز منصوری بوده، می‌گوید با وجودی که بعد از اجرای برنامه به واسطه موفقیتش جشن گرفته ولی نمی‌تواند در مقابل فشارها و مشکلاتی که در طول این مدت متحمل شده، سکوت کند. او می‌گوید: «واقعا آدم فرسوده می‌شود. چندبار می‌توانید پشت یک در بسته بایستید و بر در بکوبید؟ چند سال می‌توانید سکوت کنید و از غم و اندوه‌تان نگویید؟ وقتی اندوه در سطح جامعه مطرح می‌شود، جامعه باید راهی برای تسکین‌اش داشته باشد».

رهبران ارکستر زن در جهان برای بهبود وضع‌شان در جهان تلاش می‌کنند؛ همین چندی پیش بود که حضور «مارین آلسوپ» در سمت مدیر هنری ارکستر سمفونی رادیو وین در صدر اخبار فرهنگی هنری جهان نشست.امیری که از مشکلات سر راه یک موسیقیدان زن در ایران آگاه است، باور دارد که مشکلات سر راه موسیقی جدی‌تر از این مسئله است، او می‌گوید: «موسیقی در کشور من مثل بچه یتیم است». بعد از انقلاب موسیقی در ایران با محدودیت‌های زیادی مواجه شد، چنانچه حتی موسیقی سنتی ایرانی هم شامل این محدودیت‌ها شد.

ولی با گذشت ایام محدودیت‌ها کمتر شد چنانچه موسیقی پاپ و حتی رپ و راک هم همه‌گیر شدند. ولی قوانین در حوزه موسیقی نامشخص و گاهی سلیقه‌ای هستند. موسیقیدانان زن معمولا بیشتر با محدویت و مشکل مواجه هستند.

اخیرا تصویری در شبکه‌های مجازی منتشر شد که بسیار مورد توجه قرار گرفت که یک نوازنده زن که از اجرا در شهرستان باز مانده، در کنار پرده صحنه ایستاده و با حسرت به اجرای همکاران مردش نگاه می‌کند. امیری می‌گوید: «بعد از ۳۸ سال مدیران باید پا پیش بگذارند و بگویند که موسیقی حلال است یا حرام. باید اعلام کنند که زنان آیا می‌توانند به روی صحنه بروند یا نه. ما تابع یک نظامیم، چطور در تهران می‌شود ولی در دیگر شهرها نمی‌شود؟ »

در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی که میانه‌رو است، ارکستر سمفونی تهران که مدتی تعطیل بود، مجددا احیا شد. امیری می‌گوید که فشارها در دوران حضور محمود احمدی‌نژاد بسیار بیشتر بود ولی در عوض باور دارد که بسیار به موسیقی پناه بردند تا امیدوار بمانند یا رنج‌های‌شان را بیان کنند. تغییرات اندک دوران روحانی خیلی‌ها را ناامید کرده است: «من در کارم فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده‌ام، ما الان در دوران فرودیم، زمانه‌ای که بعد دوره امیدواری دچار ناامیدی شده‌ایم».

با وجود همه فشارها امیری می‌گوید: «می‌خواهم سمبل امید باشم، انسان به امید زنده است، گاهی وقت‌ها می‌دانید که شکست می‌خورید ولی باز هم تلاش می‌کنید. می‌دانید که باید تلاش کنید. سرم شکسته است ولی می‌دانم که باید صد بار دیگر هم برخیزم و دوباره تلاش کنم».

مریم رهنما