آشنایی با مدیران بزرگ‌ترین موسسات کتاب‌های کمک درسی و کنکور

وزیر آموزش و پرورش مشغول رصد این ماجرا‌ها و رفع و رجوع آن‌ها بود که ناگهان با اتفاقی رو به رو شد که کمتر کسی فکرش را می‌کرد. ابوالفضل جوکار، عضو انجمن فرهنگی ناشران آموزشی کشور که البته مدیر موسسه «گاج» نیز هست، به دیدار مراجع مختلف رفت و در یکی از این جلسه‌ها گفت: «با حذف تکلیف دانش آموزان، آنان از فراگیری و آموزش دور شده و به سمت فضای مجازی کشیده می‌شوند که آثار جبران ناپذیری را به دنبال دارد.» این اتفاقات سبب شد تا جست و جو کنیم نبض کتاب‌های کمک آموزشی در دستان کیست؟

وزیر آموزش و پرورش روز‌های سخت و عجیبی را سپری می‌کند. در آخر هفته او ناگهان با اظهار نظر‌های سه روحانی بلند مرتبه قم در مذمت طرح او برای کاهش مشق شب کودکان دبستانی روبه رو شد!

راستش ما هم به عنوان مخاطب نمی‌فهمیدیم موضوع دقیقا چیست تا این که متوجه شدیم این جملات در ملاقات‌های هدفمند انجمن ناشران آموزشی کشور با علمای قم اخذ شده اند. یعنی نهادی که بر اثر تصمیمات بطحایی می‌تواند منافع بزرگی را از دست رفته ببیند.

حدس می‌زنیم احساس بطحایی در مقابل این ترفند انجمن ناشران آموزشی فرورفتن خنجر از پشت بوده است. احتمالا وزیر در دلش این تمهید مشروع اتحادیه ناشران آموزشی را تحسین هم کرده است. وقتی که رئیس این اتحادیه که خود مدیر یکی از بزرگ‌ترین موسسات کمک آموزشی کشور است کاهش مشق شب را مساوی با پناه بردن کودکان به فضای مجازی قلمداد کرده است.

بطحایی به طور مستقیم به جنگ کتاب‌های کمک آموزشی و کنکور رفت. دو حوزه ملتهب آموزشی که جدا از مفید بودن و غیر مفید بودن از یک چرخش مالی ده‌ها هزار میلیاردی برخوردارند. وزیر آموزش و پرورش که انگار میدانست به یک باره نمی‌تواند سراغ شاخ کنکور برود با تیزهوشی تصمیم گرفت به سراغ تکالیف دانش آموزان برود تا آرام آرام نیاز دانش آموزان به کتاب‌های کمک آموزشی را کاهش دهد.

او با بخشنامه‌های مختلف در ابتدا دادن مشق شب برای پایه‌های تحصیلی پایین را ممنوع کرد و سپس تلاش کرد این کار را برای مقاطع بالاتر نیز انجام دهد. نتیجه چنین اقدامی در بلندمدت سبب می‌شود دانش آموزان برای انجام تکالیف سنگین خود که سابقا رواج داشت، دیگر به سمت کتاب‌های کمک آموزشی نروند و خب...

در قدم بعدی بطحایی بخشنامه‌ای صادر و به وضوح تدریس هر گونه کتاب کمک آموزشی در مدارس را ممنوع اعلام کرد. اتفاقی که شاخک‌ها را به سمت او جلب کرد و کارشناسان مختلف در مورد سهم کتاب‌های کمک آموزشی، آمار‌های مختلف و اعجاب انگیزی نوشتند.

مثلا معاون توسعه مدیریت و پشتیبانی وزارت آموزش و پرورش از تولید و توزیع حدود ۴۰ میلیون کتاب کمک درسی و کمک آموزشی با قیمت میانگین ۵۰ هزار تومان در مدارس کشور خبر داده بود.

یا در آماری دیگر دبیر کل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفته بود: «در مهر سال ۹۷، تعداد ۶ هزار و ۹۶۱ عنوان کتاب در ۱۰ میلیون و ۹۰۰ نسخه به چاپ رسیده است. ۵۰ درصد این کتاب‌ها کمک درسی است و مبلغی در حدود ۱۴۱ میلیارد تومان هزینه کتاب‌های کمک درسی می‌شود.»

تعداد کتاب‌های پنج ناشر پرکار عمومی کشور در شش ماه امسال مجموعا ۱۳۰۰ عنوان است، اما تعداد کتاب‌های پنج ناشر پر کار کمک آموزشی کشور در مجموع به ۲۸۰۰ عنوان می‌رسد.

ماجرا آرام آرام ابعاد وسیع تری به خود گرفت و خیلی‌ها پرسیدند اگر در ادامه ماجرا کنکور نیز حذف شود، در آن صورت این حجم از کتاب‌های کمک آموزشی به چه کاری می‌آیند؟ این فقط یک بخش از ماجرا بود و بخش دیگر نیز حجم تبلیغات وسیع کتاب‌های آموزشی و موسسات کنکور در صدا و سیماست که طبق تخمین‌ها ماهانه حداقل ۵۰۰ میلیارد تومان از این محل درآمد دارد.

وزیر آموزش و پرورش مشغول رصد این ماجرا‌ها و رفع و رجوع آن‌ها بود که ناگهان با اتفاقی رو به رو شد که کمتر کسی فکرش را می‌کرد.

ابوالفضل جوکار، عضو انجمن فرهنگی ناشران آموزشی کشور که البته مدیر موسسه «گاج» نیز هست، به دیدار مراجع مختلف رفت و در یکی از این جلسه‌ها گفت: «با حذف تکلیف دانش آموزان، آنان از فراگیری و آموزش دور شده و به سمت فضای مجازی کشیده می‌شوند که آثار جبران ناپذیری را به دنبال دارد.»

دیدار ابوالفضل جوکار، عضو انجمن فرهنگی ناشران آموزشی کشور با ایت الله سبحانی

دیدار مدیران انتشارات کمک درسی با آیت الله بوشهری امام جمعه قم

این اتفاقات سبب شد تا جست و جو کنیم نبض کتاب‌های کمک آموزشی در دستان کیست؟

این پنج غول

همانطور که گفتیم آمار‌ها درباره کتاب‌های کمک آموزشی متفاوت است. برای آنکه بتوانیم به یک آمار موثق دست پیدا کنیم، ترجیح دادیم گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) را مبنای کار خود قرار دهیم. این خبر گزاری، فهرست ناشر‌های پر کار مختلف در شش ماه نخست سال ۹۷ را منتشر کرده که بخش ناشر‌های پر کار در حوزه کمک آموزشی را مرور می‌کنیم.

خیلی سبز

طبق آمار، این انتشارات ۹۱۶ جلد کتاب کمک آموزشی دارد و رتبه یک در حوزه کتاب‌های کمک آموزشی را به خود اختصاص داده است. این انتشارات از ابتدای امسال ۳۷ نسخه کتاب جدید منتشر کرده است. برخلاف دیگر ناشر‌های کنکور، موسس و مدیر این انتشارات تلاش کرده تا نامش رسانه‌ای نشود.. دکتر «ابوذر نصری» موسس این انتشارات است که به تیزهوشی در میان موسسات کنکور مشهور است.

او اشراف کاملی بر سلیقه بصری دانش آموزان دارد و تلاش می‌کند تا با طنازی در متن‌های نوشتاری و استفاده از اسم‌های عجیب، مخاطبان را به سمت خود جلب کند. به نظر می‌رسد او تلاش کرده از انتشارات اندیشه سازان که سابقا در این زمینه فعالیت می‌کرد الگوبرداری کند.

با این وجود نباید از نکات قوت کتاب‌های این انتشارات چشم پوشید که تلاش کرده سبک جدیدی از جواب‌های تشریحی را باب کند و با کمک ابزار‌های روز مانند کتاب صوتی، دانش آموزان را به سمت خود جلب کند. آگاهان به صنعت کنکور می‌گویند این موسسه از دو نفر دیگر نیز به عنوان مغز متفکر استفاده می‌کند. خانم «ملوک قزوانچاهی» و دکتر «کمیل نصری».

مدرسان شریف

طبق آمار‌ها این موسسه ۶۵۵ کتاب دارد که ۵۵۷ کتاب آن چاپ اول است. بزرگترین تفاوت این موسسه کمک آموزشی با سایرین در این است که تمرکز خود را بر کنکور ارشد و دکترا گذاشته و کاری به مقطع لیسانس و سایر رقبا ندارد. موسس و مدیر این شرکت نیز مهندس «حسین نامی» است و بر خلاف اکثر موسسان انتشارات کنکور پزشک نیست و کتاب‌های او در زمینه‌های ریاضی و فیزیک مشهور است.

او در باره این موسسه گفته: «در دهه ۷۰ موسسه‌های متعددی به منظور آمادگی دانش آموزان دبیرستانی برای موفقیت در آزمون دانشگاه‌ها فعالیت می‌کردند، اما موسسه‌ای که خدمات آموزشی برای شرکت در آزمون کارشناسی ارشد یا کاردانی به کارشناسی ارائه دهد، وجود نداشت. در مورد منابع و کتاب‌های کمک آموزشی نیز ضعف‌ها و کمبود‌های جدی حس می‌شد. به دلیل خلأ‌هایی که در این بازار وجود داشت، حدود سال ۱۳۷۴ فعالیت خود را همراه با تعدادی از دوستان، به صورت کار دانشجویی آغاز کردیم... حدود پنج یا شش سال نیز در قالب ثبت شرکتی فعال بودیم.»

گاج

ابوالفضل جوکار شباهت‌های زیادی با رقیب دیگر خود یعنی قلم چی دارد و برخلاف مدیران موسسه‌هایی که در رتبه یک و دو قرار دارند، فعالیت‌های رسانه‌ای دارد. طبق آمار‌ها این انتشارات، ۴۹۱ جلد کتاب کمک آموزشی دارد.

جوکار در چند سال اخیر عضو انجمن فرهنگی ناشران آموزشی کشور شد و به همین واسطه توانست ارتباطات خود را گسترده کند و همین امسال نیز به عنوان کارآفرین برتر انتخاب شد و تقدیرنامه خود را از دست ظریف و عراقچی دریافت کرد.

او در سال ۱۳۸۱ فعالیت‌های انتشارات خود را جدی کرد و به عنوان رقیب جدی قلم چی در آمد، اما با تیزهوشی تلاش کرد تا به سبد مشتریان آن آسیب نزد. در حالی که قلم چی تمرکز خود را روی کنکور‌های آزمایشی گذاشته بود، جوکار به سمت کتاب‌های کمک آموزشی روی آورد و خیلی زود این بازار را از آن خود کرد.

او که معلم شیمی بوده است در سال ۱۳۹۳ گفته بود سازمان تألیف کتب درسی آموزش و پرورش، منتقد ناشرانی است که به تولید کتاب‌های حل المسائل مشغولند و این نقد کاملا بجا و درست است. اساسا این کتاب‌ها آموزشی نیستند، ولی به حوزه کتاب‌های آموزشی نه تنها نقدی ندارد بلکه از آن‌ها حمایت نیز می‌کند. خوشبختانه در سال‌های اخیر کنکور از تب و تاب افتاده است و دانش آموزان دیگر استرس سال‌های گذشته را ندارند به دلیل آنکه ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته‌های مختلف تقریبا برابر با تعداد داوطلبان کنکور است و رقابت فقط در رشته‌های خاص و دانشگاه‌های خاص است و این موضوع برای همیشه خواهد بود. کمرنگ شدن کنکور تأثیری بر فعالیت گاج ندارد چرا که عمده کتاب‌های گاج، کتاب‌های غیر تستی و غیر کنکوری است و گاج از مقطع پیش دبستانی تا کارشناسی ارشد کتاب دارد.»

با این وجود گویا او تازگی‌ها دغدغه جدیدی پیدا کرده و هفته گذشته در سفر به قم و در دیدار با با آیت الله حسینی بوشهری گفت: «سیستم حذف تکلیف در منزل، برای دانش آموزان آثار جبران ناپذیری دارد و موجب هدایت آنان به فضای مجازی می‌شود.»

او همچنین در دیدار اعضای انجمن فرهنگی ناشران آموزشی کشور با آیت الله سبحانی گفته بود: «برخی مدارس از دادن تکالیف به دانش آموزان خودداری می‌کنند که به نظر می‌رسد کار درستی نباشد و باید به آن‌ها تذکر داده شود.»

کانون فرهنگی آموزش

داستان او را همه می‌دانیم. موسسه‌ای آموزشی که توسط کاظم قلم چی تاسیس شد و با انواع ایده‌های نوآورانه مانند برگزاری آزمون‌های آزمایشی هفتگی، پشتیبان، کتاب‌های کمک آموزشی و... این صنعت را متحول کرد و به قطب بزرگ موسسات کنکور تبدیل شد.

در حال حاضر با انتشار ۳۸۵ نسخه کتاب رتبه چهارم را به خود اختصاص داده است. او هم مانند بقیه بزرگان کنکوری می‌گوید اتفاقا حذف کنکور در کسب و کار آن‌ها تاثیری ندارد: «اما اگر کنکور نباشد آیا فعالیت ما بلاموضوع خواهد بود؟ یکی از رتبه‌های برتر کنکور پاسخ جالبی به این سوال داد. من از او پرسیدم که به نظر شما چه سالی برای ورود به کانون مناسب است و او گفت: اگر کنکور باشد، از سال دوم دبیرستان، اما اگر کنکور نباشد از سال دوم دبستان برای اینکه ما روش درس خواندن و برنامه ریزی و خودآموزی را به بچه‌ها یاد می‌دهیم و اتفاقا اگر این فضای استرس و آزمون نباشد بچه‌ها بهتر یاد می‌گیرند.»

او سال‌ها پیش موسسه کانون فرهنگی آموزشی را وقف کرد. پس درآمد آن از کجاست؟ کاظم قلم چی در پاسخ گفته: «قسمت انتشارات وقف نشده است، ولی این ۳۰۰ نمایندگی و درآمد حاصل از برگزاری آزمون‌ها وقف شده است.» بنابراین بزرگترین درآمد این موسسه به گفته موسس اش همان کتاب‌های کمک آموزشی است.

مبتکران

این انتشارات با ۳۸۲ نسخه کتاب رتبه پنجم را به خود اختصاص داده است. این موسسه جزو قدیمی‌هاست که رئیس آن به دلیل قدمت حضور خود در این فضا، شناخته شده و منتفذ است.

«یحیی دهقانی» موسس و رئیس هیات مدیره این شرکت، بیشترین پست‌ها و سمت‌ها را در نشر و انتشارات و رابطه خوبی با وزارت ارشاد داشته که در مقاطعی حتی جزو مسئولان برگزاری نمایشگاه کتاب بوده: «عضو هیأت مدیره اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، معاون اجرایی سی و یکمین نماشیگاه بین المللی کتاب تهران و مدیر کمیته علمی و فرهنگی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در سه سال متوالی.»

فرید عطارزاده