آیا می‌شود عشق و حکمرانی را باهم تلفیق کرد؟

به گزارش ایسنا، محمد سریع‌القلم استاد دانشگاه بهشتی در یادداشتی با عنوان «عشق و حکمرانی» نوشت:

در جوامع غربی، اصطلاحی تحت عنوان “Civil Servant”، (خدمت گزاران مدنی) وجود دارد. به عبارت دیگر، کسانی که با دلبستگی و تعلق خاطر به کشور و مردم خود خدمت می‌کنند. نزدیک‌ترین مصادیق به این گروه در ژاپن و کشورهای اسکاندیناوی یافت می‌شوند. چگونه می‌شود گروه و طبقه مجریان یک کشور از بهترین، سالم‌ترین، قابل اتکاترین و کارآمدترین افراد باشند؟ کدام افکار و مکانیزم های حقوقی، آن‌ها را به یک شبکه جوابگو تبدیل می‌کند؟ چگونه می‌توان خدمت‌گزارانی تربیت کرد که در باطن خود عاشق جامعه و کشور خود باشند و خیلی لزومی به دستگاه‌های عریض و طویل برای نظارت بر عملکرد آن ها وجود نداشته باشد؟ چگونه می‌توان گروهی در حکمرانی داشت که ضمن آنکه خوب زندگی می‌کنند، با دقت و کارآمدی کشور را مدیریت کنند و به شکوفایی وطن عشق بورزند؟

با یک مصداق، نکات تئوریک فوق را عملیاتی می‌کنیم. ژاپن با جمعیتی حدود ۱۲۷ میلیون نفر، نزدیک به ۴٫۴ میلیون نفر خدمتگزار خاص و عمومی دارد. خاص به معنای مدیران ارشد و عمومی به معنای کارمندان دولت مرکزی و دولت‌های محلی. اکثریت مطلق این افراد از دانشگاه‌های برتر ژاپن و به ویژه دانشگاه توکیو فارغ التحصیل شده اند. اما نکته حائز اهمیت این است که مفهوم “خدمت گزار” در فرهنگ ژاپنی جدید نیست و به طور ویژه به دوره Tokugawa (1603-1868)‎ بر می‌گردد. تکامل کاری و صنفی این گروه در امپراطوری میجی (۱۹۱۲-۱۸۶۸) تحقق پیدا کرد؛ گروهی که مسئولیت مدیریت بر امور مالیاتی و ساختار عمرانی و جلوگیری از وقوع جرائم را پیدا می‌کردند و خود را مامورین مورد اعتماد برای جلب اعتماد مردم می دانستند. از دوره میجی برای آنکه این گروه از بهترین و با دانش‌ترین افراد باشند، امتحان ورودی گذاشته شد و اولین امتحان برای استخدام گروه ویژه خدمت گزاران مدنی و آریستوکراسی مدرن، در سال ۱۸۸۸ انجام شد.

از قدیم، ماهیت این گروه بر اساس “بهترین های” ژاپن و Meritocracy (شایسته سالاری) بوده است. در دوران پس از جنگ دوم، دانشگاه توکیو و فارغ التحصیلان آن، مظهر این گروه شاخص برای مدیریت کشور بوده است. به عنوان مثال در سال ۲۰۰۹ تعداد ۲۲۱۸۶ نفر در امتحان ورودی به دستگاه اجرایی ژاپن شرکت کردند، ۱۴۹۴ نفر مصاحبه شدند و ۶۶۰ نفر رسما استخدام شدند. عضوی از این مجموعه بودن در جامعه و فرهنگ ژاپن، پرستیژ بسیار دارد و عامه مردم آن ها را صادق، امین، و متعهد به منافع ملی و مصالح جامعه می‌دانند.

وقتی دولتی در ژاپن تغییر می کند، تنها وزیر است که در وزارتخانه جا به جا می شود. تمام مجموعه در جای خود می‌ماند. وزیر که فرد سیاسی و نماینده دولت است، با مشورت این افراد نسبتا ثابت زیر مجموعه خود که شرایط را مطالعه کرده و نظر می دهند، دیدگاه ها و سیاست های پیشنهادی خود را به هیات دولت و پارلمان می برد و آن سیاست باید تایید اکثریت پارلمان را داشته باشد. خدمت گزاران مدنی و آریستوکراسی ژاپنی، افراد سیاسی نیستند؛ فقط موضوعات را بررسی کرده و به فرآیندهای تصمیم گیری مساعدت می‌بخشند. این افراد پس از استخدام، مراحل رشد را در سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌ها طی می‌کنند و به مراتب بیش از سیاستمداران احترام عمومی دارند. هر چند بعضا در میان آن‌ها، افراد متخلفی پیدا شده، ولی اکثریت مطلق این گروه همچنان از راستگویی، درستکاری و امانت داری بهره مند هستند.

جالب توجه اینکه این افراد در هر سطحی که قرار می گیرند، حقوق و مزایای آن ها در سطوح مترادف با بخش خصوصی تقریبا مساوی است و می‌توانند زندگی خوب و متوسطی را تشکیل دهند. در مقام مقایسه، سیستم آمریکا بسیار متفاوت است. با تغییر دولت، دستگاه اجرایی در اختیار اولویت‌ها و سیاست‌های دولت جدید قرار می‌گیرد و اگر به عنوان مثال قبلا طرفدار یک قرارداد هسته ای بوده است، حالا باید مخالفت کند. خدمت گزاران مدنی در اختیار دولت ها قرار می گیرند. Paul Volker رئیس بانک مرکزی آمریکا در دوره رونالد ریگان در کتاب جدید خود: Keeping at It: The Quest for Sound Money and Good Government می‌گوید حضور گسترده لابی‌ها و موسسات تحقیقاتی (Think Tanks) جایگزین سیستم های قدیمی تصمیم سازی و تصمیم گیری در دستگاه اجرایی دولت آمریکا شده است. عموما سیستم های اروپایی هم مثل ژاپن هستند. آنچنان تفاوتی میان (مکرون) Macron و (اولاند) Hollande در فرانسه نیست چون آریستوکراسی فرانسه مصالح ملی را برای هر رئیس جمهوری شکل می دهد و خود را سیاسی نمی‌داند. هرچند ممکن است در بعضی موضوعات به واسطه انتخاب یک دولت، تغییراتی رخ دهد اما جهت گیری‌ها عموما تداوم دارد. بی دلیل نیست که سیاست خارجی ژاپن و کشورهای اروپایی از تداوم و ثبات بیشتری (Consistency) برخوردار است.

دو سوال کلیدی، جایگاه خدمت گزاران مدنی ژاپن را بهتر ترسیم می کند.

سوال الف: وضعیت قرار داد اجتماعی در ژاپن چیست؟ شاید بالای ۹۰ درصد ژاپنی‌ها در هر جایگاه، مقام و موقعیت اقتصادی و جغرافیایی که قرار داشته باشند از زندگی، جهان، کشور، هویت، نظام اقتصادی، ماهیت حکومت، وظایف دولت، رویکرد های سیاست خارجی، دین و باورها، اشتراک و اجماع دارند. به عبارت دیگر جامعه ژاپن همانند منطقه اسکاندیناوی از تفاهم بسیار بالایی در قرار داد اجتماعی برخوردار است. جایگاه با پرستیژ و عملکرد مثبت آریستوکراسی، انعکاس این قرار داد اجتماعی ۹۰ درصدی است. خدمت گزاران مدنی، هدایت کشور را در دست دارند و با بررسی‌ها و مطالعات دائمی، به سیاست‌مداران مشورت می‌دهند. توسعه یافتگی ژاپن مدیون این روابط مثبت و متقابل میان آریستوکراسی و قرار داد اجتماعی است.

سوال ب: دولت، حکومت و آریستوکراسی به نفع چه کسانی کار می‌کنند و تصمیم می‌گیرند؟ به نفع اشتغال، صادرات و تامین اجتماعی. افزایش حقوق آریستوکراسی در ژاپن همیشه تابع سطح درآمدهای دولت بوده است. با توجه به اینکه مدت‌ها نرخ رشد اقتصادی ژاپن ثابت بوده، بعد از ۲۴ سال و در سال ۲۰۱۶، پس از مذاکرات فراوان، دولت (شین زو) آبه (Abe) موافقت کرد که مجموعه خدمت گزاران مدنی از افزایش حقوق برخوردار شوند. این آریستوکراسی به قدری به وجهه خود در میان مردم اهمیت می‌دهد که وقتی بخش خصوصی با ۶۶٫۵ میلیون نفر نیروی کار، افزایش حقوق می دهد، آن ها هم به همان سطح از افزایش رضایت می‌دهند. این ساختار مبتنی بر احترام، اعتماد و تفاهم فلسفی و مدنی در سایه ثبات، قاعده مندی، و قانون مداری قابل تحقق است. دولت، ملت، خدمت گزاران مدنی، سندیکاهای کارگری و بخش خصوصی همه در یک شبکه ای از وابستگی های متقابل عمل می کنند. هیچ جزیره مستقلی وجود ندارد. قرار داد اجتماعی، اعتماد و قانون وقتی روان کار می کنند که عشق به کشور و عشق به “درست کار انجام دادن” در راهروهای قدرت متبلور باشد. اگر فقط پنج ساعت با یک ژاپنی وقت صرف کنید، به بسیاری از ابعاد روحی و فکری و خلقی و تخصصی او پی می برید.

عشق بر ستون صدق بنیان نهاده شده است. ریشه عشق در زلال بودن و شفاف بودن است. عشق، صدق و شفافیت مساوی هم هستند. شفافیتِ در قلب، با ارزش‌تر از شفافیتِ ناشی از بخشنامه است. امیر کبیر، ۴۵ ساله بود که به خاطر شفافیت به قتل رسید. جُرم او تلفیق عشق و حکمرانی بود. ۱۷۰ سال پیش، امیر کبیر، برای شکوفایی و پیشرفت کشور، ترک اختیار کرد. بی دلیل نیست که او به خاطر عشقی که به کشور داشت تنها با سه سال و سه ماه حکمرانی هم چنان با نامی نیک بر سر زبانهاست.