۲۵ خرداد سنای آمریکا طرح تحریم‌های جدید علیه ایران و روسیه و تدوین و منسجم کردن تحریم‌های کنونی ضد این دو کشور را تصویب کرد. براساس این طرح در صورت تصویب در صحن کنگره، دولت آمریکا ظرف مدت ۹۰ روز، باید تحریم‌های جدیدی علیه افراد و نهادهای فعال در توسعه برنامه‌های موشکی ایران تصویب کند. این طرح پس از تصویب در کنگره نمایندگان به قانون تبدیل و پس از امضای رییس‌جمهور آمریکا اجرایی می‌شود.
متاسفانه عده‌ای در داخل کشور از تمدید قانون تحریم‌ها توسط کنگره خوشحال می‌شوند و تلاش می‌کنند از این مساله به عنوان حربه‌ای علیه دولت و وزارت امور خارجه و به‌طور مشخص آقایان روحانی و ظریف استفاده کنند. دلواپسان این بار به دنبال آن هستند تا رییس‌جمهور را مجاب کنند که برای انتخاب کابینه خود در وزارت خارجه نیز خانه تکانی راه بیندازد.
طبق کلیات تحریم‌های جدید سنای آمریکا موردی یافت نمی‌شود که برجام را نقض کند چراکه موضوع برجام تنها هسته‌ای است و در متن آن هیچ کلمه‌ای در ارتباط با هسته‌ای نیامده و این تحریم‌ها مربوط به موضوع موشکی، حقوق بشر و تروریسم است. از طرفی برجام در قالب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت صادر شده و نقض این قطعنامه برای آمریکایی‌ها هزینه خواهد داشت چراکه این امر مستلزم قطعنامه‌ای است که مغایر با آن تصویب شود و چنین اتفاقی بعید است.
اما بهتر است وضعیت فعلی را با قبل از دستیابی به برجام و اجرای توافق هسته‌ای مقایسه کرد. زمانی که تحریم‌ها به صورت جدی علیه ایران اجرا می‌شد امکان مبادله حتی یک دلار هم وجود نداشت و اگر کسی دلار به ایران می‌فرستاد تحت پیگرد وزارت دادگستری آمریکا قرار می‌گرفت. بیش از برجام دارایی‌های ارزی ایران بلوکه شده بود، جریان ورود ارز بسیار کند و صادرات نفت هم محدود بود. با اجرای برجام دست‌کم بخشی از دارایی‌های خارجی ایران به شکل ارز آزاد شد و میزان تولید و صادرات نفت به سطح پیش از تحریم‌ها رسید.
در دولت اوباما هم چندین‌بار این شرایط پیش آمد و قطعنامه‌های مختلفی در کنگره تصویب شد هرچند اوباما اغلب این قطعنامه‌ها را وتو می‌کرد. درست است که سیاست ترامپ متفاوت از سیاست اوباماست و او به دنبال تایید مصوبه است ولی حتی اگر اجرایی شود نقض برجام نبوده چون موضوعیت این تحریم‌ها فرق می‌کند و کشورمان نیز باید به این موضوع واقف باشد که بنا به گفته رهبری نمی‌خواستیم در زمان مذاکرات هیچ موضوعی برای مذاکره با آمریکا با موضوع هسته‌ای ترکیب شود. برجام و بازیگران بین‌المللی خواستار همکاری با ایران هستند و با سیاست تحریم مخالفند.
این امر فضا‌ها و فرصت‌های گسترده‌ای را برای ایران باز می‌کند که با بهره گرفتن از آنها می‌توان موجبات بی‌اثر شدن سیاست تحریم را فراهم کرد. کارشناسان چندین مرکز سیاستگذاری خارجی و امنیتی آمریکا در یکی از جدیدترین نشست‌های اندیشکده «شورای آتلانتیک»، ایران را همچنان به توافق هسته‌ای متعهد دانسته و با تاکید بر اینکه تیم «ترامپ» در حال بازنگری سیاست خود نسبت به تهران است، هدف دولت کنونی آمریکا را منزوی کردن ایران توصیف کردند.
از این سو دیپلماسی ما نیز باید از نقاط مشترک با اتحادیه اروپا و ۱+۵ استفاده کرده و راهی پیدا کند تا خصومت‌ها را کاهش دهد. هر چند این اقدام آمریکا نباید از طرف ایران بدون جواب باقی بماند اما برخی در ایران تحریم جدید را به معنای نقض برجام می‌دانند و از اقدام متقابل ایران در برابر سنای آمریکا سخن می‌گویند. محمد جواد جمالی، عضو کمیسیون امنیت ملی با بیان این که این رفتار آمریکا به معنای نقض برجام توسط آمریکایی‌هاست، گفت: آمریکایی‌ها تاکنون تحریم‌های مختلفی را همچون تحریم‌های عادی و هوشمند به ما تحمیل کرده‌اند ولی امروز به تحریم‌های اتوماتیک روی آورده‌اند.
تحریم‌های اتوماتیک یعنی این که برای مثال بانکی توسط آمریکا تحریم شده، اگر ایران شرکت دیگری را در این موضوع فعال کند بدون در نظر گرفتن مصوبه سنا خودش تحریم می‌شود. جمالی افزود: اقدامات آمریکا نشان می‌دهد که آنان در برجام جدی نیستند و نمی‌خواهند برجام اجرایی شود. گاهی رندی هم می‌کنند که اگر برجام به هم خورد مقصر را ایران بدانند.
آمریکایی‌ها نمی‌خواهند مستقیما ناقض برجام باشند
یوسف مولایی، استاد حقوق بین‌الملل در گفت‌وگو با خبرنگار «جهان‌صنعت» درباره اینکه آیا تحریم‌های جدید سنای آمریکا نقض برجام است؟ گفت: «براساس موازین بین‌المللی کشورها طبق روال عادی این تحریم‌ها را به کمیته بررسی نقض برجام ارجاع می‌دهند که این کمیته متشکل از وزرای امور خارجه کشورهاست و باید دید نقض برجام براساس فرمولی که در خود برجام پیش‌بینی شده است احصا می‌شود یا نه؟ در این زمینه هر کشوری ادعا کند که برجام نقض شده مشکل‌آفرین است.
بنابراین در برجام پیش‌بینی شده است که چگونه موضوع بررسی شود و اگر احراز شود که برجام نقض شده باید تصمیمات مناسب با آن هم اتخاذ شود و حتی باید این موضوع تا شورای امنیت هم پیش برود. بنابراین ایران اگر موضوع را در حد نقض می‌داند باید این مساله را در کمیته بررسی نقض برجام منعکس کند. چراکه بحث بسیار تخصصی است و هیچ کس غیر از کارشناس و مسوولان امور خارجه صلاحیت آن را ندارند که درباره آن اعلام نظر کنند.
در ایران هم یک کمیته نقض برجام داریم که آنجا باید کارشناس امور خارجه و مسوولان مرتبط با بررسی کلیه ابعاد این موضوع آن را مشخص کنند. صرف اینکه در آمریکا تحریم‌های جدید (S722) تصویب شده این مساله خود به خود نقض برجام نیست، گرچه در اجرای برجام اثر می‌گذارد. با این حال می‌گوییم اصل بر این است که نقضی صورت نگیرد مگر اینکه وزارت امور خارجه رسما آن را اعلام کند یا از طریق کمیته داخلی نمایندگانی که وجود دارند این مساله احراز شود. اگر پیشاپیش موضوع را با اعلام نظرهای غیرفنی و نادرست پیچیده کنیم کمکی به حل این موضوع نمی‌کنیم.»
وی با بیان اینکه آمریکایی‌ها نمی‌خواهند ناقض مستقیم برجام باشند و برای اینکه ایران را تحت فشار قرار دهند دست به اقدامات جانبی می‌زنند، گفت: «مدنظر قرار دهید که برجام این نبوده که همه مشکلات ما با آمریکا را حل کند. ما ۴ یا ۵ سرفصل تحریم داریم که یکی از آنها مربوط به پرونده هسته‌ای است و برجام فقط ناظر آن قسمت است و در این زمینه آمریکایی‌ها تلاش می‌کنند که حداقل نقض‌کننده برجام نباشند یا نخستین گام را در نقض برجام برندارند.
آنها سعی می‌کنند خارج از دامنه عمل برجام، تحریم‌ها را تعریف کنند. آنها خودشان به این مساله توجه دارند که برجام یک مسوولیت خطیر بین‌المللی دارد بنابراین از دیگر ظرفیت‌ها و سرفصل‌ها برای تحریم استفاده می‌کنند.»
مولایی درباره اینکه این تحریم‌ها چگونه می‌تواند به‌طور غیرمستقیم بر فعالیت‌های ایران تاثیر بگذارد، بیان داشت: «اکنون برای اینکه برجام کاملا اجرایی شود احتیاج به اقدامات ایجابی آمریکایی‌ها داریم. به این معنی که آمریکایی‌ها باید گام‌هایی بردارند که به دنیا این اطمینان را بدهند که تحریم‌هایی که مشمول پرونده هسته‌ای بوده کاملا برطرف شده و در آن محدوده فعالیت‌های اقتصادی و همکاری شرکت و کشورهای خارجی با ایران مانعی ندارد.
اما وقتی تحریم‌هایی از این دست تصویب می‌شود فضایی را ایجاد می‌کند که سرمایه‌گذارهای خارجی و کسانی که می‌خواهند در ایران فعالیت کنند بیشتر محتاط شوند. چون سرمایه‌گذاران می‌گویند اگر جهت‌گیری آمریکا این باشد ممکن است با هر بهانه‌ای فعالیت ما را مشمول تحریم کند. این‌گونه است که این تحریم‌ها ترس و لرزی ایجاد می‌کند و این‌گونه رفتارها مستقیما مربوط به نقض برجام نیست.»
این استاد حقوق بین‌الملل افزود: «آمریکایی‌ها باید این اطمینان را به شرکت‌ها و سرمایه‌گذارهای خارجی بدهند که همکاری اقتصادی آنها با ایران مشمول جریمه نخواهد شد. این را باید واضح و صریح اعلام کنند و چون آمریکایی‌ها این کار را نمی‌کنند با این تحریم‌ها یک حالت ابهام و سردرگمی ایجاد کردند و این مساله‌ای است که می‌گویم لطمات جانبی به همراه دارد.
طرف آمریکایی باید اقدامی انجام دهد که فضای سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های شرکت‌ها و موسسات خارجی در ایران امن تعریف شود نه اینکه نگران باشند که ممکن است دوباره تصمیم آمریکا آنها را مشمول جریمه کند چراکه آمریکایی‌ها در موارد بسیاری شرکت‌های خارجی را برای فعالیت با ایران جریمه کردند. بنابراین نگرانی این نیست که آمریکا فقط مستقیم برجام را نقض کند بلکه به نحوی عمل می‌کند که همه شرکت‌ها و سرمایه‌گذارها مشمول جریمه شوند.»
مولایی درباره افزایش فعالیت‌های دستگاه دیپلماسی ایران هم گفت: «در این نوع تحریم‌ها ما متضرر هستیم اما اروپایی‌ها هم از این رفتارها متاثر و متضرر هستند. بنابراین ایران باید فعالیت و تحرک دیپلماتیک خود را درباره اروپایی‌ها گسترش دهد و بتواند در نشست‌ها، اعلامیه‌ها و بیانیه‌های مشترک بدهد و به نوعی به اروپایی‌ها و غیرآمریکایی‌ها این اطمینان را بدهد که آمریکا از نظر حقوقی نمی‌تواند این قبیل فعالیت‌ها را با امضای برجام به خطر بیندازد. این کار دیپلماتیک سخت است و نمی‌توان برای آن فرمول تعریف کرد و ما هم نقدی بر وزارت امور خارجه نداریم چراکه آنها کار خودشان را در این زمینه انجام می‌دهند.»
بررسی مصوبه سنای آمریکا در هیات نظارت بر اجرای برجام
درخصوص اقدام ایران در برابر مصوبه آمریکا دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز از جلسه اخیر هیات نظارت بر اجرای برجام خبر داد و گفت: مصوبه مجلس سنای آمریکا به دقت بررسی و تصمیمات لازم برای انجام اقدامات و فعالیت‌های متقابل اتخاذ شد. علی شمخانی این گونه اقدامات از سوی آمریکا را فارغ از نسبت حقوقی آن با برجام، رفتاری خصمانه و غیرقانونی علیه جمهوری اسلامی ایران عنوان کرد. وی افزود: تداوم مسیر غیرسازنده دولت قبلی ایالات متحده آمریکا علیه ایران نشان می‌دهد حکام این کشور بدون توجه به هنجارهای پذیرفته‌شده بین‌المللی به دنبال بهانه‌جویی برای افزایش تنش و بی‌ثباتی در منطقه هستند.
دبیر شورای عالی امنیت ملی همچنین درباره گفته‌های اخیر رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا گفت: افراط‌گرایان آمریکا و داعش دو روی یک سکه‌اند که با هدف مشترک و ابزارهای متفاوت به دنبال تاثیرگذاری منفی بر محیط داخلی کشور و امنیتی کردن شرایط جمهوری اسلامی ایران هستند. شمخانی اظهارات ستیزه‌جویانه وزیر خارجه آمریکا را مصداق بارز توحش مدرن دانست و افزود: متاسفانه امروز در منطقه و در عرصه بین‌الملل افراد و کشورهایی صحبت از ثبات و امنیت می‌کنند که خود ریشه و ثمره ناامنی، شرارت و توسعه تروریسم هستند.
وی با اشاره به اقداماتی که از سوی مجلس شورای اسلامی به منظور مقابله با مصوبه اخیر کنگره آمریکا دنبال خواهد شد، گفت: یکی از تاثیرگذارترین اقدامات برای بسیج مجموعه ظرفیت‌های کشور در مسیر برخورد با اقدامات ستیزه‌جویانه آمریکا، اتخاذ سازوکارهای قانونی تکلیف‌آور است که در این راستا مجلس شورای اسلامی اقدامات لازم را انجام خواهد داد.
نماینده رهبر معظم انقلاب اسلامی در شورای عالی امنیت ملی یادآور شد: تجربه شکست‌خورده تحمیل جنگ، تحریم‌های همه‌جانبه و اقدامات تروریستی گسترده علیه ایران نشان داد که انسجام غیر‌قابل خدشه کشور ما که بر پایه حمایت و مشروعیت مردمی استوار است با اقداماتی از این دست، در معرض آسیب قرار نخواهد گرفت. شمخانی هدف دشمن از تحریم‌ها را تاثیرگذاری منفی بر اقتصاد کشور و آسیب‌پذیر کردن جامعه در برابر فشارهای اقتصادی عنوان کرد و اظهار داشت: اقتصاد مقاومتی و تحکیم ساخت درونی قدرت نظام، فارغ از وجود یا فقدان تحریم، راهبرد محوری کشور برای مدیریت تغییرات اقتصادی، سیاسی و امنیتی است.
وی با تاکید بر ضرورت تقویت انسجام ملی در فضای پس از انتخابات عنوان کرد: با عبور از انتخابات، اکنون باید رقابت‌ها به فراموشی سپرده شود و مجموعه سلیقه‌های سیاسی و رسانه‌های وابسته به آنها با اتخاذ مشی سازنده و همکاری و انسجام بیش از پیش، دولت منتخب را برای تحقق راهبردهای تعیین‌شده از سوی مقام معظم رهبری در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی یاری کنند.
- 15
- 2
