پنگوئن‌ها از خودآگاهی برخوردار هستند

در طول دهه ها، دانشمندان آینه را جلوِ حیوانات مختلف نگه داشته اند تا تعیین کنند که آیا ذهن آنها نوعی تجسم از خودشان دارد یا خیر. فیل ها، کپی ها، دلفین ها، زاغی اوراسیایی و زمردماهی رفتگر فقط برخی از جانورانی هستند که همراه با انسانها و شامپانزه ها در این گروه خاص قرار می گیرند. آن ها به تصویر خود در آینه چنان واکنش می‌دهند که نشان می دهد دریافته اند که آینه آن ها را به نمایش درمی آورد.

اکنون دانشمندان آزمایش آیینه را روی پنگوئن های آدلی اجرا کرده اند و نتایج متناقضی به دست آورده اند. درحالی که امکان دارد برای این نتیجه گیری زود باشد که پنگوئن ها از نوعی خودآگاهی برخوردارند، گروه پژوهشی بر این باور است که براساس شواهد احتمال وجود خود آگاهی در پنگوئن ها وجود دارد. در دهه ی ۱۹۷۰، گوردون گلپ آزمایش آینه را مطرح کرد و امروزه، به آزمایش کلاسیکی برای نشان دادن خویشتن آگاهی در حیوانات تبدیل شده است.

آزمون آینه نسبتاً ساده است. ابتدا حیوانات به آینه عادت داده میشوند تا به حضور و بازتاب پذیری آن عادت کنند. سپس، به آزمودنی آرام بخش داده می شود و علامت واضحی در جایی روی بدن او قرار می گیرد که او نمی تواند مستقیماً آنرا ببیند. حیوانی که خویشتن آگاهی دارد، با دیدن علامت در آینه بگونه ای رفتار می کند که نشان می دهد متوجه شده است این علامت روی بدن خود او و نه فرد دیگری قرار دارد.

با این که آزمون آینه محدودیت هایی دارد، یکی از معدود ابزارهایی است که با آن می توانیم آنچه در ذهن دیگری است، کاوش کنیم. به گزارش ساینس آلرت، در مطالعه ی مقدماتی که در انتظار بازنگری است، گروهی از پژوهشگران به سرپرستی پرابیر گاش دستیدار از وزرات علوم زمین هند حین آزمایش هایی پنگوئن های آدلی (Pygoscelis adeliae) را با تصویر خودشان روبرو کردند.

پنگوئن ها حیواناتی بسیار اجتماعی هستند و گونه های جنوبگان برای تحمل سرمای شدید زمستان دور هم جمع می شوند. برخلاف بسیاری از حیوانات دیگر که برای انجام آزمایش آینه باید اسیر باشند، آزمایش پنگوئن ها در محیط طبیعی خودشان نسبتاً ساده است. ۱۲ پنگوئن (Penguin) در شرایط مختلف با آینه مواجه شدند. وقتی آنها به عنوان گروه با آینه روبرو می شدند، واکنش کمی نشان می دادند؛ اما وقتی با محفظه های مقوایی جدا می شدند و جداگانه درمعرض آینه قرار می گرفتند، تصویر خود را در آینه بررسی می کردند.

پژوهشگران در مقاله ی خود می نویسند:« پنگوئن ها با سر یا باله یا بدن خود حرکات سریعی انجام می دادند که بعضی از آنها بنظر میرسید نوعی ژست باشد. بسیاری از این حرکت ها و ژست ها به سرعت تکرار می شد؛ اما توجه بصری تمام پنگوئن های آزمایش شده در جریان دوره ی اجرایشان کاملا روی تصاویرشان متمرکز بود.»

پرندگان سعی نکردند که با تصویر آینه ای خود ارتباط برقرار کنند یا دربرابر آن تهاجمی از خود نشان ندادند. این امر نشان می دهد که شاید می دانستند پرنده ی درون آینه نه دوست و نه دشمن، بلکه خودشان است. با این حال، وقتی روی سینه ی آنها علامت قرمزی قرار داده شد، به تغییر در ظاهرشان واکنش نشان ندادند.

گروه پژوهشی تصدیق می کند شواهدی وجود دارد که نشان می دهد همه ی پنگوئن ها نمی توانند قرمز را ببینند؛ بنابراین، آنها به این نتیجه اطمینان ندارند. دستیدار و همکارانش پیشنهاد می کنند: «این آزمایش باید در آینده به شیوه ی بهتری طراحی شود؛ اگرچه واکنش پنگوئن ها به تصویرشان درون آینه ما را به نتیجه می رساند که پنگوئن های آدلی احتمالاً خویشتن آگاه هستند.»

از زمان ابداع آزمون آینه در حدود نیم قرن پیش، شواهد فزاینده ای وجود داشته است که این آزمون به اندازه ای که پیشنهاد شده است، دقیق نیست. بسياري از حیوانات بسیار اجتماعی ازجمله میمون ها در این آزمایش موفق نمی شوند؛ مگر اینکه اول استفاده از آینه را یاد بگیرند. همچنین، حیواناتی ماند گوریل ها که مطمئن هستیم خویشتن آگاه هستند، در این آزمون شکست خورده اند.

برای مثال، سگ ها را نظر بگیرید. آنها توانایی همدلی دارند. این ویژگی حاکی از داشتن درکی از خود و دیگران است. با این حال، سگ ها معمولاً در آزمون آینه رد می شوند. روبرتو کازولا گاتی، زیست شناس دانشگاه ایالتی تومسک، در سال ۲۰۱۵ گفت: «ازآن جا که سگ ها درمقایسه با انسان ها و بسیاری از کپی ها در برابر محرک های بصری حساسیت بسیار کمتری دارند، این احتمال وجود دارد که شکست این جانوران و گونه های دیگر در آزمون آینه عمدتاً ناشی از ماهیت حسی انتخاب شده ی پژوهشگران برای آزمایش خویشتن آگاهی باشد و لزوماً ناشی از فقدان این ویژگی در حیوانات مطالعه شده نباشد.»

گاتی آزمون بویایی معادل آزمون آینه را روی سگ ها آزمایش کرد. در آزمایش او، بررسی شد که سگ ها دربرابر برفی که با ادرار خودشان یا ادرار سگ دیگری علامت گذاری شده است، چه واکنشی نشان می دهند. مطابق انتظار، سگ ها زمان بیشتری را صرف بوییدن نمونه ادرار سگ های دیگر کردند. گاتی گفت: «این آزمایش شواهد مهمی از وجود خویشتن آگاهی در سگ ها را ارائه می کند و می تواند نقش حیاتی در نشان دادن این موضوع ایفا کند که این قابلیت ویژگی خاص کپی های بزرگ و انسان و چند حیوان دیگر نیست؛ بلکه به روشی بستگی دارد که پژوهشگران سعی می کنند آن را آزمایش کنند.»

از آن زمان ، آزمایش های دیگر نیز تائید کرده اند حتی اگر درکی که سگ ها از خود دارند، بصری نباشد، آنها درک واضحی از خود دارند. علاوه بر این ، حتی کودک انسان نیز امکان دارد در آزمون آینه موفق نشود. در برخی از کشورها، کودکان تا شش سالگی در این آزمون موفق نمی شوند. درحالی که آزمون آینه ممکن است وجود نوعی خودآگاهی را نشان دهد، بنظر نمی رسد رد شدن در آن تأیید کننده ی فقدان این ویژگی باشد که در حیوانات اجتماعی بسیار مهم است.

خالق اصلی آزمون آینه فعلاً به نتایج پنگوئن ها تردید دارد. گلپ گفت: «پنگوئن ها امکان دارد واقعاً توانایی تشخیص خود را داشته باشند؛ اما نشان دادن این موضوع درمقایسه با آنچه در این مقاله آمده است، به علم دقیق تری نیاز دارد.»

با توجه به این پیچیدگی ها، خودآگاهی ممکن است مانند بسياري از ویژگی ها به جای اینکه آن طورکه آزمون آینه نشان می دهد، حالت دو قطبی داشته باشد، بعنوان طیف ظاهر شود. براین اساس، برای بررسی این جنبه از آگاهی به آزمایش های جدیدی نیاز خواهیم داشت.

این پژوهش در سرور مقالات پیش چاپ bioRxiv منتشر شده و در انتظار داوری است.