زمانیکه یکی پس از دیگری، خانه های ویلایی با حیاط و باغچه‌های سبز و دوستداشتنی را در هم میکوبیدیم تا به جایش برج‌های خاکستری احداث کنیم، حواسمان به این نبود که ما انسان‌ها، دربلندمدت از محیطهای تنگ و بی‌نور و محدود خسته می‌شویم و خیلی زود دلمان برای گل و گیاه و نور و نسیم، تنگ خواهد شد. شاید به خاطرِ همین خستگی و دلتنگی بود که معماران و طراحان، با ایده و اجرای پروژه «بام‌های سبز» به نجات روح و روان شهروندانِ شهرهای بزرگ آمدند و با طراحی ساز و کــاری که به ساکنان آپارتمان‌ها و برج‌نشین‌ها، اجــازه می‌داد نه‌تنها روی بام ساختمان، باغ و باغچه داشته باشند، بلکه به باغبانی بپردازند، این خلاء را پر کردند.
امروزه با گسترش آپارتماننشینی، از بین رفتن حیاط‌ها و بی پاسخ ماندن نیاز انسان‌ها به فضای سبز و طبیعت، توجه زیادی به وجود فضای سبز در تراس‌ها و پشت‌بام ساختمان‌ها می‌شود که به فناوری «بام سبز» معروف است. مهم است بدانیم بام‌های سبز به وجود آمده‌اند تا گیاهان را به طور طبیعی رشددهند، پس عوض شدنِ فصل‌ها و از راه رسیدن پاییز و زمستان، نه‌تنها تاثیر منفی بر ماهیت بام‌های سبز ندارد، بلکه اگر برای بام‌سبزتان، گیاهانِ مناسب با نور اریب خورشید در دوفصل آخر سال و مقاوم در برابر سرمای هوا انتخاب کنید، جلوه تازه‌ای از طبیعت پیش روی تان می‌گذارنــد.
بام‌سبز چی هست؟
«روف‌گاردن» یا «بام باغ» به معنی ایجاد فضای سبز روی سقف منازل است. روف گاردن‌ها می‌توانند فضایی مفرح و بسیار زیبا در ارتفاع ساختمان که بلااستفاده مانده، ایجاد کنند. بام باغ‌های خانگی، با پوششهای گیاهی زیبا و جذاب طراحی می‌شوند و می‌توانند فضایی سبز و دنج روی پشت‌بام ساختمان‌ها بسازند و برای علاقهمندان به کشت و کارهای جمع و جور، فضایی باشند برای تجربه باغبانی. به بیان ساده: بام سبز یک سیستم سبک‌وزنِ مهندسیساز است که رشد گیاهان را در پشت‌بام میسر ساخته و در عین حال در برابر اشعه خورشید و اتلاف انرژی هم از بام محافظت میکند. فناوری مدرنی که امروزه بر پایه سقف سبز، روی پشت بام‌ها و تراسهای خانه‌های آپارتمانی اجرا می‌شود و شما می‌توانید با استفاده از این ایده کاربردی، فضای سبز زیبایی روی بام ساختمان منزل خود ایجاد کنید.
بام‌های سبز در انواع «متمرکز» یا «فشرده» و «گسترده» یا «وسیع»، بسته به عمق متوسط کشت و میزان تاسیسات مورد نیاز، طبقه‌بندی می‌شوند. بام‌های سنتی سبز که نیازمند عمق متعارفی از خاک برای رشد گیاهان حجیم و چمن معمولی هستند، به‌عنوان بام‌های سبز متمرکز مطرحند. این نوع بام‌ها نیازمند آبیاری، کوددهی و دیگر مراقبت‌ها هستند. در مقابل، بام‌های سبز وسیع یا گسترده، به عنوان سیستم‌های خودنگهدار در نظر گرفته شده و به حداقل رسیدگی در حد یک‌بار در سال هرس یا کوددهی برای افزایش رشد گیاهان، نیاز دارند.
تاریخچه کاربرد بام‌سبز در دنیا
دقیقا مشخص نیست ایده اصلی طرح بام‌سبز منسوب به چه کسی است. شاید این ایده از توصیف باغ‌های معلق بابل نشئت گرفته باشد. (باغ‌هایی که در واقع روی بام ها و مهتابی های چند ساختمان قرار داشتند) شکل اولیه بام‌های سبز، به ایسلند و اسکاندیناوی برمی‌گردد؛ دلایل شکل‌گیری بام‌های سبز در این مناطق که اقلیمی سرد دارند، محدودیت مصالح ساختمان سازی بوده‌است؛ به‌طوری‌که ساکنان را بر آن داشته برای ساخت وساز، تا حد امکان از مصالح بوم‌آورد آن مناطق که شامل کلوخ چمنی است، استفاده کنند و بام‌هایی بسازند شامل ترکیبی از دو سه لایه کلوخ چمنی روی لایه‌ای از شاخه‌ها و ترکه‌های کوتاه. این بام‌ها در عین این که بدوی بوده‌اند، به عنوان یک عایق حرارتی برای ساختمان عمل می کردند و الهام بخش بام‌های سبز امروز به حساب می آیند. منتها شکل مدرن بام‌های سبز، در دهه ۱۹۶۰ میلادی در کشور «آلمان» توسعه و به بسیاری از کشورهای دنیا گسترش یافت.
چطور می‌توانیم بام‌سبز داشته باشیم؟
برای ساختن یک فضای سبز زیبا روی پشت‌بام یا تراس آپارتمان‌تان، باید از کارشناسان حرفه‌ای در این زمینه کمک گرفته و با استفاده از نقشهبرداری و محاسبات دقیق، انتخاب مواد و مصالح مناسب و همچنین اجرای صحیح، روی تراس یا بام، محوطه‌سازی کنید. ایجاد روف‌گاردن دو مرحله دارد: مرحله اول امور عمرانی و ساخت و ساز است و مرحله دوم لنداسکیپ و ایجاد فضای سبز و افزودن تجهیزات فضای باز مانند آلاچیق، سایه بان، مبلمان باغ و باربیکیو. تصویر مقابل، به شکل واضــح، لایه‌های مختلف یک بام‌سبز را نشان می‌دهد:
در ادامه، یک سری نکات درباره ساخت بام‌سبز را مرور می‌کنیـــم.
۱. انتخاب مصالح
یکی از مهمترین عواملی که باید در انتخاب مصالح بام سبز در نظر گرفت، محدودیت وزن است و برای هر نوع طراحی و تغییراتی که در بام‌باغ داده می‌شود، باید وزن مصالح را در نظر گرفت.
۲. محاسبه وزن آیتم‌ها
مهندس ساخت یک بام‌باغ، باید حواسش به وزنِ هر آِیتم در ساخت و ساز و از همه مهم‌تر، وزنِ آب جاری به هنگام رانندگی و وزن برف، هنگام باریدن برف بر ساختمان باشد و تمام این‌ها را محاسبه کنـــد.
۳. عملیات «ایزولاسیون»
یکی از مهمترین مواردی که باید در ساخت بام باغ به آن پرداخته شود، انجام دقیق عملیات «ایزولاسیون» است.یعنی طراحی و اجرای مرز و پوششی که آب را مهار و از نشت آب به زیر بام سبز، جلوگیری می کند که با توجه به مساحت بام، میتوان از مواد و روشهای مختلفی مانند قیر و گونی، برای ایزولاسیون روف گاردن استفاده کرد.
۴. دقت به «زهکشیِ بستر کاشت»
اگر اهمیت زهکشی در بام‌سبز بیش از ایزولاسیون نباشد، کمتر نیست. زهکشی در بام، از دو سو دارای اهمیت است؛ اول برای حفظ سلامت ریشه گیاهان مورد استفاده در بام سبز و دوم برای جمعآوری و هدایت آب مازاد به لولههای خروجی.
۵. «فیلترینگ»
عملیاتی که در آن از انتقال املاح خاک به لایه‌های پایینتر ممانعت شود، «فیلترینگ» نام دارد و از طریق لایه‌ای از الیاف انجام می شود. انجام ندادن این عملیات باعث تغییر بافت خاک و مسدود شدن مسیرهای زهکشی بام سبز می‌شود.
۶. انتخاب خاک مناسب
برای ایجاد بام باغ نیاز به خاک مناسب است و انتخاب دقیق خاک، یکی از مهمترین مواردی است که باید به آن توجه کرد و نحوه آماده سازی آن را با کمک کارشناسان انجام داد. چرا که خاک در بام‌باغ دارای محدودیتهایی مثل وزن کم و توانایی زیاد در جذب آب است.
ضمن این که اگرچه میتوان با کوددهی، نیاز غذایی گیاهان را در بام‌های‌سبز برطرف کرد اما باز هم خاک این سازه، باید دارای مواد غذایی باشد.
۷. انتخاب گیاه مناسب
هدف اصلی از ساخت بام سبز، ایجاد فضای سبز است و همه هزینههایی که از نظر ساخت آن انجام می‌شود، برای رسیدن به این هدف است. پس مهم است در انتخاب گیاهانی که قرار است در این فضا رشد و حالمان را خوب کنند، دقت کنیم و گیاهانی انتخاب کنیم که در چنین فضایی، ماندگاری بیشتری داشته باشند. میزان رشد ریشه، میزان تحمل گیاه در مقابل گرما و نور مستقیم خورشید و همچنین میزان پایداری آن در مقابل وزش بادهای شدید و برف و بارندگی از جمله خصوصیاتی است که باید در زمان انتخاب گیاه به آن توجه داشته باشید.
مهین ساعدی
- 9
- 5
